1, 2. (a) Ngendzi uezile kuli Maliya, ua mu menekele mu njila ika? (b) Ha ntsimbu yaco, Maliya ua pandele ku linga cihangula ca ku fua vati?

 MALIYA ua talele na ku komoka ca kama, mua muene umo ngendzi a kovela mu ndzivo yavo. Kaha ngendzi uaco kezile mu ku tonda va naye ni va ise. Uezile mpundu kuli ikeye! Cikuavo naua, Maliya ua muene ngecize ngendzi uaco ka puile ua muimbo liavo mu Nazaleta, muomu mbonge yavo ya puile ya indende, ngeci ca puile ca casi ku nongonona ngendzi. Kaha mua mu talesesele, ua muene ngueni ngendzi uaco ka lifuile na vantu. Cikuavo naua, mezi a handekele mu ku meneka Maliya a puile a aha, Maliya tele kanda aci evueho. Ngueni: ‘Hinduka, yove mukua ku vezika cikuma, Muangana [Yehova] a li nove.’​—Tandenu Luka 1:26-28.

² Mu cifua eci, mukemuo Mbimbiliya mu ya putuka ku tu leka via Maliya muana Heli ua mu mbonge ya Nazaleta, ku Ngalileya. Ha ntsimbu yaco eyi, Maliya ua kele na cihangula ca kama ca pandele ku linga. Va mu handekeyele kuli umo mukua ku songa mavaya, Yosefe uze ka puile mpite vunoni yala ua lutsilielo. Kaha citava Maliya ua tantekeyele mpundu muono ua cifua cika va yoya. Kati muono ua mpite, muomu yalieni ka puile mpite, vunoni muono ua ku fuitangana mu ku kuasa yalieni Yosefe na ku lelela hamo lika vana vavo. Vunoni mu ku tungumuna, ua mu solokelele ngendzi ua mu nehelele cipanga ca ku tundilila kuli Njambi. Citeli caco, ce ku aluluile muono ueni mu vutuntu.

3, 4. Linga tu hase ku tantekeya vuino Maliya, vika tua pande ku suva vunoni vika tua pande ku tuala mana?

³ Vantu va vengi ve ku komoka mu nima ya ku tantekeya ngecize Mbimbiliya ka ya handekele via vingi ku tuala hali Maliya. Ca ku muenako, ka ya handekele via vingi ku tuala ha cisemua ceni, vuntu vueni cipue cifua ca solokelelemo. Vunoni vi ya handeka Mbimbiliya ku tuala hali ou mpuevo vie ku tu kuasa mua kama ku tantekeya yoyesi yeni.

⁴ Linga tu tantekeye vuino Maliya, tua pande ku suva viuma vi va tsiliela vakua malombelo a engi ku tuala hali ikeye. Kaha tua pande ku litundisa visinganieka viaco na ku suva vikupulo  na tumponia va ve ku panga vakua malombelo ku tuala hali Maliya. Tua pande ku likela ku singanieka ha vinkumbu via vikalu vi va luka ou mpuevo ua ku likehesa. Ngeci mua, naye ya Njambi ni lisano ua muilu. Vunoni tu tualenu lika mana ku vize vi ya handeka Mbimbiliya ku tuala hali ikeye. Ku lingamo, ci ka tu kuasa ku tantekeya viuma via seho ku tuala ha lutsilielo lueni na vati tu hasa ku mu tambuluisa.

5. (a) Ku meneka ca Ngambiele ca lingisile Maliya ku livua vati? (b) Vika tu lilongesa kuli Maliya?

⁵ Ngendzi ya tambuile Maliya ka puile muntu. Vunoni ua puile kangelo Ngambiele. Kangelo uaco ua sanene Maliya ngueni, “mukua ku vezika cikuma.” Maliya “ua zuzukile cikuma” omo lia mezi aco neci cifua ca ku menekelamo. (Luka 1:29) Mukua ku vezika ku meso eya? Maliya ka lavelele ku pua mukua ku vezika cikuma ku meso a vantu. Kaha kangelo ua handekele via ku vezika ce ku tundilila kuli Yehova Njambi. Ku vezika caco cikeco ca puile ca seho kuli Maliya. Vutuhu ngoco, Maliya ka lipambele ngecize ua fuilile vene ku mu vezikisa kuli Njambi. Na vuno vene, nga netu tu lihakela kapandi ka kuya Njambi ku mutima, ca ku hona ku singanieka na ku lihalesa ngecize tua fuila ku tu lema kuli Njambi, tu ka lilongesa cuma ca seho ce vuisisile mu vutuntu Maliya. Njambi ue ku luisa vakua ku lihalesa, vunoni ua lema na ku kuasa vakua ku likehesa.​—Tia. 4:6.

