1, 2. Eliya ua tambuile citeli cika ca cikalu kaha mu cifua cika ua lisezele na Ahave?

 ELIYA ua tondele ku kala lika lieni linga a vundile kuli Ise ua Muilu. Vunoni ha ntsimbu ize, mu ku linga uze kapolofeto ua hasele ku vundila tuhia ku suluka muilu, civunga ca kama ca vantu ca mu vingile na ku mu zengeleka mu ku tonda ku likuata neni vusamba. Vunoni ntsimbu kanda Eliya a londe ku muncinda ua Kalemele mu ku vundila kuli Yehova, ua tambuile citeli ca cikalu. Citeli cika? Ku handeka na Muangana Ahave.

² Eliya na Ahave va puile vantu va ku liseza cikuma. Ahave ua zalele vizalo via vuangana, kaha ua puile mukua cipululu na sayembe muose-muose ni nguetu mukua ku tava viose. Vunoni Eliya ua zalele vuzalo vua kapolofeto, vua ku panga na cilambu ni maka a kamelu cipue a mpembe. Eliya ua puile yala ua ku simpa, mukua vuoloke na lutsilielo. Ovu vuntu vua ku liseza vua ava vamala vavali, vua lisoluele ha toma ha litangua lize.

3, 4. (a) Vika via kokele ntsuamua kuli Ahave na vakuavo vakua ku lemesa Mbale? (b) Vihula vika tu hilula?

³ Litangua liaco, lia puile naua lia ntsuamua kuli Ahave na vakuavo vakua ku lemesa Mbale. Vulombelo vua makuli vua kele na ku sambeya Ahave na Mpueyeni Yezevele ha kati ka miyati likumi ya Isaleli, va vu vuisile ntsuamua ya kama. Mbale va mu sandele ha mutana ku pua mukua makuli. Uze njambi ua ngoco ua honouele ku suameka katuhia kandende, vutuhu vapolofeto veni va kele na ku mu lambelela oku va kina na ku lipula-pula vimbandu ha muvila. Ua honouele naua ku niunga vapolofeto veni 450 linga kati va va tsihe. Kaha kasi kuli cuma cikuavo ca honuele ku linga uze njambi ua makuli, kaha cuma caco tele ci lingila ku lisolola ha toma. Mu miaka i tuvakana 3, vapolofeto va Mbale va kele na ku vundila ou njambi yavo linga a manusule citana, vunoni ka hasele ku lingamo. Kaha kua lisupile ntsimbu  ya yindende linga Yehova a muese ngecize ua puile mukua vukama ku hiana Mbale mu ku manusula citana.​—1 Vam. 16:30–17:1; 18:1-40.

⁴ Vunoni ntsimbu ika ue ku lingilemo Yehova? Kaha vika ue ku lingile Eliya mu ntsimbu ya kele na ku lavelela Yehova a lingeko mumo? Kaha vika tu hasa ku lilongesa kuli yala ua lutsilielo? Tu hilulenu muzimbu uaco linga tu tantekeye vikumbululo viaco.​—Tandenu 1 Vamiangana 18:41-46.

5. Vika Eliya ua lekele Ahave? Vuno Ahave ua lilongeseleko vimo ku viuma via solokele tangua lize ni?

⁵ Eliya ua lekele Ahave ngueni: “Kanduka, lia, nua; muomu ku li ncumo ya mema a engi.” Vuno ou muangana ua mupi ua lilongeseleko vimo ku viuma via solokele tangua lize ni? Na hamo hahi ha muesa ngoco mu muzimbu ou. Ahave ka liveyele cipue ku vundila kapolofeto Eliya a mu kuase ku handeka na Yehova linga a vundile ku ecela. Vunoni ou muangana ua mupi “ua kandukile mu ku lia na ku nua” ku nahu. (1 Vam. 18:41, 42) Amba Eliya co?

6, 7. Vika ua vundilile Eliya, kaha omo lia vika?

 ⁶ Mbimbiliya nguayo: “Kaha Eliya ua kandukile helu lia Kalemele; kaha ua kotamene ha mavu, na ku haka cihanga ceni ha kati ka mavuli eni.” Ha ntsimbu ya ile Ahave mu ku limita via-ku-lia, Eliya ua uanene vukovelelo vua ku ka vundila kuli Ise ua muilu. Aci singaniekenu ha cifua ca vundilililemo Eliya: ua tsikamene mu cifua ca ku linga, cihanga ceni ca hetele ku hiehi na mavuli eni. Vika ua kele na ku linga Eliya? Ka ci tondeka tu lote. Ku Tiango 5:18, Mbimbiliya nguayo: Eliya ua kele na ku vundila ku hua ca citania. Citava ua kele na ku vundilila helu lia muncinda ua Kalemele.

