1. Omo lia vika vantu va mu Silo va kele mu vusiua vua kama?

 SAMUELE ua muene ngecize vaIsaleli va ku Silo va kele mu vusiua vua kama. Ca solokele vene ngue ku vindzivo viose mu mbonge kua kele via ku-tsa. Ka tu tantekeya vampuevo na vanike vangahi va kele na ku lila vaiseavo, vamala vavo, vana vavo na vamuanaye va tsile ku ndzita. Vunoni tu tantekeya nguetu ha ntsimbu eyi, mu Isaleli mua tsile vamala kampe 30.000 ku ndzita i va ka luile na vaFilisteo. Kaha evi via solokele mu nima ya ku-tsa ca vaIsaleli va ku pua 4.000 ku ndzita ikuavo.​—1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Vika via nehele vusiua na ku zimbala ca vumpahu mu Silo?

² Vunoni eci ca puile lika cimo ca visoti vi va lihitile navio vaIsaleli. Hofeni na Finehase, vana vasasendote ua kama Eli, va ambatele cikasa ca litavasiano na ku ci tuhula mu Silo. Cikasa caco ca kele mu cihela ca ku hiana ku lela ca mu tembele ya ku lifua na mbalaka. Kaha ca puile citantekeyeso ca muesele ngecize Njambi ali ha cihela caco. Ngeci vaIsaleli va tualele cikasa caco ku ndzita, mu ku singanieka nguavo ci ka vohiela na ku va kuasa ku vula ndzita. Vunoni vaFilisteo va kuatele Cikasa, kaha va tsihile Hofeni na Finehase.​—1 Sam. 4:3-11.

³ Vantu va singimikile tavenakulu ya ku Silo mu miaka ya yingi, muomu mua kele cikasa ca litavasiano. Vunoni va ci tambuile ku vitozi. Sasendote Eli tele endela ku miaka 98 kaha mu nima ya kuivua muzimbu uaco, ua uile ha citumamo vusetanima na kutsa. Kaha nayemueno neni ua salele ha funga mu nima ya ku kuata muana. Vunoni ntsimbu kanda a ci tse, nayemueno ua handekele ngueni: “Vumpahu vu na fumu kuli Isaleli.” Mua vusunga, Silo ya alulukile.​—1 Sam. 4:12-22.

4. Vika tu lilongesa mu kapitulu kano?

⁴ Vati Samuele ua luile nevi visoti? Vuno ua kele na lutsilielo  lua ku kaniama mu ku hasa ku kuasa ava vantu, va likelele ku niunga na ku vezikisa Yehova ni? Tu vose lelo lino tue ku hita mu visoti vie ku tu lavesa ku mitima na ku eseka lutsilielo luetu. Ngeci tu talenu vika tu hasa ku lilongesa kuli Samuele.

5, 6. Vika via kele na ku lingika mu miaka 20, vize Mbimbiliya ka ya tumbuile ku tuala hali Samuele? Vika ua kele na ku linga Samuele mu miaka yaco?

⁵ Ha ntsimbu eyi, Mbimbiliya ya likelele ku handeka via Samuele na ku handeka via cikasa ca ku lela. Ya tu leka visoti vi va likokelele vaFilisteo omo lia ku tuala cikasa kuimbo liavo na vika via va lingisile ku ci hiluisa. Kaha mua hitile kampe miaka 20, amba vuose Mbimbiliya ya handekele naua via Samuele. (1 Sam. 7:2) Vika honi ua kele na ku linga Samuele mu miaka yose eyi? Cikumbululo tu ci uana mu Mbimbiliya.

⁶ Ntsimbu kanda miaka 20 i putuke, “lizi lia Samuele lia hetele ku Isaleli yose.” (1 Sam. 4:1) Kaha Mbimbiliya ya muesa ngecize mu miaka yaco, Samuele ua kele na cizilila ca ku hita mu vimbonge vitatu via mu Isaleli, mu ku sompa vimpande via vantu. Kaha mu nima yaco ua kele na ku hiluka kuimbo lieni ku Lama. (1 Sam. 7:15-17) Kuliya nou muzimbu, tu hasa ku handeka vene nguetu mu ku hita ca ize miaka 20 Samuele ua kele na via vingi via ku linga.

