1, 2. (a) Vipanga via cifua cika ua kele na ku linga Lute? (b) Lute ua vuile ngecize mu Masiko a Njambi mua kele lisiko lika?

 LUTE, ua tsikamene ku mutumbo ua visua via sevanda via tutilile ha cizunguilo tangua lize. Kuilu tele ku na putuka ku toka kaha cingi ca vantu tele va na putuka ku lembuka na ku kanduka ha vindzivo mu mbonge. Lute ua zeyele cikuma muomu tele na panga litangua lia mutuntu ca ku hona ku huima vuino. Vunoni ua putukile naua ku pupa visua linga ku tunde sevanda. Vutuhu ua lingile cipanga ca cikalu, kuli ikeye viuma viendele vuino ku hiana na muze mua lavelele.

² Vuno evi via muesa ngecize viuma via putukile kuenda vuino kuli ou ntuluue ni? Ngue mu tu na muene mu kapitulu ka na hiti, Lute ua hanguile kuya ku Yelusalema na nayemueno Naomi. Kaha ua lisingile ku ka yoya neni muono ueni uose na ku tava Yehova, Njambi ya nayemueno, ku pua Njambi yeni. Naomi neni ua puile ntuluue kaha uezile na nayemueno Lute ku Mbetelema ku tunda ku Moave. Lute ua puile mukua Moave, ua vuile ngecize mu Masiko a Yehova mua kele lisiko lia ku kuasa vahutu va mu Isaleli hamo lika na vangendzi. Kaha mu nima ya ntsimbu, Lute ua muene ngecize vangamba va Yehova vaze va kele na ku niunga masiko eni, va kele na vilinga via cili kaha vakua ngozi. Evi via mu lembeziekele cikuma.

3, 4. (a) Vati Mboaze ua kaniamesele Lute? (b) Vati lungano lua Lute lu hasa ku tu kuasa nga tuli na ku pinda na vuhutu?

³ Umo ua vantu vaco ua puile Mboaze, umo mpite, uze ivene lihia lia kele na ku pupulula Lute. Mboaze ua puile muntu ua cili ngeci ua muesele seho kuli Lute. Lute ua vuile ndzolela ku mutima mua mu sangalele Mboaze, ku tuala ha cifua ca niungililemo nayemueno na ku tinina mu mavava a Njambi ua vusunga, Yehova.​— Tandenu Lute 2:11-14.

⁴ Vutuhu ngoco, Lute kasi ua kele na ku singanieka vati u fua muono ueni. Muomu ua puile cihutu kaha ka kele na yala cipue muana na umo uahi. Ngeci ua kele na ku singanieka vati  a liyoyesa ivene hamo lika na nayemueno. Vuno ku pupulula lika ci hasa ku va kuasa mu viose vi tondeka ni? Kaha mua kulupa, iya a ka mu niunga? Nga Lute ua lisosomuene nevi, ua kele na vusunga vua ku lingamo. Mu mavu ano a vuhutu, vavengi ve ku uma mutima na visoti via ku lifua nevi. Tu hilulenu vati lutsilielo lua Lute lua mu kuasele ku pinda na visoti viaco, na vati tu hasa ku mu tambuluisa.

5, 6. (a) Vukuasi vuka ua uanene Lute ha litangua lia ku livanga lia ka pangelele mu lihia lia Mboaze? (b) Vati ua lingile Naomi mua muene Lute?

⁵ Mu nima ya ku manesa ku pupa sevanda na ku i kunguluila hamo, Lute ua muene ngecize na sulisa efa ni nguetu na pupulula 14 kilograma! Kaha ua i kutilile ha ntanga, ku lituikayo na ku talekesa kuimbo ku Mbetelema tele litangua li na toko.​—Lute 2:17.

⁶ Naomi ua viukilile cikuma mua muene nayemueno ali na ku iza kaha ua komokele vukama vua citeli ca sevanda ca ambatele. Lute ua nehele naua via-ku-lia via lisupile ku vize via hanene Mboaze ku vangamba veni kaha vikevio naua vi va koselele na nayemueno Naomi. Naomi ua mu ihuile ngueni: “U na pupulula kulihi lelo? Kaha kulihi u na pange? Va mu vezikise uze ua ku talele.” (Lute 2:19) Naomi mua muene ku lana ca sevanda ya nehele nayemueno, ua nongonuene ngecize ua ka tulukuile ku lihia lia umo mukua ngozi.

7, 8. (a) Kuli Naomi, ngozi ya Mboaze ya kele na ku tundilila kuli iya kaha omo lia vika? (b) Mu njila ika ikuavo Lute ua muesele cilemo ca lukakatela kuli nayemueno?

⁷ Mu va putukile ku simutuila, Lute ua lekele Naomi via ngozi ya Mboaze. Naomi mua vi vuile, via mu kuatele cikuma ku mutima, ngeci ua kumbuluile ngueni: “Yehova a mu vezikise, ikeye ka likelele ku linga ngozi na vakua ku yoya na vakua ku tsa.” (Lute 2:20) Mua vusunga, Naomi ua muene ngozi ya Mboaze ngue Yehova mpundu ua kele na ku va muesayo. Muomu Yehova ikeye ue ku longesa vangamba veni va muese vuhuanga na ku va kulahesa ngueni a ka lunguisa vantu veni ku ngozi i ve ku muesa. a​—Tandenu Visimo 19:17.

