1, 2. Viuma vika via ku komouesa via solokele tangua limo ka suvile Eliya?

 ELIYA ua kele na ku tunta mu vungendzi vua kuya ku Yezelele, oku tele niondzi i noka kaha kuilu kuose tele vui. Ku Yezelele, kua puile ku laako ikeye naua tele kasinakazi. Vutuhu ngoco, ua tuntile vungendzi vuose na ku hona kuahi muomu “livoko lia Yehova” lia kele hali ikeye. Tangua lize, ua vuile ndzili ya ku komouesa mu muvila ueni ngeci, ua tuntile na ku tuvakana tuvalu va kele na ku koka litemba lia Muangana Ahave!​—Tandenu 1 Vamiangana 18:46.

² Aci singaniekenu ngue muli na ku mona Eliya a li na ku tunta lika lieni mu tapalo. Kaha ku meso eni kuli na ku holomoka mema a niondzi, oku a singanieka ha viuma via ku komouesa via mu solokelele litangua lize mu muono ueni. Muncinda ua Kalemele ua salele ku laako kaha Eliya ka hasele naua ku u mona omo lia niondzi ya kama ya kele na ku noka. Via solokele ku muncinda uaco via zumbangeyele Njambi ya Eliya Yehova na ku lemesa ca vusunga. Yehova ua pangesele Eliya mu cifua ca ku komouesa cikuma mu ku vula vakua ku lemesa Mbale. Vapolofeto va Mbale vavengi va va anekele ku mutana ngecize va puile vakua makuli kaha va va tsihile vose. Mu nima yaco, Eliya ua vundilile kuli Yehova linga a manusule citania ca kele mu cifuti cize miaka itatu na mutamba. Njambi ua kumbuluile civundilo ca Eliya kaha niondzi ya putukile ku noka.​—1 Vam. 18:18-45.

3, 4. (a) Omo lia vika halumo Eliya ua lavelele ngecize viuma vi ka aluluka mu Isaleli? (b) Vihula vika tu simutuila?

³ Omo Eliya ua kele na ku tunta mu ize 30 km ya kuya ku Yezelele, halumo ua lavelele ngecize viuma vi ka aluluka. Kaha naua ua lavelele ngecize mu ku linga vapolofeto va makuli va tsile, viuma via vingi vi ka aluluka. Ahave a ka aluluka na ku likela ku lemesa Mbale, omo lia viuma via ku komouesa via muene tangua lize. Cikuavo naua, a ka vindika mpueyeni Yezevele ku linga viuma via ku vihia na ku likela ku luisa vangamba va Yehova.

 ⁴ Muntu uose nga viuma vi na putuka kuenda vuino mu muono ueni, ue ku lavelela ngecize vi ka tualelelaho lika ku vuaha kaha visoti via kama via kele navio mu muono vi na hiti. Nga Eliya neni mukemuo mua singaniekele, kaha ka ci tu komouesa muomu neni ua “puile muntu mukua vifua ngue vietu.” (Tia 5:17) Vunoni, visoti via Eliya via kele ku laako na ku hua. Eliya ka tantekeyele ngecize mu nima ya viola via vindende, a ka hita mu visoti vi ka mu vuisa liova na vusiua vua ku linga a ka tonda ku-tsa. Visoti vika? Kaha vati Yehova ua mu kaniamesele na ku mu simpisa? Tu ci vi tantekeyenu.

5. Vuno Ahave ua lilongesele ku singimika Yehova omo lia viuma via solokele ku Muncinda ua Kalemele ni? Vati tua tantekeyamo?

⁵ Vuno Ahave mua hetele ku nganda yeni, ua muesele ngecize na aluluka honi kaha na putuka ku lema Njambi ni? Houe, muomu Mbimbiliya nguayo: “Ahave ua lekele Yezevele viose vi a na lingile Eliya, nomo na tsihile vapolofeto vose na mukuale.” (1 Vam. 19:1) Talenu ngecize omo Ahave ua kele na ku leka mpueyeni viuma via solokele tangua lize ka tumbuilemo Yehova, Njambi ya Eliya. Muomu ka muene viuma via solokele tangua lize na meso a lutsilielo, kuli ikeye, via puile viuma via ku vantu, muomu ua handekele ngueni “viose via lingile Eliya.” Evi via muesa ha toma ngecize, Ahave ka lilongesele ku singimika Yehova Njambi. Amba co, vati ua lingile uze mpueyeni ua lemene ku lingula?