6. Civezikiso cika kangelo ua nehele kuli Maliya?

⁶ Ku likehesa caco ca puile ca seho kuli Maliya, muomu kangelo ua mu nehelele civezikiso ca ku hiana. Ua mu lomboluele ngecize a ka kala na muana uze a ka hiana vantu vose seho. Ngambiele ngueni: “Kaha Muangana Njambi a ka mu hia citumamo ca vuangana ca ise Ndaviti: Kaha a ka sika ndzivo ya Yakomba ku miaka yose ya ya-ye: Na vuangana vueni ka vu ka hua.” (Luka 1:32, 33) Mua vusunga, Maliya ua tantekeyele via cikulaheso ca lingile Njambi kuli Ndaviti imo miaka likulukazi ku nima, ca ku tavesa vakua mbuto yeni va ka sike ku miaka yose. (2 Sam. 7:12, 13) Eci ca mu kuasele ku ivuisisa ngecize muaneni ikeye a ka pua Mesiya, uze u va kele na ku lavelela vangamba va Njambi mu vihita via miaka!

7. (a) Vika tu lilongesa kuli Maliya ku tuala ha cihula ca lingile? (b) Vika vakuendze na vahumbe va hasa ku lilongesa kuli Maliya?

 ⁷ Cikuavo naua, kangelo ua lekele Maliya ngueni muaneni “va ka mu luka Muana ua Mukua ku hiana vose.” Vati muntu a hasa ku sema muana Njambi? Cikuavo naua, vati Maliya ue ku hasele ku kala na muana? Vutuhu tele va mu handekeya laza kuli Yosefe, vunoni tele kanda va ci mu ambate. Viose evi, via lingisile Maliya ku lisosomua ngueni: “Eci ci ka pua vati omo yange ka njesi na yala uahi?” (Luk 1:34) Mua mono ngecize Maliya ka kele na ntsuamua ya ku handeka ngecize kanda aci limoneho na yala. Muomu ua hakele seho ya kama ku vuhumbe vueni. Vunoni lelo lino, vakuendze na vahumbe vavengi, kuli vakevo ka ca puile citanga ku limona ku mivila ntsimbu kanda va liambate. Kaha cikuavo naua, ve ku tsopa vaze kanda va limoneho ku mivila. Mua vusunga, mavu a na aluluka. Vunoni Yehova ka alulukile. (Mal 3:6) Ngeci mua lingile ku matangua a Maliya, na lelo lino Yehova ua haka seho ya kama kuli vaze ve ku kava vitume vieni.​—Tandenu VaHevelu 13:4.

8. Vati Maliya ue ku hasele ku sema muana ua ku tantuluka vutuhu ikeye ka puile ua ku tantuluka?

⁸ Vutuhu ua puile mukua ku pangela Njambi na lukakatela, vunoni Maliya ka puile ua ku tantuluka. Vati honi ue ku hasele ku sema muana ua ku tantuluka ua Njambi? Ngambiele ua lomboluele ngueni: “Sipilitu santu a keza hali ove, Na ngolo ya Mukua ku Hiana vose i ka ku fuika: Ngoco vene uze ua ku lela, yu ka sema, Va ka mu luka Muana Njambi.” (Luka 1:35) Lizi ku “lela” lia lomboloka cuma ka cesi na mazilo ni citoma. Lelo lino, vantu mu ve ku sema ve ku tambuisako vana vavo ku hona ku tantuluka. Vunoni ku tuala hali Yesu, Yehova ue ku lingile cikomoueso. Ue ku nunguluile muono ua muaneni Yesu ku tunda muilu na ku u haka mu lizimo lia Maliya kaha na ku pangesa sipilitu santu yeni mu “ku fuika” Maliya linga kati a tambuise vupi na vumo vuahi kuli muaneni. Vuno Maliya ua tsilielele mu cikulaheso ca kangelo ni? Vati ua lingile?

9. (a) Omo lia vika vamo vantu ve ku sevuka mu ku paya muzimbu ua Maliya? (b) Mu njila ika Ngambiele ua kaniamesele lutsilielo lua Maliya?