7, 8. (a) Muzimbu uka Samuele ua lekele vantu mu nima ya ku fuitangana mu miaka 20? (b) Vati vantu va lingile ku tuala ha muzimbu ua Samuele?

⁷ Vupangala na lizangamena li va lingile vana va Eli via vihisile lutsilielo lua mbunga. Omo liaco cingi ca vantu va putukile ku lemesa mahamba. Mu nima ya miaka 20 ya ku fuitangana ca kama, Samuele ua lekele ou muzimbu ku vantu ngueni: “Nga mu ku hiluka kuli Yehova na mutima uenu uose, kaha fumisenu vanjambi vaze va vangendzi na Asetalote ha kati kenu, kaha sungamesenu mitima yenu kuli Yehova na ku mu pangela lika; kaha ikeye a ka mi ohiela kuli vaFilisteo.”​—1 Sam. 7:3.

⁸ VaFilisteo va putukile ku pakesa cikuma vaIsaleli. Mu ku linga va vulile masualale va mu Isaleli, vaFilisteo va singaniekele nguavo citava va pakese vantu va Njambi na umo uahi a va hana kasitiku. Vunoni Samuele ua kaniamesele vantu ngueni, viuma  vi hasa ku aluluka nga va hiluka kuli Yehova. Vuno va tavele ku hiluka kuli Yehova ni? Eyo, kaha Samuele ua vuile ndzolela ya kama ku mona vantu vali na ku mbila tumponia na ku putuka “ku pangela Yehova lika.” Samuele ua laniene mbunga ku ciuano ku Mizepa, imo mbonge ya mincinda ku cihava ca Yelusalema. Kaha vantu va likunguluile, va likelele ku-lia na ku liveya vupi vuavo na ku likela ku lemesa tumponia.​—Tandenu 1 Samuele 7:4-6.

9. Kasuilo kaka va uanene vaFilisteo, kaha vati vangamba va Njambi va lingile mu va vuile via vusonde vuaco?

⁹ Vunoni vaFilisteo va vuile muzimbu ua ciuano caco, ngeci va uaneneho kasuilo. Kaha va tumine masualale vavo ku Mizepa linga va ka nongese vaze vangamba va Yehova. VaIsaleli va vuile via vutumbe vuaco. Ngeci va vuile liova, na ku vundila Samuele a va vundilileko. Kaha Samuele ua lingilemo, na ku hana cikombelo. Kaha ntsimbu yaco eyi, civunga ca masualale va vaFilisteo vezile ku Mizepa. Yehova ua kumbuluile civundilo ca Samuele. Kaha Yehova ua nienguele na ku ndindimisa lilu ni nguetu “ua zimine na ku-zima ca kama kuli vaFilisteo ku litangua olio.”​—1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Omo lia vika tu hasa ku handekela nguetu ku zima ca tumine Yehova ku vaFilisteo, ca puile ca ku lifuila? (b) Vika viezile mu ndzita ize ya putukile ku Mizepa?

¹⁰ Vuno tua pande ku singaniekela vaFilisteo va puile ngue vanike ve ku tinina kuli va naye nga va nevu muhiato ni? Houe, vaze vaFilisteo va puile vamala va ndika-ndika kaha naua masualale va takama ku ndzita. Ngeci mukemuo, cize ku-zima ca pandele ku pua ca kama, cize kanda va civueho mu miono yavo, amba ci hase ku va tinisa. Vati honi ca fuile? Vuno ca puile lika kalua ka “ku-zima” ni? Vuno cikumo caco ca tundile muilu mua ku hona maselua ni? Ni ca tundilile ku mikulo ya mincinda? Yanini, vunoni muose-omuo mu ca fuile, ca vuisile vaze masualale mundzundzu ua kama. Ngeci va kovelele mu liuayanga kaha vakevo honi va putukile ku tina, kati naua vaIsaleli. Vamala va mu Isaleli vezile lusi ku tunda ku Mizepa na ku tuntisa vaFilisteo mu ntunda ya laha na ku cikulo ca Yelusalema kaha va va vulile vose.​—1 Sam. 7:11.

