1, 2. (a) Visoti vika Yona ua likokelele na ku kokela vakuavo va kele mu mbapolo? (b) Vati muzimbu ua Yona u hasa ku tu kuasa?

 TANGUA LIMO, Yona ua kele mu mbapolo kaha kua katukile limpundzi lia kama, lia kele na ku veta ha mbapolo. Mu kalunga mua katukile naua mancimba a kama ngue mincinda. Viose evi, via kele na ku ninganga mua kama ha nkala livaya lia mbapolo. Kaha vutuhu, cizango ca Yona ca puile ku holuesa kalua kaco aka, vunoni kalua ka tondele cikuma ku holuesa, ka puile ka vakua ku endesa mbapolo yaco, mu va kele na ku pinda nayo linga kati i vombele. Yona ua tantekeyele ngecize vaze vamala vose va tsa omo lieni!

² Vati honi Yona ua lituvile ku visoti viose evi? Ua vulumuine mulonga ua kama kuli Njambi yeni Yehova. Mulonga uka? Vuno kua kele vimo vie ku lingile mu ku u sungamesa ni? Tu hasa ku lilongesa via vingi ku vikumbululo vievi vihula. Ca ku muenako, muzimbu ou u tu kuasa ku mona ngecize cipue vantu vakua lutsilielo lua kama, navo va hasa ku sevuka. Ua tu kuasa naua ku mona, vati vantu vaco va hasa ku sungamesa visevuka viavo.

3-5. (a) Ku vika vantu ve ku tuala cikuma mana nga va singanieka ha muzimbu ua Yona? (b) Mizimbu ika tu tantekeya ku tuala hali Yona? (Talenu naua ha litota.) (c) Omo lia vika cipanga ca Yona ca ku pua kapolofeto ka ca puile ca casi ni ca ku tovala?

³ Vantu vavengi mu ve ku ivua muzimbu ua Yona, ve ku singanieka  lika ha visevuka vieni, ngeci mua lisino lia muesele na ku hona ku vuila vakuavo ngozi. Vunoni Yona, ua kele naua na vifua via vingi via cili. Vulukenu ngecize, Yehova Njambi ua mu hanguile ku pua kapolofeto keni. Nga Yona ua puile mukua vuhenge ni ka kele na lutsilielo, mua vusunga, Yehova nga ka mu kundikile eci citeli ca kama ngecize.

⁴ Mbimbiliya ya tu hana imo mizimbu i tu kuasa ku mu tantekeya vuino. (Tandenu 2 Vamiangana 14:25.) Yona ua puile mukua Ngate-hefele, mbonge ya kele vikilometru 4 na Nazaleta, mbonge ya ka kolelele Yesu kampe miaka 800 ku lutue. a Yona ua puile kapolofeto ku matangua a Muangana Yelovoame ua mu Civali ku miyati likumi ya Isaleli. Ha ntsimbu yaco, Eliya tele ua tsa laza. Kaha suana yeni Elisa ua tsile mu ntsimbu ya ku sika ca ise ya Yelovoame. Vutuhu Yehova ua pangesele ava vamala mu ku manusula ku lemesa ca Mbale, Isaleli ya putukile naua ku lemesa vanjambi veka ku cizango. Mbimbiliya nguayo Isaleli ya kele naua mu mavoko a muangana “ua lingile cize ca cipi ku meso a Yehova.” (2 Vam. 14:24) Ngeci mukemuo, cipanga ca Yona ka ca puile ca casi ni ca ku tovala houe. Vunoni ua ci puisilemo na lutsilielo.

⁵ Vunoni tangua limo, Yona ua tambuile cipanga ca ku lifuila kuli Yehova. Kaha Yona ua muene ngecize cipanga caco ca cikalu cikuma. Cipanga cika?