6. Muzimbu uka Yezevele ua tumine kuli Eliya kaha vika ua lombolokele?

⁶ Yezevele ua nienguele cikuma! Ngeci ua tumine muzimbu kuli Eliya ngueni: “Vanjambi va linge nange ngecize, nevi via ku hiana vene, nga ka nji ku ku puisa muono uove ngue muono ua umo uavo hano ha li li mene.” (1 Vam. 19:2) Aa mezi a muesa ngecize Yezevele ua tondele ku tsiha Eliya, cipue viuma vi kaluue vati. Muomu ua lisingile ngueni nga litangua li toka ka tsihile Eliya omo lia ku tsiha vaze vapolofeto va Mbale kaha ikeye vene ua pandele ku tsa. Aci singaniekenu vati ua livuile Eliya mua hindukile mu kandzivo ka kosele mu Yezelele, ku vutsiki vuze vua niondzi. kaha ku cimene va mu leka uze muzimbu ua ku zuzuisa ua tumine mpuevo ya muangana. Vati ua lingile?

7. Vati ku zuzuisa ca Yezevele ca vuisile Eliya ku mutima kaha vika ua lingile?

⁷ Nga Eliya ua singaniekele ngecize kulua na vapolofeto va Mbale ca huileko cose, mu ntsimbu ize ua vuile vusiua vua  kama mua tambuile uze muzimbu. Viose vize via solokele ka via lingisile Yezevele kua aluluka. Vapolofeto vavengi va va tsihile ku lisiko lia Yezevele kaha Eliya ua muene ngecize ikeye honi na hatako. Vati Eliya ua livuile mu va mu zuzuisile kuli Yezevele? Mbimbiliya nguayo: “Eliya ua vuile liova.” Vuno Eliya ua singaniekele ha cifua ca vukenia ca ka mu tsihilamo Yezevele ni? Nga vikevio via kele na ku singanieka kaha ka ci tu komouesa ngecize ua vuile liova. Ambe nga vikevio via singaniekele ni kuahi, vunoni Eliya ua tinine “mu ku ohiela muono ueni.”​—1 Vam. 18:4; 19:3.

8. (a) Vati citanga ca Petulu ca lifuile na ca Eliya? (b) Vika tu hasa ku lilongesa ku muzimbu ua Eliya na ua Petulu?

⁸ Vunoni Eliya kati ikeye lika mukua lutsilielo ua vuile liova, kua kele vakuavo. Ca ku muenako, mu nima ya miaka ya ingi tunde ku ntsimbu ya Eliya, kapostolo Petulu neni ua vuile liova. Omo Yesu ua mu laniene linga ende neni helu lia mema, uze kapostolo “ua muene luhundzi” kaha ua vuile liova na ku putuka ku zivilila mu mema. (Tandenu Mateo 14:30.) Eyi mizimbu ya Eliya na Petulu, i tu longesa cuma ca seho ya kama, nga tu tonda ku pua vakua ku simpa ntsimbu yose. Ka tua pandele ku pua na ku singanieka ha viuma vie ku tu vuisa liova. Vunoni tua pande ku tuala mana ku Ndundzi ya lulavelelo luetu na ngolo yetu, Yehova.

9. Lombololenu vati vua fuile vungendzi vua Eliya mua kele na ku tina Yezevele kaha na cifua ca kele na ku livuilamo.

⁹ Eliya uendele 150 km na ku tinina ku Mbele-seva imo mbonge ya kele ku vutokelo vua cifuti ca Yunda. Mua heteleko ua sile ngamba yeni kuze na ku talekesa mu musenge lika lieni. Muzimbu uaco nguauo, “uendele litangua limo,” halumo citava ua katukile ku cimene kaha ka ambatele via-ku-lia ni nkala vukuasi vueka. Omo lia liova na vusiua, Eliya ua tualeleho kuya mu musenge mutana naua tele unatu cikuma. Kaha mu lia lingile litangua tele liya haze ngengu, Eliya tele neni na hono cikuma. Ngeci ua tumamene muintsi lia muti ua yunipelu kaha cikeco lika cimbembe ca uanene muze mu likango.​—1 Vam. 19:4.