¹¹ Ize ndzita yaco ya nehele ku aluluka ca kama ku vangamba va Njambi. Muomu tunde ha ndzita yaco, vaFilisteo ka va  luisile naua Isaleli mu ntsimbu yose ya puile Samuele ngazi. Kaha vaIsaleli va putukile ku tambula vimbonge viose vi va litandele vaFilisteo, imo ku imo.​—1 Sam. 7:13, 14.

12. Vika tu hasa ku handekela nguetu Samuele ua “lingile vuviuke”? Vifua vika via mu kuasele ku tualelelaho ku kuasa vantu?

¹² Mu nima ya miaka ya yingi, kapostolo Paulu ua hakele Samuele ku mukana ua vangazi na vapolofeto vakua lutsilielo, vaze “va lingile vuviuke.” (VaHe. 11:32, 33) Mua vusunga, Samuele ua lingile via cili ku meso a Njambi, ngeci ua kuasele naua vantu ku lingamo. Ua hasele ku kuasa vantu muomu ua lavelele vukuasi vua Yehova na lukakatela kaha ua tualeleleho ku lingako mutamba ueni vutuhu ua hitile mu vitanga via mu lavesele ku mutima. Kaha ua muesele naua ngecize ua puile mukua ku santsela. Mu nima ya ku vula ndzita ya ku Mizepa, Samuele ua tungile umo mutula ua ku vuluka cifua ca kuaselelemo Yehova vantu veni.​—1 Sam. 7:12.

13. (a) Vifua vika tua pande ku kala navio nga tu tonda ku tambuluisa Samuele? (b) Mu ku mona cenu, ntsimbu ika ya cili i tua pande ku pangela ha vifua viaco?

¹³ Nenu mue ku tonda ‘ku linga vuviuke ni’? Nga mukemuo, lilongesenu ku lungano lua Samuele mu ku pua mukua  lukakatela, ku likehesa na ku muesa ku santsela. (Tandenu 1 Petulu 5:6.) Iya ha kati ketu ka tondekele vifua viaco? Samuele ua lingile vuino ku lilongesa ku muesa evi vifua ku vukuendze, muomu vifua viaco via mu kuasele ku vukuluntu mua hitile mu vitanga via mu lavesele ku mutima.

14, 15. (a) Citanga cika ca kama ca lavesele mutima ua Samuele mua kulupile? (b) Vuno Samuele neni ua puile cisemi ke ku sungamesa vana, ngeci mua Eli ni? Lombololenu.

¹⁴ Ntsimbu ya hateleko i ya handeka Mbimbiliya via Samuele, tele na ‘kulupa’ honi. Ha ntsimbu yaco, Samuele tele ali na vana va ku kola vavali, Yoele na Aviya. Kaha ua va kundikile cipanga ca ku mu kuasa ku sompela vantu. Vunoni vana veni ka va fuililile ku tambula citeli caco. Vutuhu Samuele ua puile mukua vusunga na vuoloke, vunoni vana veni va pangesele citeli ci va tambuile mu ku tuameka lika vizango viavo. Va kele na ku sompela vantu na vuhenge na ku tambula ntsambuelo.​—1 Sam. 8:1-3.

¹⁵ Tangua limo, vakuluntu va Isaleli va likunguluile na kuya kuli Samuele mu ku linienga kuli ikeye nguavo: “Na vana vove ka ve ku enda mu zinjila ziove.” (1 Sam. 8:4, 5) Vuno Samuele ua tantekeyele eci citanga caco ni? Yanini, muomu Mbimbiliya ka ya muesele nga ua vi tantekeyele ni kuahi. Vunoni Samuele ka lelele vana zendululu ngeci mua Eli, uze uecelele vana veni ku linga vuhenge, na ku singimika vana ku hiana Yehova. Ngeci Yehova ua mu hele kasitiku. (1 Sam. 2:27-29) Vunoni Yehova ka uanene eci sevuka caco muli Samuele.