6. Cipanga cika Yehova ua hele kuli Yona kaha omo lia vika cipanga caco ca solokele ku pua ca cikalu kuli Yona?

⁶ Yehova ua lekele Yona ngueni: “Katuka, ya ku Ninivayi, limbo lize lia kama, na ku li tambeka; muomu vupi vuavo vu na heta ku meso ange.” (Yona 1:2) Ca casi ku mona via lingisile Yona na ku singanieka ngecize cipanga caco ca puile ca cikalu cikuma. Mbonge ya Ninivayi ya kele ha vikilometru 800 ku vucelo kaha vantu va kele na kuendaho ngonde ya mutuntu ha mikono. Vunoni evi kati vikevio lika via lingisile Yona ku lisosomua. Ua lisosomuene naua na muzimbu ua Yehova ue ku tualele ku mbonge yaco. Mbonge yaco, ya puile ya vakua Asilia  kaha vantu va kele na ku va vuila liova cikuma muomu va puile vikenia na ku tsiha vantu. Nga vaIsaleli, vantu va Njambi, ka vononokele muzimbu ua Yona, amba vaze vakua mavu co? Vati uze ngamba umo lika ua Yehova ue ku liniungile muze limbonge lia Ninivayi, lia tsimanene mu ku pua ‘limbo lia maninga’?​—Nah. 3:1, 7.

7, 8. (a) Vika via muesa ngecize Yona ua tondele mpundu ku tina cipanga ca mu hele Yehova? (b) Omo lia vika ka tua pandele ku mu paya nguetu ua puile mukua liova?

⁷ Ka tu tantekeya nga Yona ua singaniekele hali evi ni kuahi. Vi tu tantekeya lika ni nguetu ua tinine. Yehova ua mu tumine ku talekesa ku vucelo, vunoni ikeye ua ile ku vutokelo kaha ua ile ku laako cikuma. Mua ka hetele ku mbonge ya Yopa, ua londele mbapolo ya kele na kuya ku Talisi. Vamo vakua ku tondesesa ve ku handeka nguavo Talisi ya kele mu Espanha. Nga cili kaha Yona ua tinine ha vikilometru 3.500 ku laako na Ninivayi. Citava ovu vungendzi, vua mu ambatele muaka ua mutuntu muomu ua ka hetele ku Cisali ca Kama. Vungendzi vuose ovu? Cili Yona ua tondele mpundu ku tina cipanga ca mu hanene Yehova!​—Tandenu Yona 1:3.

⁸ Vuno evi via muesa ngecize Yona ua puile mukua liova ni? Kati tu tuntile ku mu paya. Muomu ngue mu tu mona, Yona ua puile yala ua ku simpa ca ku komouesa. Vunoni ngeci muetu vose, neni ka puile ua ku tantuluka. (Visa. 51:5) Iya ha kati ketu kanda a civueho liova?

9. Vati tu hasa ku livua vintsimbu vimo ku tuala ha vipanga vie ku tu hana Yehova kaha vusunga vuka tua pande ku vuluka ha vintsimbu viaco?

⁹ Vintsimbu vimo, ci hasa ku soloka ngue Njambi na tu hana cipanga ca cikalu kaha ka citava vene ku ci puisamo. Ca ku muenako, halumo tue ku ivua liova lia ku ambulula muzimbu ua cili, ua na pande ku ambulula Mukua Kilistu uose. (Mat. 24:14) Ca pua ca casi ku suva vusunga vua kama vua handekele Yesu ngueni: “Kuli Njambi viuma viose vi tava.” (Mako 10:27) Mu ku linga tu vose, vintsimbu vimo tue ku suva ovu vusunga, tu hasa ku ivuisisa citanga ca Yona. Vunoni visoti vika ua liuanene navio Yona mu ku tina?

10, 11. (a) Vika halumo ua singaniekele Yona omo mbapolo ya putukile ku sondoloka? (b) Vusonde vuka vua solokelele vantu mu vungendzi vuaco?

¹⁰ Aci singaniekenu ngue muli na ku mona Yona a londa  mu mbapolo kaha ali na ku tonda cihela ca cili ca ku tumama. Citava mbapolo yaco, ya puile ya vitenga kaha ya ku Fenisia. Yona ua tumamene kulu, mu ku tala vakua ku endesa mbapolo yaco va pinda mu ku i sununa. Omo mbapolo ya putukile ku sondoloka kaha cikuma ca zimanganene, halumo Yona ua singaniekele ngueni kali-kali ua hasele ku tina cize cipanga ca vusonde. Vunoni mu vuasi-vuasi kuilu kua alulukile.