10, 11. (a) Vati Eliya ua limuene mua vundilile kuli Yehova? (b) Mu ku pangesa vinimbu vili ku ntsongo ya cinanga 11, lombololenu vati va livuile vangamba vakuavo va Njambi mu va hitile mu visoti.

¹⁰ Kaha haze vene Eliya ua vundilile mu cifua ca muesele ngecize ka kele naua na lulavelelo. Ua vundilile linga a tse, ngueni: “Ange ka nja hianene vatata.” Ua tantekeyele ngecize visemi veni, vaze va tsile laza ka va hasele naua ku mu kuasa. (Ekel. 9:10) Ngeci  neni ua limuene ngecize ka kele na seho kaha ka ca tondekele naua linga a tualeleho ku yoya. Ngeci ka ci tu komouesa mua handekele ngueni: “Hanahu” ni nguetu kunahu, muomu tele na sulila honi.

¹¹ Vuno ku tantekeya vusiua vua kama vua vuile ou ngamba ya Njambi ca pande ku tu komouesa ni? Houe, muomu Mbimbiliya ya muesa ngecize imo ntsimbu, vamo vangamba va Yehova vakuavo, navo va vuile vusiua kaha va tondele ku-tsa. Vamo vaco va puile: Lembeka, Yakomba, Mosesa, na Yombi.​—Njen. 25:22; 37:35; Num. 11:13-15; Yombi 14:13.

12. Vati mu ka tambuluisa Eliya nga mu ka hita mu visoti via kama?

¹² Lelo lino, tuli ‘ku matangua a ku kotokela,’ ngeci mukemuo, ka ci tu komouesa ku mona ngecize vantu vavengi, cipue vene vangamba va Njambi, ve ku pinda na vusiua vintsimbu vimo. (2 Tim. 3:1) Nga via cifua eci vi ka mi solokela, yenu mu ka lihakele kapandi ka ku tambuluisa Eliya, mu ku vundila kuli Njambi na ku mu leka visoti vienu viose. Muomu Yehova “ikeye Njambi ua ku-lembezieka cose.” (Tandenu 2 Kolintu 1:3, 4.) Vuno Yehova ua lembeziekele Eliya ni?

13, 14. (a) Vati Yehova ua pangesele kangelo mu ku muesa cilemo ku li kapolofeto keni omo ua kele mu visoti? (b) Omo lia vika ce ku kaniamesa ku tantekeya ngecize Yehova a tu tantekeya vuino muntu ku muntu na ku tantekeya ha yalengela ngolo yetu?

¹³ Aci singaniekenuho: Vati ua livuile Yehova mua muene kapolofeto keni ya lemene, na kosa mu ka ciputa mu musenge kaha ali na ku vundila ku-tsa? Ka ci tondeka ku singaniekela. Muomu mu nima ya Eliya ku uila mu tulo, Yehova ua tumine kangelo. Kaha kangelo ua mu hinduile na cilemo na ku mu kuata ngueni: “Hinduka u lie.” Eliya ua hindukile kaha ua muene kangelo na mu vuahesela via ku-lia, mbolo ya ku yukuma na mema. Citava halumo Eliya ka santselele uze kangelo, muomu muzimbu uaco nguao; Uze kapolofeto ua lile na ku nua kaha ua kosele naua. Citava halumo Eliya ka lingilemo muomu ua kele mu vusiua vua kama, kaha ka tondele ku handeka na muntu na umo uahi. Vutuhu ngoco, uze kangelo ua mu hinduile naua lua mu civali, halumo ku cimene honi. Kaha ua mu lekele naua ngueni, “hinduka u lie.” Mu nima yaco ua vuezeleko mezi a seho ngueni: ‘Muomu vungendzi vu na ku hamena.’​—1 Vam. 19:5-7.