⁹ Vamo vantu, hamo lika vene na valongisi vamalombelo, ka ve ku tava nguavo mpuevo kanda a ci limone na yala a hasa ku sema. Vutuhu va lilongesa via vingi, vunoni ka ve ku ivuisisa koma kakandende. Koma kaka? Kaze ka lomboluele Ngambiele ngueni: “Lizi na limo liahi lia ku fuma kuli Njambi li ka zela ngolo.”  (Luka 1:37) Ngeci Maliya ua tavele na ku tsiliela viose via mu lekele Ngambiele, muomu ua puile mpuevo ua lutsilielo lua kama. Vunoni lutsilielo lueni ka lua puile lua ku ndzimba. Ngeci mua muntu uose-ouo mukua mana, Maliya ua tondele vukaleho vue ku puisile luvula lua lutsilielo lueni. Vunoni Ngambiele ua liviukisile laza vukaleho vua ku mu hana. Ua mu lekele via umo kavusoko keni ua kasinakazi Elizambeta ua puile ntsimpi. Vunoni Njambi ua mu kuasele ku imita ku hitila mu cikomoueso!

10. Omo lia vika ka tua pandele ku mona ngue citeli ca tambuile Maliya ca puile ca casi?

¹⁰ Vika ue ku lingile Maliya? Maliya ua tambuile cipanga kuli Njambi kaha ua kele na vukaleho ngecize Njambi a ka puisamo viose via handekele Ngambiele. Vutuhu ca puile civezikiso ca kama, vunoni ka citava tu handeke nguetu Maliya ka vuile liova ni civezikiso caco ka ca mu kokelele vitanga na vimo viahi. Kati mu suve ngecize ha ntsimbu yaco, ikeye tele va na mu handekeya laza kuli Yosefe. Vuno Yosefe ue ku tavele ku tualelelaho na vulo mue ku tantekeyele muzimbu uaco ni? Cikuavo naua, citava cipanga caco ca kaluuilile Maliya, muomu ua muene ngecize ua pandele ku liniunga na ku lela Muana ua ku tantuluka ya lema cikuma Njambi! Ua pandele ku lela na ku mu niunga ku vunike vueni vuose mu mavu ano a ku vihia. Mua vusunga, ca puile citeli ca kama!

11, 12. (a) Vati va lingile vamo vamala va lutsilielo ku tuala ha ku tambula viteli kuli Njambi? (b) Vika Maliya ua muesele ku tuala hali ikeye ivene ku cikumbululo ca hele kuli Ngambiele?

¹¹ Mbimbiliya ya muesa ngecize cipue vene vamala vakua lutsilielo lua kama, navo vintsimbu vimo va likanouelele ku tava vipanga via va kundikilile Njambi. Ca ku muenako, Mosesa ua vianene cipanga ca ku pua muluua ua Njambi, ngueni muomu ka kele na vutongue vua ku handeka. (Ezu. 4:10) Kaha Yelemiya, ua vianene cipanga ca mu hele Njambi ngueni, “ange nji kanike.” (Yele. 1:6) Yona ni, ua hatele na ha ku tina cipanga ca mu kundikile Njambi. (Yona 1:3) Amba Maliya co?

¹² Mezi a Maliya a muesele ku likehesa na ku ononoka ca kama kaha e ku kuata ku mitima ya vantu vose vakua lutsilielo. Ua handekele ngueni: “Tala, nji mukuamanda ua Muangana; ci  linge nange ngue ku lizi liove.” (Luka 1:38) Ku laza umo mukuamanda ua puile ngamba ua ngoco kaha ua hitukilile hali ivene ndzivo. Mukemuo mua livuile na Maliya ku tuala hali Yehova. Ua tantekeyele ngecize nga ali haka mu mavoko a Yehova, viose vi kenda vuino. Muomu Yehova ue ku muesa lukakatela kuli vakua lukakatela. Kaha ua tantekeyele naua ngecize a ka mu vezikisa nga a lihakela kapandi ka ku puisamo eci citeli ca cikalu.​—Visa. 18:25.

13. Nga ku linga vimo via na tu tumu Njambi ci soloka ngue ca cikalu ni ka ci tava, vati lungano lua Maliya lu hasa ku tu kuasa?

¹³ Vintsimbu vimo, Njambi ue ku tu vundila ku linga viuma vie ku soloka ngue via vikalu kuli yetu. Vunoni Lizi lieni lia tu hana vusunga vua vingi vua pande ku tu lingisa ku mu kulahela na ku lihaka mu mavoko eni, ngue mua lingile Maliya. (Visi. 3:5, 6) Vuno tu ka lingamo ni? Nga tu lingamo, a ka tu lunguisa kaha eci ci ka tu hana vusunga vua ku kaniamesa lutsilielo luetu muli ikeye.