⁷ Imo ntsimbu ku nima, Yehova ua handekele ngueni: “Nji ka nokesa mema ha mavu.” (1 Vam. 18:1) Ngeci Eliya ua vundilile eci cizango ca Yehova ci lipuisamo, ngue muze mua longesele Yesu mu nima ya makulukazi a miaka.​—Mat. 6:9, 10.

8. Vika tu lilongesa ku lungano lua Eliya ku tuala ha civundilo?

⁸ Lungano lua Eliya lua tu longesa via vingi ku tuala ha vivundilo. Cuma ca seho ya kama mu visinganieka via Eliya ca puile ku lipuisamo ca cizango ca Njambi. Nga tuli na ku vundila, tua pande ku vuluka ngecize: “Nga tu vundila vimosi via litombola na cizango [ca Njambi], ikeye a ku tu ivua.” (1 Yoa. 5:14) Evi via muesa ha toma ngecize tua pande ku tantekeya cizango ca Njambi, amba vivundilo vietu vi hase ku heta. Kaha linga tu tantekeyele cizango ca Njambi tua pande ku lilongesa Mbimbiliya. Mua vusunga, Eliya neni ua tondele ku mona ku hua ca citana, muomu ca kele na ku yandesa cikuma vaIsaleli. Kaha mutima ueni ua sulile na ku santsela na ndzolela omo lia cikomoueso ca lingile Yehova tangua lize. Netu tua tonda vivundilo vietu vi muese ku santsela kuli Yehova na ku lisosomua na vakuetu.​—Tandenu 2 Kolintu 1:11; Filipu 4:6.

9. Vika Eliya ua tumine ngamba yeni kaha vifua vika vivali tu hilula vuovuno?

⁹ Eliya ua kele na vusunga ngecize Yehova a ka manusula citana, vunoni ka tantekeyele ntsimbu ika. Kaha vika ua lingile kapolofeto mu ntsimbu ya kele na ku lavelela? Muzimbu uaco nguauo, Eliya ua “lekele ngamba yeni ngueni, Kanduka vuovuno,  tala ku mema a kalunga. Kaha ikeye ua kandukile, ua talele, kaha ngueni, Ka kuesi cuma. Kaha ikeye ngueni, Hilukilako lutanu na luvali.” (1 Vam. 18:43) Tu hasa ku lilongesa viuma vivali ku lungano lua Eliya. Ha katete, singaniekenu ha lukulahelo lua kele naluo. Ca mu civali, ku lavelela ceni.

10, 11. (a) Mu njila ika Eliya ua muesele ngecize ua tsilielele mu cikulaheso ca Njambi? (b) Omo lia vika netu tu hasa ku kala na lutsilielo lua cifua eci?

¹⁰ Mu ku linga Eliya ua kulahelele mu cikulaheso ca Yehova, ua lihakelele kapandi ka ku tonda nkala citantekeyeso ce ku muesele ngecize niondzi vuovuno iza. Ua tumine mukuasi ueni a londe helu linga a talesese vuino nga kuli vimo vitantekeyeso via ku noka ca niondzi. Mua hilukile, ua lekele Eliya muzimbu ua vusiua ngueni: “Ka kuesi cuma.” Muilu ka mua kele kaliselua na kamo kahi. Vunoni halumo mu na vuluka via lekele Eliya kuli Ahave ngueni: “Kuli ncumo ya mema a engi.” Omo lia vika honi ou kapolofeto ua handekelele aa mezi nga kuilu ka kua kele na vimo viahi?

¹¹ Eliya ua tantekeyele via cikulaheso ca Yehova. Mu ku linga ua puile kapolofeto na muluua ua Njambi, ua kele na vusunga ngecize Njambi a puisamo via na likuminia. Eliya ua kele na lutsilielo lua kama mu njila ya ku linga ngue vene ua kele na ku ivua ku zima ca kalunga. Evi vi hasa ku tu vuluisa vi ya handeka Mbimbiliya ku tuala hali Mosesa, nguayo Mosesa ua “muene uze intsa ka tu ku hasa ku mona.” Nenu mua kala na lutsilielo lua cifua eci muli Njambi ni? Netu Njambi ua tu hana vukaleho vua ku puamo, linga tu hase ku mu tsiliela mu cifua eci vene.”​—VaHe. 11:1, 27.