16. Vati ve ku livua visemi vaze ve ku pinda na vana vakua lisino, kaha vukuasi na ku lembezieka cika va hasa ku uana ku lungano lua Samuele?

¹⁶ Mbimbiliya ka ya handekele via ntsuamua, ku lisosomua na ku lava ku mutima ca vuile Samuele, omo lia vilinga via ku vihia via vana veni. Vunoni cingi ca visemi, va hasa ku ivuisisa vati ua livuile Samuele. Ku matangua ano a ku kotokela, lisino lia vana ku visemi li na pu honi ngue vuvezi. (Tandenu 2 Timoteo 3:1-5.) Lungano lua Samuele, lu hasa ku kuasa na ku lembezieka visemi vaze vali na ku hita mu cisoti ca cifua eci. Samuele ka tavesele vilinga via ku vihia via vana veni, vi tsihe lutsilielo lueni. Vulukenu ngecize ambe nga ku sungamesa ca visemi ni mezi avo ka a hete ku mitima ya vana vakua lisino, vunoni lungano lua cili lua visemi, kasi lue ku hetako. Kaha visemi navo mu ku pua vana va Njambi, va kala na vukovelelo vua ku vuisa  ndzolela kuli Isiavo ua muilu Yehova, ngue mua lingile Samuele.

17. Vakuluntu vaIsaleli va tondele Samuele a va lingile vika kaha vati ua livuile Samuele?

¹⁷ Vana va Samuele ka va singaniekele ha vukama vua visoti vi vi ka koka vilinga viavo via ku vihia. Vakuluntu va Isaleli va lekele Samuele ‘a va hanguile muangana linga a va sike ngeci mua vifuti viose.’ Vuno evi via lingisile Samuele ku livua ngue vali na ku viana ikeye ku va sika ni? Citava, muomu Samuele ua va sompelele mu miaka ya yingi. Vunoni, ka va tondele naua ku va sompela ku kapolofeto lika ngeci mua Samuele houe. Va tondele ku kala na muangana, muomu vifuti vi va lihatele navio via kele na vamiangana! Vati ua livuile Samuele ku mutima? Mbimbiliya nguayo, “vunoni cuma cize ca kosele Samuele.”​—1 Sam. 8:5, 6.

18. Vati Yehova ua lembeziekele Samuele na ku muesa vukama vua lisino lia vaIsaleli?

¹⁸ Vati ua kumbuluile Yehova, omo Samuele ua kundikile cimpande caco mu civundilo? Yehova ua handekele ngueni: “Halakana ku lizi lia vantu ku viose vi va handeka nove; muomu ka va vianene yove, vunoni va na nji viana ange, linga kati nji pue muangana kuli vakevo.” Vutuhu aa mezi a lembeziekele Samuele, vunoni vantu va muesele lisino lia kama cikuma kuli Njambi Mukua Ngolo yose! Yehova ua lekele Samuele a leke vaIsaleli visoti vi ka va solokela omo lia ku hangula muangana ua muntu. Samuele ua va mamuine vunoni kasi va mu sindiyile nguavo: “Houe; tu hianga muangana ku tu sika.” Mu ku pua mukua ku ononoka, Samuele ua vuavesele muangana ya hanguile Yehova.​—1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) Mu vinjila vika Samuele uononokele Yehova mu ku vuavesa Saulu ku pua Muangana ua Isaleli? (b) Vati Samuele ua tualeleho ku kuasa vantu va Njambi?

¹⁹ Vuno Samuele uononokele na nkulundundu ni ku muesa ku ononoka ca helu-helu lika ni? Vuno uecelele ku lava ku mutima ci likulise muli ikeye ni? Vavengi mu ve ku linga vene, vunoni Samuele ka lingilemo. Ua vuavesele Saulu na ku tava ngecize Yehova mpundu ua hanguile Saulu. Ngeci ua tsuembele Saulu, citantekeyeso ca ku sambelela muangana ua muha na ku muesa ku ononoka kuli ikeye. Kaha ua lekele vantu ngueni: “Monenu uze ya na hangula Yehova, ngecize ka kuesi ueka ua ku lifua neni ha kati ka vantu vose?”​—1 Sam. 10:1, 24.