14, 15. (a) Vati Yehova ua vezikisile Maliya mua ka menekele Elizambeta? (b) Vika mezi a handekele Maliya ku Luka 1:46-55, a muesa ku tuala hali ikeye?

¹⁴ Mezi a handekele Ngambiele ku tuala hali Elizambeta, a puile a seho kuli Maliya. Muomu Maliya ua tantekeyele ngecize ka kuesi muntu ueka uahi a hasa ku ivuisisa citanga ceni ku hiana Elizambeta. Ngeci ua tuntilile ku mincinda ya Yunda mu vumo vungendzi halumo vua matangua atatu ni auana. Mua ka kovelele mu ndzivo ya Elizambeta na sasendote Zakaliya, Yehova ua hele vukaleho vukuavo kuli Maliya mu ku kaniamesa lutsilielo lueni. Elizambeta mua vuile ku meneka ca Maliya, kanike ua kele muzimo lieni ua tumbukile omo lia ndzolela. Ngeci sipilitu santu ya lingisile Elizambeta ku tumbula Maliya ngueni: “Naye ya Muangana uange.” Yehova ua soluele kuli Elizambeta ngecize muana ya ka sema Maliya, a ka pua Muangana ueni, ni nguetu Mesiya. Cikuavo naua, Elizambeta va mu huiminine ku sangala Maliya omo lia lutsilielo lueni ngueni: “Mukua ku tsiliela na vezika.” (Luka 1:39-45) Mua vusunga vene, viose via kulahesele Yehova kuli Maliya, vie ku lipuisilemo.

¹⁵ Kaha ya puileho ntsimbu ya Maliya ku handeka. Kaha mezi eni va a soneka mu Lizi lia Njambi. (Tandenu Luka 1:46-55.) Mezi aco akeo a handekaho cikuma Maliya mu Mbimbiliya kaha a muesa via vingi ku tuala hali ikeye. A muesa ngecize ua puile mukua ku santsela, muomu ua sangazialele Yehova omo  lia ku mu vezikisa na cipanga ca ku pua naye ya Mesiya. Ya muesa vukama vua lutsilielo lueni mua sangala Yehova ku pua mukua ku haka mu vundende vakua ku lihalesa, vakua ngolo kaha na ku kuasa vihutu na vakua ku likehesa ku mu pangela. Kaha a muesa naua, ku lana ca viuma via tantekeyele ku tuala hali Njambi. Vamo vakua ku setekesa nguavo, Maliya ua tumbuile vintsimbu via ku pua 20 ku visoneka via ciHevelu mu mezi eni! a

16, 17. (a) Cimbembesi cika ua muesele Maliya na muaneni ci tua pande ku tambuluisa? (b) Civezikiso cika ua tu vuluisa Maliya kuli Elizambeta?

¹⁶ Eci ca muesa ha toma ngecize Maliya ua kele na ku singanieka mua kama ha mezi a Njambi. Vutuhu ngoco, ua tualeleho ku likehesa na ku tavesa Visoneka via ku Lela vi handeke vikevio ku hiana mezi eni ivene. Kaha kake ua kele muzimo lieni, neni mue ku semukile ue ku muesele cimbembesi caco. Ngueni: “Ku-longesa cange kati cange ivene, vunoni ca uze ua nji tumine.” (Yoa. 7:16) Ngeci mukemuo, ci pua ca cili nga tu lihula nguetu: ‘Vuno nange nje ku muesa kasingimiko kaco ku Lizi lia Njambi ni? Ni nja lema visinganieka viange na vilongesa viange ivene? Cifua ca muenenemo Maliya ca solola ha toma.

¹⁷ Maliya ua kele na Elizambeta vimo vingonde vitatu. Kaha mua vusunga, mu ntsimbu yaco va li kaniamesele mua kama umo na mukuavo. (Luka 1:56) Cifua ca ciha ci ya lomboluelamo Mbimbiliya ovu vungendzi, ca tu vuluisa via seho ya ku kala na vavusamba va cili. Nga tu pua na ku likuata vusamba na vantu va lema mpundu Njambi yetu Yehova, tu ka kola mu lutsilielo na ku likuata vusamba vua kama neni. (Visi. 13:20) Vunoni ya puileho ntsimbu ya Maliya ku hiluka kuimbo. Vika ue ku handekele Yosefe, mu nima ya ku tantekeya via lizimo lia Maliya?