12. Vati Eliya ua muesele ngecize ua kele na ku talesesa, kaha vati ua lingile mua vuile nguavo kuli kaliselua ka kandende?

¹² Hano honi tu talenu, vati Eliya ua muesele ngecize ali na ku talesesa. Ua tumine ngamba yeni a ka tale ha mbandza, kati lumo cipue luvali, vunoni lutanu na luvali! Citava ngamba ua zeyele omo lia kuyamo na ku hilukamo, vunoni Eliya ka ca mu futukile muomu ua kele na ku lavelela citantekeyeso ca ku noka ca niondzi. Mu nima ya kuyako lua mu citanu na luvali, amba vuose uze ngamba ua handekele ngueni: “Tala, ku ku tuhuka liselua ku kalunga, lia lindende ngue livoko lia muntu.” Aci singaniekenu ngue muli na ku mona uze mukuendze uaco olola livoko lieni linga a lekese Eliya vundende vua liselua liaco. Citava mukuendze uaco ua ka sembuluile. Vunoni kuli Eliya kaliselua kaco ka puile citantekeyeso ca kama. Ngeci ha ntsimbu ize vene, ua lekele uze mukuendze ueni ngueni: “Kanduka, handeka  na Ahave nguove, Viukisa litemba liove kaha sikumuka, mangana mema kati a ku vindike.”​—1 Vam. 18:44.

13, 14. (a) Vati tu hasa ku tambuluisa ku vingila ca Eliya? (b) Vusunga vuka tuli navuo vua pande ku tu lingisa ku pangela Yehova na ntuima?

¹³ Hano naua, Eliya ua tu sila lungano lua cili cikuma. Netu tuli na ku yoyela ku matangua a ku kotokela, Njambi vuovuno a puisamo vutumbe vueni. Ngeci mua Eliya ua lavelelele ku-hua ca citana, vangamba va Njambi lelo lino ve ku lavelela ku kotoka ca ano mavu a api. (1 Yoa. 2:17) Tua pande ku lavelela ni nguetu vingila ngeci mua Eliya, noho Njambi a ka nongesa ano mavu a api. Muana Njambi, Yesu, ua lunguile vakua ku mu kava ngueni: “Ngoco vene vingilenu: muomu ka mu tantekeya ola ika Muangana uenu a keza.” (Mat. 24:42) Vuno aa mezi a muesa ngecize, ka ku ka kala na vimo viahi vi kuasa Vakua Kilistu ku tantekeya ntsimbu i ci keza ku kotoka ni? Houe, muomu ua lomboluele mu vutuntu viuma vi ka lingika ku matangua a ku kotokela. Kaha tu vose tu hasa ku limuena ku lipuisamo ca citantekeyeso ca “ku-kotoka ca mavu.”​—Tandenu Mateo. 24:3-7.

¹⁴ Nkala mutamba ua citantekeyeso caco, ue ku muesa vukaleho vua kama kaha vua vusunga. Vuno vukaleho vuaco ka vua puilemo mu ku tu vuisa cizango ca ku pangela Yehova na ntuima ni? Kaliselua kamo lika ka puilemo mu ku hana vusunga kuli Eliya ngecize Yehova ue ku puisilemo vutumbe vueni. Vuno evi via lavelele uze kapolofeto ua lutsilielo via lipuisilemo ni?

15, 16. Viuma vika via solokele mu vuasi-vuasi kaha Eliya halumo ua lihuile vika ku tuala hali Ahave?

¹⁵ Muzimbu uaco nguauo: “Kaha ca puile ngecize ku kantsimbu ka kandende, melu a lavele na maselua na luhundzi, kaha kuezile mema a kama cikuma. Kaha Ahave uendelelemo, ua ile ku Yezelele.” (1 Vam. 18:45) Mu vuasi-vuasi, kuilu kua putukile ku aluluka mu cifua ca ku linga, ha ntsimbu ya kele na ku handeka uze ngamba ya kapolofeto na Muangana Ahave, kaze  kaliselua kandende ka putukile ku hama, kaha lilu liose lia sulile na maselua. Mu kantsimbu kandende, kuilu kuose vui. Kaha kua katukile mpundzi ya kama. Mu nima yaco, mu Isaleli yose mua nokele niondzi ya kama, ya manusuile citana ca miaka itatu na mutamba. Lize livu liomine cau-cau lia sulile na mema. Kaha ndonga ya Kisone ya sulile na mema na ku kusungula maninga a vaze vapolofeto va Mbale va va tsihile. Cikuavo naua, nkala kaIsaleli ua sile ku lemesa ca vusunga, ua uanene vukovelelo vua ku nongesa nkala cuma ca likuatele na ku lemesa ca Mbale na ku hiluka kuli Yehova.