 ¹⁴ Yehova ua kuasele uze kangelo ku tantekeya kulihi ua kele na ku ya Eliya. Kaha ua tantekeyele naua ngecize vungedzi vuaco vua puile vualaha cikuma linga Eliya a vuende ku ndzili yendi lika. Mua vusunga, ce ku tu lembezieka cikuma ku pangela Njambi uze a tantekeya vuntu, vutumbe vuetu na haze ha yalengela ngolo yetu, ku hiana netu vavene! (Tandenu Visamo 103:13, 14) Vati vize via-kulia via kuasele Eliya?

15, 16. (a) Vati via ku lia via tambuile Eliya ku li Yehova via mu kuasele? (b) Omo lia vika tua pande ku haka seho ku cifua ce ku kuaselamo Yehova vangamba veni lelo lino?

¹⁵ Mbimbiliya nguayo: “Kaha ikeye ua katukile, ua lile, ua nuine, kaha ua ile mu ngolo ya via-ku-lia vize matangua makumi auana na matsiki makumi auana na ku Holeve ku Mucinda ua Njambi.” (1 Vam. 19:8) Eliya ka lile mu matangua makumi auana na matsiki makumi auana. Evi via lifua na vize via solokelele Mosesa miaka 600 ku nima, kaha na Yesu mu nima ya likulukazi lia miaka. (Ezu. 34:28; Luka 4:1, 2) Vize via ku lia ka via manusuile visoti viose via Eliya, vunoni via mu kuasele ku muvila mu njila ya ku komuesa. Aci singaniekenu kasinakazi ua ku pua haze, uendele mu mu senge ngoco ua ku hona njila kampe mu ngonde imo na mutamba!

¹⁶ Na lelo lino, Yehova ue ku kuasa vangamba veni kati mu ku va hana via ku-lia ku hitila mu vi komoueso, vunoni mu njila ya ku hiana evi. Vunoni mu ku va hana via ku lia via mu lutsilielo. (Mat. 4:4) Ku tambula via ku-lia viaco via mu lutsilielo, ka ci ka manusula visoti vietu viose, vunoni ci ka tu kuasa ku kolesa mu visoti vize ka citava ku kolesa ku hona vukuasi vuaco. Kaha naua ce ku tuala ku muono ka ue ku hua.”​—Yoa. 17:3.

17. Ku cihela cika ua ile Eliya kaha omo lia vika cihela caco ca puile ca ku lifuila?

¹⁷ Eliya uendele kampe 320 kilometro ngeci ua hetele ku Muncinda ua Holeve. Cihela caco ca puile ca seho ya kama, muomu mu miaka ya ingi ku nima cihela caco, ku kekuo kua solokelele kangelo ua Yehova Njambi mu ku handeka na Mosesa ku hitila mu ciputa ca ku sukuma. Kaha ku kekuo naua, kua lingile litavasiano na Isaleli. Eliya mua heteleko ua uanene cihela ca ku kala mu mpako ya livue.

18, 19. (a) Cihula cika ua lingile kangelo kaha vati Eliya ua mu kumbuluile? (b) Vusunga vuka vutatu vua tumbuile Eliya ngecize vua mu zeyesele?

¹⁸ Kaha Eliya ua vuile lizi lia Yehova halumo ku hitila mu kangelo ngualio: “Vika u ku linga kuno Eliya?” Citava eci cihula ka ca puile ca ku mu seka, vunoni ca ngozi. Muomu Eliya ua ci  puisile ngue cilanio ca ku fukula mutima ueni ku li Yehova. Ngeci ua handekele ngueni: “Njili na lifua cikuma omo Yehova Njambi ua vi vivunga, muomu vana va Isaleli va na seza litavasiano liove, va na uisa mitula yove, kaha va na tsihi va polofeto vove na mikuale, kaha ange, yange lika vene nja lituluho; Kaha va lengeya muono uange ku u fumisa.” (1 Vam. 19:9, 10) Mezi a Eliya a muesa vusunga vutatu a mu lingisile ku kala mu vusiua.