18. Vika Maliya ua lekele Yosefe kaha vati ua livuile Yosefe?

¹⁸ Citava Maliya ka lavelele lizimo lieni li ci soloke ku vantu amba a ka handeke na Yosefe. Halumo ua livangele ku singanieka ha vati a ka livua uze yala mukua ku vuila Njambi liova, ku viuma via ka mu leka. Vutuhu ngoco, Maliya ka likanuuelele kuyako na ku ka handeka neni mu ku mu lomboluela viose via mu solokelele. Muzimbu uaco, ua kaluuilile cikuma Yosefe. Vutuhu ua tondele ku tsiliela mezi a uze mpuevo ya lemene, vunoni ca mu solokelele ngue mpuevo uaco na muende vungungu. Mbimbiliya ka ya handekele visinganieka via Yosefe ni cifua ca  muenenemo viuma. Vunoni ya muesa ngecize Yosefe ua tondele ku kondola Maliya, muomu ku ntsimbu ize vantu nga va na lihandekeya va kele na ku va mona vene ngue va na liambata. Vunoni ka tondele ku lingamo ha kati ka mbunga linga a sauisise uze mpuevo, ngeci ua tondele ku mu kondola mu vusueke. (Mat. 1:18, 19) Citava Maliya ua kele na ku ivua ku vavala ku mutima, mua muene yala ua ngozi ngeci mua Yosefe a linienga omo lia cize cisoti ca va solokelele. Vunoni Maliya ka vuililile Yosefe matoto omo lia ku hona ku mu tsiliela.

19. Vati Yehova ua kuasele Yosefe ku linga cihangula ca cili?

¹⁹ Yehova ua kuasele Yosefe ku linga cihangula ca cili. Mu  cilota, ua mu tumine kangelo linga a ka mu leke ngecize lizimo lia Maliya lia puile mpundu cikomoueso. Mua vusunga, muzimbu uaco ua lembamesele mutima ua Yosefe! Kaha Yosefe ua lingile vize via lingile Maliya, ni nguetu ku kava ku tuamenena ca Yehova. Ua ambatele Maliya ku pua mpueyeni kaha na ku liviukisila mu ku puisamo citeli ca ku niunga Muana Yehova.​—Mat. 1:20-24.

20, 21. Vika vaze via liambata ni vaze va lingila ku liambata va hasa ku lilongesa kuli Maliya na Yosefe?

²⁰ Vaze va liambata ni vaze va lingila ku liambata, va ka linga vuino ku hilula ha muzimbu ua ava va yala na mpuevo va keleko imo miaka 2.000 ku nima. Yosefe mua muene mpueyeni a puisamo kapandi ka mu kundikile Njambi ka ku pua cisemi ca muaneni, mua vusunga ua viukilile mua kama ngecize kangelo ua mu tuamenene linga kati a litepe na Maliya. Kaha naua, Yosefe ua mene seho ya ku hitukila hali Yehova mu ku linga vihangula via kama. (Visa. 37:5; Visi. 18:13) Kaha ua tualeleho ku lihakela kapandi ka ku simpa mutima na ku muesa ngozi mu ku linga vihangula via mu vusoko mu ku pua mutue ua ndzivo.

²¹ Kaha vika tu lilongesa ha viuma via lingile Maliya mu ku tava ku somboka kuli Yosefe? Vutuhu ha katete ca kaluuilile Yosefe ku tava via mu lekele Maliya, vunoni Maliya ua lavelele ngecize Yosefe ikeye na pande ku linga cihangula, muomu ikeye ue ku puile mutue ua vusoko vueni ku lutue. Mua vusunga, vampuevo Vakua Kilistu lelo lino va hasa ku lilongesa via vingi kuli evi via lingile Maliya. Kaha mu ku manusuila, evi viuma via solokelele Maliya na Yosefe via va longesele viuma via vingi ku tuala ha seho ya ku simutuila mu vusunga mu vusoko.​—Tandenu Visimo 15:22.

22. Tumbulenu luvula lua vulo lua Yosefe na Maliya kaha vika via va lavelele ku lutue.

²² Vaze va mpuevo na yala va vakuendze, va putukile vulo vuavo na luvula lua cili. Vose vavali va lema Yehova Njambi kaha helu lia viose va tondele ku muya ku mutima na ku lihakela kapandi ka ku pua visemi va mana kaha va ngozi. Mua vusunga, vivezikiso via vingi via va lavelelele, vunoni na visoti naua. Muomu va lavelelele ku lela Yesu uze ue ku puile yala ua hiana vantu vose ha mavu mue ku kolele.