¹¹ Mpundzi ya kama ya katuile mancimba a mu kalunga kaha mancimba aco a puile a laha ku tuvakana na vimbapolo via ku matangua ano. Mu ntsimbu ya yindende, ize mbapolo ya mavaya ya putukile ku ninganga na mbuanja omo lia aze mancimba a kama, ngue kacikasa ka viti via fofo. Yanini, nga ha ntsimbu eyi hakeho ha tantekeyelele Yona mezi a sonekele mu ntsimbu eyi, ngueni: “Yehova ua tumine luhundzi lua kama ha mema a kalunga.” Vunoni ua muene ngecize, vakua ku endesa ize mbapolo va putukile ku tambeka kuli vanjambi vavo va ku liseza-seza. Kaha ua tantekeyele ngecize vanjambi vaco ka va hasa ku lingako na vimo viahi. (Levi. 19:4) Ivene ngueni: “Vuato vua hiangele ku vatuka.” (Yona 1:4) Vunoni vati honi Yona ue ku vundilile kuli Njambi yeni, ikeyeco, ikeye ya kele na ku tina?

12. (a) Omo lia vika ka tua pandele ku tuntila ku paya Yona mu ku kosa ha ntsimbu ya ize niondzi? (Talenu naua litota.) (b) Vati Yehova ua soluele kavikoka ua ize lamba?

¹² Mua muene ngecize nomu mua linga muahi, ua sikumukile ku hondo ya kuintsi lia mbapolo, ua tondele ha ku kosa kaha ua uilile mu tulo va kama. b Mua mu uanene kapitau ua vakua ku endesa, ua mu hinduile na ku mu leka neni a vundile kuli njambi yeni. Mu va muene ngecize mpundzi yaco ya puile ya ku tuma, vaze vamala va tahele na mavue va mone kuli iya va tumine mpundzi yaco. Halumo Yona ua putukile ku lisosomua cikuma mua muene ngecize mavue aco ali na ku tundisako vaze vamala umo ku umo. Yona ua muene ngecize Yehova ikeye ua tumine ize mpundzi na ku sungamesa aze mavue, linga vose va mone ngecize Yona ikeye ua puile kavikoka!​—Tandenu Yona 1:5-7.

13. (a) Vika Yona ua litavelele kuli vakua ku sunga mbapolo? (b) Vika Yona ua lekele kuli vakua ku sunga mbapolo kaha omo lia vika?

 ¹³ Yona ua lekele vakua ku sunga vuato mizimbu yose. Ua va lekele ngueni, ua pua ngamba ua mukua ngolo yose, Yehova. Kaha Njambi yeni ua mu tumine ku linga vimo, vunoni ua vianene na ku tina. Ua hakele mu vusonde vose va kele mu mbapolo. Vaze vamala va lisosomuene cikuma, kaha na Yona vene ua hasele ku mona liova mu meso avo. Ngeci va mu huile vika va na pande ku linga, linga vovole miono yavo na mbapolo. Vati ua va kumbuluile? Yona halumo ua vuile liova lia kama lia kutsa muze mu kalunga-ndonga ka ku tontola kaha ka ku sula na tusitu va ku liseza-seza. Vunoni ka tondele ku nongesesa miono ya mbunga yose ize mu kalunga-ndonga. Ngeci ua va lekele ngueni: “Nji zunduilenu, na ku nji mbila mu kalunga; mukemuo kalunga a ka mi lembamena: Muomu nja tantekeya cinkumba uno ua kama na mi uana omo yange.”​—Yona 1:12.

14, 15. (a) Vati tu hasa ku tambuluisa lutsilielo lua Yona? (b) Vati vakua ku sunga vuato va lingile ku tuala ha viuma via va pingile Yona?

¹⁴ Aa mezi, kati a mu kanua ka mukua liova, ni vati? Mua vusunga, citava Yehova ua vuile ndzolela ya kama mua muene ku kaluka ca Yona na ku lihana ceni mu ntsimbu ize ya ikalu. Mu cisoti eci, mukemuo mu tua muena vukama vua lutsilielo lua Yona. Tu hasa ku tambuluisa lungano lua Yona, mu ku tuameka vizango via vakuetu ku lutue. (Yoano 13:34, 35) Mu tue ku mona muntu a tondeka vukuasi vua ku muvila, vua mu visinganieka ni vua mu lutsilielo, vuno tua kala na vukatuisi vua ku lihana linga tu mu kuase ni? Mua vusunga, mu tue ku lingamo tue ku vuisa Yehova ndzolela ya kama!