 ²⁰ Samuele ka tualele mana ku visevuka via muntu ya hanguile Njambi vunoni ku vifua vieni via cili. Kaha ku tuala hali ikeye ivene, Samuele ua tualele mana ku kuya Njambi ku mutima, kati kuli vaze vihungumuke. (1 Sam. 12:1-4) Kaha ua tualeleho ku puisamo vipanga vieni, via ku mamuna vantu va Njambi ku vusonde na ku va kaniamesa va tualeleho ku ononoka Yehova. Vimamuna vieni via va hetele ku mitima, ngeci va mu pingile a va vundilile. Ua va kumbuluile na mezi a cili ngueni: “Ci kale ku laako nange ngecize nji vulumune kuli Yehova, mu ku likela ku mi vundilila; vunoni nji ka mi longesa njila ize ya viuka ya cili.”​—1 Sam. 12:21-24.

21. Vati lungano lua Samuele lu hasa ku mi kuasa nga mua lava ku mutima omo lia ku mona citeli ci mua tondele ci li ku muntu ueka?

²¹ Vuno nenu mua lavaho laza ku mutima omo lia ku mona citeli ci mua tondele va na ci hana ku muntu ueka ni? Nga mukemuo, lungano lua Samuele lu tu vuluisa ngecize ka tua pandele ku tavesa cipululu na nkulundundu vi soke mizi mu mitima yetu. (Tandenu Visimo 14:30.) Muomu Yehova ua kala na vipanga via vingi via cili via ku hana ku vangamba veni vose.

22. Omo lia vika Samuele ka sevukile mu ku lavelela ngecize Saulu a ka linga via cili?

²² Samuele ka sevukile mu ku lavelela ngecize Saulu a ka linga via cili, muomu Saulu ua puile muntu ua ku komouesa. Ua puile yala ua ku tuntuka, ua ku sungama, mukua mana na ku simpa. Vunoni ku vuputukilo ua puile ua ku likehesa. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Kaha ngeci muetu vose, ua kele naua na vuana vua ku li hanguila viuma na cifua ca ku yoyelamo. (Ndeu. 30:19) Vuno vuana vuaco ua vu pangesele vuino ni?

23. Cifua cika ca seho ua livangele ku zimbalesa Saulu kaha vati ua muesele ngecize ka alulukile?

²³ Vunoni ce ku vuisa vusiua ku mona ngecize nga muntu va mu haka ku vukama, ku likehesa cikeco cuma ce ku livanga ku mu cakuka. Vikevio via solokelele Saulu. Mu ntsimbu ya yindende ua putukile ku lihalesa. Ua putukile ku muesa lisino ku masiko a kele na ku mu hana Yehova ku hitila muli Samuele. Tangua  limo, Saulu ua lingile cikombelo ca pandele ku linga Samuele. Ngeci Samuele ua mu tenukilile na ku mu leka ngueni Vuangana ka vu ka tualelelaho ku kala ku vusoko vueni. Vutuhu ngoco, Saulu ka lilongesele na vimo viahi ku cimamuna ca Samuele, vunoni ua tualeleleho ku muesa lisino mu vinjila vikuavo naua.​—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Vati Saulu ua muesele lisino kuli Yehova mua ka luile na vaAmaleke? (b) Vati ua lingile Saulu mu va mu sungamesele, kaha vika Yehova ua hanguile ku linga?