¹⁶ Mua vusunga, Eliya ua lavelele ngecize vaIsaleli vaco va hiluka vene kuli Yehova! Kaha halumo ua lihuile nga Ahave a ka likela ku lemesa Mbale, omo lia viose via muene. Vuno Ahave ua alulukile vene na ku likela ku lemesa Mbale ni? Ahave ua muene viuma via ku puamo via pandele ku mu lingisa ku aluluka. Ka tu tantekeya vika ua kele na ku singanieka Ahave ha ntsimbu ize, muomu Mbimbiliya ya handeka lika nguayo Ahave ua londele mu litemba kaha “uendelelemo, ua ile ku Yezelele.” Vuno ua lilongeseleho vimo ha viuma via muene na ku aluluka ni? Viuma via hateleko via muesa ngecize Ahave ka alulukile. Vunoni litangua tele kanda litoke, cipue kuli Ahave ni kuli Eliya.

17, 18. (a) Vika via solokele kuli Eliya mua kele na kuya ku Yezelele? (b) Vika vi tu komouesa ku tuala ha lusi lua Eliya ku tunda ku Kalemele ku tuala ku Yezelele? (Talenu naua litota.)

¹⁷ Kapolofeto Eliya ua putukile vungendzi vua ku hiluka kuimbo kaha ua ile vene mu njila ya ile Ahave. Vungendzi vuaco vua puile vua laha, kuilu naua tele kuose vui na milima ya niondzi, cikuavo naua mu njila mua kele mema. Vunoni kua solokele vimo via ku komouesa.

¹⁸ Mbimbiliya nguayo: “Livoko lia Yehova lia kele hali Eliya; kaha ikeye ua lizitikile ku mbunda yeni, kaha ua tuntile ku lutue lua Ahave na ku mbelo ya Yezelele.” (1 Vam. 18:46) Mua vusunga, “livoko lia Yehova” lia kele na ku panga mu cifua ca ku komouesa hali Eliya. Yezelele ya kele ha 30 kilometru na muncinda ua Kalemele kaha Eliya tele kasinakazi. a Aci singaniekenu ngue muli na ku mona kapolofeto uaco a zitika cizalo ceni linga a hase ku tunta vuino. Kaha ua tuntilile mu njila ya ku sula na  mema ya ile Ahave. Ua tuntile, ua uanene litemba lia Ahave ua li tuvakanene na ku livanga ku ka heta!

19. (a) Ndzili ya tambuile Eliya ye ku tu vuluisa vika? (b) Vika ua tantekeyele Eliya omo ua kele na ku tuntila ku Yezelele?

¹⁹ Mua vusunga, eci ca puile civezikiso kuli Eliya! Ngeci ku tambula ize ndzili ya ku komouesa, halumo ya tuvakenene vene na ndzili ya kele nayo ku vukuendze, ca kaniamesele cikuma Eliya. Evi vie ku tu vuluisa via vupolofeto vua muesa ngecize vakua lutsilielo tangua va ka tambula ndzili na cihindu ca ku tantuluka mu Citungu ha mavu. (Tandenu Isaya 35:6; Luka 23:43) Omo Eliya ua kele na ku tunta muze mu njila, ua tantekeyele ngecize Ise Yehova ua viukilile na vilinga vieni!

20. Vati tu hasa ku lengeya vivezikiso via Yehova?

²⁰ Yehova a tonda ku tu vezikisa. Ngeci mukemuo, tu lengeyenu vivezikiso viaco. Nkala ndzili i tu ka pangesa mu ku vi tonda, ka i kaya mu ngoco. Ngeci mua Eliya, tu lihakelenu kapandi ka ku talesesa vukaleho vua kama vua muesa ngecize vuovuno Yehova a nongesa ano mavu a ku vihia. Cikuavo naua, ngeci mua Eliya, tuli na vusunga vuose vua ku kulahela mu vutuntu muli Yehova, “Njambi ua vusunga.”​—Visa. 31:5.