¹⁵ Citava vakua ku sunga mbapolo navo mezi a Yona a va kuatele cikuma ku mitima, muomu ha katete va vianene ku mu mbila mu cisali! Va lingile cose mu ku seteka ku sunga vuato muze mu ngulungunda ya kama. Vunoni na kumo kuahi. Mpuendza yaco ya livuezelelele lika. Ku heta haze, va muene nguavo na mueka mua ku lingila muahi. Ngeci va lambelelele kuli Njambi ya Yona, Yehova, linga a va muese cikeketima. Kaha va zunduile Yona na ku mu mbila mu kalunga.​—Yona 1:13-15.

16, 17. Lombololenu via solokelele Yona mu va mu mbilile mu kalunga. (Talenu naua ha vikupulo.)

¹⁶ Yona ua putukile ku zivilila muze mu mankimba a kele  na ku lua mua kama. Halumo ua setekele ku lapa (ku kapa) vunoni ku pinda ku pinda, na kumo kuahi omo lia mankimba na lifulu kaha ua muene mbapolo ya ize i kaye. Vunoni mankimba a putukile ku mu na kuila oku noku na ku zivilila. Mu ntsimbu eyi, halumo Yona ua kele na ku singaneka ngueni, kueni ngu.

¹⁷ Mu nima ya ntsimbu, Yona ua lomboluele vati ua livuile ha ntsimbu ize. Ua putukile ku singanieka viuma via vingi-vingi. Ua liniengele cikuma mu ku singanieka ngecize na limo litangua liahi naua a ka mona tembele ya Yehova ku Yelusalema. Ua vuile mpundu ngue na ka heta ha masima a kalunga-ndonga haze ha putukila ntsina ya mincinda kaha visoka via mu kalunga-ndonga vi na mu zenga-zenga. Kaha ua muene ngecize kuze kukekuo ku pua honi ku cipuku ni mbumbo yeni.​—Tandenu Yona 2:2-6.

18, 19. Vika via solokelele Yona mu kalunga ndonga kaha kasitu muka ua mu lehuile? Kaha iya ua kele na ku lingisa viuma viaco vi lingike? (Talenu naua litota.)

¹⁸ Vunoni mu ntsimbu ya indende ua muene cimo cuma ca kama, ca ku zivala ci li na ku lizenga-zenga. Kaha ku heta haze ca putukile u iza kuli ikeye na ku asama mu kanua. Cuma caco ca puile li intsi lia kama kaha lia mu lehuile!

¹⁹ Yona ua singaniekele ngueni muze ‘Nji na tsi.’ Vunoni ua komokele mua ka hetele mu kati hanga a ci li na muono! Intsi uaco mua mu lehuile, ka mu mbulukutile ni ku mu saniona. Vutuhu ua solokele ngecize ngue ali ku vukalo vua vatsi, vunoni tele ali na muono. Evi via komouesele cikuma Yona. Mua vusunga, Njambi yeni “Yehova ua viukisile intsi ua kama mu ku mina.” c​—Yona 1:17.

20. Vika tu lilongesa kuli Yona ku tuala ha civundilo ca lingile tele ali muzimo lia intsi?

²⁰ Yona ua kele muzimo lia intsi mu ntsimbu ya yingi. Muzimo lia uze intsi, mua kele milima ya ku linga Yona kanda a ci moneho. Kaha mu milima yaco ize, Yona ua vundilile kuli Yehova Njambi. Civundilo ceni ci va soneka mu kapitulu 2 ka  Yona, ca tu kuasa mua kama ku mu tantekeya vuino. Ca muesa ngecize Yona ua tantekeyele mua cili Visoneka via ku Lela, muomu vintsimbu via vingi ua tumbuile mezi a ku Visamo. Kaha ca muesa naua ngecize Yona ua puile mukua ku santsela. Yona ua handekele ngueni: “Vunoni ange nji ka kombeleya kuli ove na lizi lia ku santsela; Nji ka fueta vize vi nja lisingi. Vuovole vukevuo vua Yehova.”​—Yona 2:9.