²⁴ Ku hitila muli Samuele, Yehova ua lekele Saulu a ka lue ndzita na vaAmaleke. Kaha ua mu lekele naua ngecize ua pandele ku nongesa viose na ku tsiha Angange, muangana uavo ua ku vihia. Vunoni Saulu ka tsihile Angange kaha naua uezile na vize viuma via pandele ku vi nongesa. Omo Samuele uezile mu ku mu sungamesa, Saulu ua muesele ngecize vuntu vueni vu na aluluka cikuma. Mu cihela ca ku likehesa na ku tava ku mu sungamesa, Saulu ua setekele ku tana mu cimpande, na ku tuika vantu mulonga. Ua setekele naua ku viana ku mu sungamesa mu ku handeka ngueni viose vize ka nongesele ua vi ambatele linga a vi kombeleye kuli Yehova. Ngeci Samuele ua mu lekele mezi a tsimana na lelo lino, ngueni: “Tala, ku ononoka ca hiana cikombeleyo.” Na ku simpa cose Samuele ua payele Saulu, na ku mu leka cihangula ca Yehova. Cihangula cika? Ku tambula Vuangana kuli Saulu na ku vu hana ku muntu ueka mukua vucili ku hiana ikeye. a—1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Omo lia vika Samuele ua liniengele Saulu kaha vati Yehova ua mu sungamesele na cilemo? (b) Cuma cika ca seho ua lilongesele Samuele mua ile ku ndzivo ya Njese?

²⁵ Vilinga via Saulu via vuisile Samuele vusiua vua kama. Ngeci ua vundilile vutsiki vuose kuli Yehova ku tuala ha cimpande eci. Samuele ua hetele na ha ku lila na ku linienga omo lia Saulu. Muomu ku vuputukilo Samuele ua muene ngecize Saulu ua puile muntu ua cili cikuma kaha ua  lingile via vingi, vunoni ku ntsongo lulavelelo lua Samuele luose lua ile na muta. Muntu ya muene vucili, ua alulukile mu vutuntu na ku muesa lisino kuli Yehova. Samuele ua vianene ku limona na Saulu tunde oho. Vunoni mu nima ya ntsimbu, Yehova ua mamuine Samuele na cilemo ngueni: “Haliho ha u ku vuila Saulu vusiua, omo ange nja mu viana ku pua muangana ku Isaleli? Sulisa lumbinga luove na mazi, kaha hamoye. Nji ka ku tuma kuli Njese mukua Mbetelema muomu nji na lihanguila muangana ha kati ka vana veni”​—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Vutumbe vua Yehova ka vua hitukilile ha vantu va ku hona ku tantuluka kaha ka ve ku tualelelaho ku mu pangela. Nga yala umo a muesa lisino, Yehova ue ku hangula ueka linga a puisemo vutumbe Vueni. Ngeci Samuele ua likelele ku linienga Saulu. Yehova ua tumine Samuele ku Mbetelema ku ndzivo ya Njese, kaha ua ka uaneneko vana va ku sungama va Njese. Vunoni tunde ha muana ua katete, Yehova ua lekele Samuele linga kati a tale ku ku vuaha cavo. (Tandenu 1 Samuele 16:7.) Mu ku manusula, Samuele ua muene Ndaviti kasulantsongo ka Njese. Kaha ou ikeye ya hanguile Yehova!

27. (a) Vika via lingisile lutsilielo lua Samuele ku tualelelaho ku kola? (b) Vati muli na ku ivua ku mutima ku tuala ha lungano lua tu sila Samuele?

²⁷ Ku miaka ya ku manusuila ya muono ueni, Samuele ua muene honi ha toma ku sungama ca cihangula ca Yehova ca ku sintsisa Ndaviti mu cihela ca Saulu. Saulu ua tualeleleho ku pua muntu ua ku pihia, ua tondele ku tsiha Ndaviti omo lia cipululu kaha ua puile naua mukua ku alulukila Njambi. Vunoni Ndaviti ua muesele vifua via cili, ngeci mua ku simpa, vuviuke, lutsilielo na lukakatela. Omo Samuele ua kele na ku heta ku ntsongo ya muono ueni, lutsilielo lueni lua tualeleleho ku kaniama. Ua limuenenene ngecize kuli Yehova ka kuesi vitanga na vimo viahi ka hasa ku sungamesa, cipue ku manusula ni ku vi alulula linga vi pue civezikiso. Kaha Samuele ua tsile na ku seza lizina lia cili mu miaka i heta kampe 100 ya yoyele. Ngeci Isaleli yose ya liniengele cikuma-kuma ku-tsa cou yala ua lutsilielo! Na lelo lino, ci pua ca cili nga vangamba va Yehova va lihula nguavo: ‘Vati nji hasa ku tambuluisa lutsilielo lua Samuele?’