¹⁹ Ha katete, Eliya ua li vuile ngecize vipanga vieni viose via ile mu ngoco. Vutuhu ua vuile “lifua cikuma” ni nguetu ua fuitanganene na ntuima yose mu ku pangela Yehova, na ku tuameka lizina lieni helu lia ku lemesa ceka cose, Eliya ua muene ngecize vupi kasi vua kele na ku livuezelela cikuma. Vantu kasi va tualeleho ku muesa lisino na ku honoua lutsilielo kaha ku lemesa ca makuli ca tualeleho ku li vuezelela. Ca mu civali, Eliya ua livuile vulika. Kaha ua handekele ngueni: “Yange lika vene nja li tuluho,” ngue mu cifuti cose ka mua kele na umo ueka uahi ua kele na ku lemesa Yehova. Ca mu citatu, Eliya ua kele na liova. Cingi ca vakuavo va Polofeto tele va va tsihia laza kaha ua muene ngecize ikeye vene ue ku hateleko. Halumo ka ca puile ca casi kuli Eliya ku litavela vize viuma via kele ku mutima ueni, vunoni ka tavesele ku lihalesa ni ntsuamua vi mu vindike ku fukula mutima. Mu ku vundila kuli Njambi na mutima uose, Eliya ua seza lungano lua cili ku va ngamba va Njambi vose.​—Visa. 62:8.

20, 21. (a) Lombololenu via muene Eliya mua kele mu mpako ya livue, ku Muncinda ua Holeve. (b) Vati vikomueso via ngolo via lingile Yehova via kuasele Eliya?

²⁰ Vati Yehova ua kuasele Eliya mua vuile ku lisosomua ceni? Kangelo ua lekele Eliya a mone ku vutuhukilo vua mpako ya livue. Eliya uononokele vutuhu ka tantekeyele vika vie ku hateleko. Kua katukile luhundzi lua kama! Citava kua kele kalua ka kama ka ku hiana na mihato, muomu luhundzi luaco lua kele na ndzili ya ku linga, lua tavuile hakati mavue a kama na mincinda. Aci singaniekenu ngue muli na ku mona Eliya na lifuika kapote keni ku cihanga oku ka mu hupula na mpundzi. Citava ua pandele naua kuli kuatelela linga emane vuino, muomu mavu a putukile ku ninganga ngue kuli lindunduma lia kama. Citava halumo tuhia tua hianene cikuma kaha tua mu lingisile ku hiluka mu kati ka mpako, ku tina ku uema.​—1 Vam. 19:11, 12.

²¹ Vunoni ou muzimbu ua muesa ngecize Yehova ka kele mu viyovo vize via mavu, cipue mu luhundzi, mu lindunduma ni mu tuhia. Eliya ua tantekeyele ngecize Yehova, ka puile Njambi ua cisemua ngeci mua mbale uze u va kele na ku mu sangala vakua  ku mu lemesa nguavo: “Mukua ku endela ha maselua” ni mukua ku neha niondzi. Ngolo ya ku komuesa ya kala mu viuma via ku tanga, ya tundila kuli Yehova, vunoni ikeye ua hiana viose via tangele. Cipue melu, a andende kuli ikeye! (1 Vam. 8:27) Vuno viose evi via muene Eliya, via mu kuasele vati? Vulukenu ngecize, Eliya ua ka hetele ku cihela eci omo lia liova. Mu ku linga Yehova Njambi mukua ngolo yose kaha ua kele na Eliya, ka kua kele na vimo viahi via pandele ku mu lingisa Eliya a vuile Ahave na Ezevele liova!​—Tandenu Visamo 118:6.

22. (a) Vati lize lizi lia ku yeveta kavundendendende, lia muesele Eliya ngecize ua puile ua seho? (b) Lize lizi lia “ku yeveta kavundendendende,” citava lia puile lieya? (Talenu litota.)