21. Vika ua lilongesele Yona ku tuala ha vuovole? Kaha cilongesa cika ca seho tu uanaho?

²¹ Yona ua lilongesele ngecize Yehova, a hasa ku ovola muntu uose ouo, ku cihela cose oco ca ali kaha mu ntsimbu yose oyo. Vutuhu Yona ua kele muzimo lia intsi, Yehova ua mu ovuele. (Yona 1:17) Yehova ikeye lika a hasa ku lingisa muntu a tualeleleho ku kala na muono kaha na cihindu ca cili, vutuhu ali matangua atatu na matsiki atatu muzimo lia intsi. Cipue lelo lino, ka tua pandele ku suva ngecize Yehova ikeye “Njambi uze mu livoko lieni mua kala muku” uetu. (Ndaniele 5:23) Eci ca muesa ngecize muono uetu uose mu vutuntu vuauo, ua  hitukila hali ikeye. Vuno tue ku santsela omo lievi ni? Ngeci mukemuo, tua pande ku mu ononoka ntsimbu yose.

22, 23. (a) Ceseko cika ca ku santsela ua lihitile naco Yona? (b) Vika tu hasa ku lilongesa kuli Yona ku tuala ha ku sevuka?

²² Vuno Yona ua putukile ku ononoka Yehova mu ku muesa ku santsela ni? Eyo. Mu nima ya matangua atatu na matsiki atatu muzimo lia intsi, uze intsi uaco ua ka “sandzelele Yona ha ntunda.” (Yona 2:10) Aci singaniekenu​—mu nima ya ku hita mu visoti viose vize, Yona ka ca tondekele naua a tane na ku ntunda! Vunoni mua kele haze ha ntunda, ua pandele ku tonda mu njila ika honi a ila. Vunoni mu nima ya ntsimbu ya indende, Yona ua hitile mu cisoti ce ku muesele nga cili vene ua santselele kuli Yehova omo lia viuma via mu lingililile ni kuahi. Yona 3:1, 2 nguayo: “Kaha lizi lia Yehova liezile kuli Yona ntsimbu ya mu civali, ngualio, Katuka, ya ku Ninivayi, limbo lize lia kama, kaha li ambuluile zimpande zize zi nji ku ku sika.” Vati ua lingile Yona?

²³ Yona ka kuatele naua mu masinde. Mbimbiliya nguayo: “Ngoco Yona ua katukile, ua ile ku Ninivayi ngue ku lizi lia Yehova.” (Yona 3:3) Yona uononokele. Kaha eci ca muesa ha toma ngecize ua lilongeselele ku visevuka vieni. Hali evi naua, tua pande ku tambuluisa lutsilielo lua Yona. Tu vose tu vakua vupi kaha tue ku sevuka. (Loma 3:23) Vuno, nga tu na sevuka tue ku hilukila mu nima ni tue ku lilongesa ku visevuka vietu na ku lihakela kapandi ka ku ononoka Njambi?

24, 25. (a) Civezikiso cika ua tambuile Yona ku ntsimbu yeni? (b) Vilunguiso vika Yona ua lavelela ku lutue?

²⁴ Vuno Yehova ua lunguisile Yona omo lia ku ononoka ceni ni? Eyo ua mu lunguisile. Ca ku muenako, mu nima ya ntsimbu Yona ua tantekeyele ngecize vaze vakua ku sunga vuato va mu mbilile mu kalunga, navo vovokele vose. Muomu mu nima ya ku lihana linga va mu mbile mu kalunga, ize mpuendza ya likelele. Kaha vaze vakua ku sunga  vuato, va vuile vuoma cikuma-kuma kuli Yehova. Ngeci va hanene “vikombelo kuli Yehova” kati ku vanjambi vavo va makuli.​—Yona 1:15, 16.

²⁵ Vunoni cilunguiso ca kama ca tambuile Yona, cezile ku lutue. Muomu Yesu ua pangesele ntsimbu ya kele Yona mu lizimo lia intsi, mu ku pua vupolofeto vua muesele ntsimbu ya ka kala ikeye mu cihilo. (Tandenu Mateo 12:38-40.) Mua vusunga, ku lutue Yona mua ka sanguka, a kevua ndzolela ya kama mua ka tantekeya vieci civezikiso. (Yoano 5:28, 29) Tantekeyenu ngecize Yehova neni a tonda ku mi vezikisa. Vuno nenu mu pua na ku lilongesa ku visevuka vienu na ku muesa cimbembesi ca ku ononoka na ku lihana ni?