²² Kaha mu nima ya ku hita ca tuze tuhia, kuose kua holokele kulu. Kaha Eliya ua vuile “lizi lia ku yeveta kavundendendende,” lizi liaco lia mu vundilile a handeke cifua ca kele na ku livuilamo kaha Eliya ua lomboluelele visoti viendi lua mu civali naua. a Citava ku handeka visoti vieni lua mu civali, ca vuezelele ku ku lembama ceni. Vunoni Eliya ua uanene ku lembezieka ca kama ku viuma vi lia mu lekele lize “lizi lia ku yeveta kavundendendende.” Yehova ua lekele Eliya ngecize ua puile muntu ua seho. Vati ua lingilemo? Njambi ua mu lekele ngecize, ku luisa ku lemesa ca makuli ca Mbale mu Isaleli, ci ka tualelelaho. Mua vusunga, kapandi ka lihakelele Eliya ka ka ile mu ngoco, muomu vutumbe vua Njambi ka ku manusula ku lemesa ca makuli kasi vua kele na ku tualelelaho. Kaha mu vutumbe vuaco, Eliya kasi mua kele, muomu Yehova Njambi ua mu tumine ku hiluka linga a ka puisemo cize cipanga caco.​—1 Vam. 19:12-17.

23. Tumbulenu vinjila vivali via pangesele Yehova, mu ku kuasa Eliya ku mua vuile vulika.

²³ Vati co Yehova ua kuasele Eliya ku tuala ha vulika vua kele na ku ivua? Ua mu kuasele mu vinjila vivali. Ha katete, Yehova  ua tumine Eliya a vuavese Elisa ku pua kapolofeto mu ku mu suana. Mukuendze Elisa ue ku puile kavusamba na mukuasi ua Eliya mu miaka ya ingi. Mezi aco, a lembeziekele cikuma Eliya! Ca mu civali, Yehova ua lekele Eliya muzimbu ua ndzolela ya kama, ngueni: “Hanga nja litulu na makulukazi atanu na avali mu Isaleli, mavuli ose aze ka a tsikamenene Mbale na kanua kose ka a mu tsembele.” (1 Vam. 19:18) Eliya ka kele lika lieni. Citava mezi a Yehova a ka niamesele cikuma Eliya, mu ku tantekeya ngecize kua kele makulukazi a vakuavo vakua lutsilielo va vianene ku lemesa Mbale. Eliya ua pandele ku tualelelaho ku pangela Yehova na lu kakatela luose, linga asile lungano lua kama ku li vaze vakele na ku pangela Yehova mu ntsimbu ize ya i kalu. Mua vusunga, citava halumo ca kaniamesele cikuma Eliya ku ivua mezi a ku lembezieka a lize “lizi lia ku yeveta kavundendendende,” lia tundile kuli Njambi yeni Yehova.

24, 25. (a) Mu njila ika tu hasa ku halakana “lizi lia ku yeveta kavundendende” lia Yehova mu matangua ano? (b) Vusunga vuka tuli navuo ngecize Eliya ua tavele ku lembezieka ca tambuile kuli Yehova?

²⁴ Ngeci mua Eliya, netu tu hasa ku ivua liova mu ku mona ngolo ya viyovo via mavu, kaha tua pande vene ku ivua liova. Mua vusunga, ngolo ya viyovo via mavu via pua vukaleho vua ngolo via Sakatanga uavio. (Loma 1:20) Na lelo lino, Yehova kasi ua lema ku pangesa ngolo yeni ya ku hona vumanusuilo mu ku kuasa vangamba veni. (2 Miz. 16:9) Vunoni cikuma-kuma, Njambi ue ku handeka netu ku hitila mu Lizi lieni Mbimbiliya. (Tandenu Isaya 30:21.) Na lelo lino, Mbimbiliya i hasa ku pua ngue lize “lizi lia ku yeveta kavundendendende,” nga tu i tavesa i tu tuamenene. Ku hitila mu Mbimbiliya, Yehova ue ku tu sungamesa, ku tu kaniamesa kaha na ku tu hana vusunga ngecize ua tu lema.

²⁵ Vuno Eliya ua tavele ku lembezieka ca mu hele Yehova ku Muncinda ua Holeve ni? Mua vusunga, ua tavele! Muomu ka mua hitile ntunda ya kama, uze kapolofeto ua ku simpa kaha ua lutsilielo, ua hilukile na ku tualelelaho naua ku luisa ku lemesa ca makuli. Ngeci mukemuo, nga netu tu kava vimamuna via mu Lizi lia Njambi ni nguetu “ku lembezieka ca mu Visoneka” tu ka hasa ku tambuluisa lutsilielo lua Eliya.​—Loma 15:4.