 ⁸ Naomi ua lekele Lute a tave cilanio ca Mboaze ca ku tualelelaho ku pupulula mu lihia lieni na ku kala hamo na vana va vampuevo va ku ndzivo yeni ku tina va mu pindise ku vakuendze. Lute ua tavele cimamuna caco, kaha ua tualeleleho ku kala “hamo na nemueno.” (Lute 2:22, 23) Aa mezi, a muesa lukuavo naua cifua ca ku tsimana ca Lute—cilemo ca lukakatela. Lungano lueni lu hasa ku tu lingisa ku lihula etu vavene nga tua lema vusoko vuetu na ku va kuasa ca ku hona ku va mbila kuti, ambe nga va hita mu visoti. Yehova ue ku vezikisa vose ve ku muesa cilemo ca lukakatela.

9. Vika tu lilongesa hali Lute na Naomi ku tuala ha vusoko?

⁹ Vuno tu hasa ku handeka nguetu Lute na Naomi ka va puile vavusoko omo lia ku hona lika vamala ni? Vamo ve ku singanieka nguavo, mu vusoko “mpundu” noho mu kale yala, mpuevo, vana, vakukuavo na vakuavo. Vunoni lungano lua Naomi na Lute lu na tu muesa ngecize mu vusoko vua vangamba va Yehova mu hasa ku kala ndzolela, ngozi, na cilemo, ambe nga mu na lisupu vamo vantu. Vuno, mue ku haka seho ku vusoko vuenu ni? Yesu ua vuluisile vandongesi veni ngecize ambe nga muntu kesi na vusoko, a hasa ku uana vusoko mu cikungulukilo.​—Mako 10:29, 30.

10. Mu njila ika Naomi ua tondele ku kuasa Lute?

¹⁰ Tunde mu Abril ntsimbu ya kutia sevanda ku tuala mu Junho ntsimbu ya kutia tiliku, Lute ua tualeleleho ku pupulula mu mehia a Mboaze. Mu ku hita ca visimano, citava Naomi ua kele na ku singanieka ha vika a hasa ku lingila Lute nayemueno ua ha mutima. Muomu mu va kele ku Moave, Naomi ua kele na vusunga ngecize na vimo via hasa ku linga viahi, mu ku kuasa Lute ku uana yala. (Lute 1:11-13) Vunoni halumo visinganieka vieni via putukile ku aluluka. Ngeci ua suenene kuli Lute, ngueni: “Muanange ka nji ka ku lengeyela cihuimino ni, linga u ka kale vuino?” (Lute 3:1) Ku matangua aze, visemi va kele na ku tondela vana vavo muntu ua ku liambata neni kaha Lute ua puile vene ngue muana  mpundu kuli Naomi. Ua tondele ku uanena Lute “cihuimino” ni nguetu ua tondele Lute a kale na ndzivo yeni ivene na yala ua ku mu niunga. Vunoni vati honi Naomi ue ku kuasele Lute?

11, 12. (a) Lisiko lika lia cilemo ua kele na ku tumbula Naomi mua sanene Mboaze ngueni “kavusoko ua ku lihata netu” ni nguetu nkuli yavo? (b) Vati ua lingile Lute mua vuile mezi a nayemueno?

¹¹ Omo Lute ua kele na ku leka Naomi via Mboaze, Naomi ua handekele ngueni: “Yala uze kavusoko ua ha hiehi netu, kavusoko ua ku lihata netu.” (Lute 2:20) Vika a lombolokele aa mezi eni? Mu masiko a hele Njambi kuli vaIsaleli, mua kele lisiko lia ku kuasa masoko a kele na ku yanda omo lia vuhutu ni ku tsisa. Nga mpuevo ua tsisile yalieni ntsimbu kanda a seme, ua kele mu vusiua vua kama muomu lizina lia yalieni lia lengelele vene ha litangua lia tsile. Vunoni, lisiko lia Njambi lia tavesele mpuevo ku somboka kuli muanaye ya yalieni, linga a seme muana a ka ambata lizina lia ise na ku niunga vikuata via vusoko. b​—Ndeutelonomi 25:5-7.

¹² Naomi ua lekele Lute via pandele ku linga a uane nkuli uaco. Citava halumo Lute ua komokele mua vuile via kele na ku handeka nayemueno. Masiko a mu Isaleli kasi a puile a aha kuli Lute kaha vimo vilika viao tele kanda vi mu lomboloke  vuino. Vutuhu ngoco, Lute ua halakanene vuino ku nkala lizi lia nayemueno, muomu nayemueno ua puile ua seho ya kama kuli ikeye. Kaha vutuhu via mu lekele nayemueno via zivikile ngue vi ka mu vuisa ntsuama ya kama, vunoni Lute ua tavele ku vi linga. Ngeci na ku konkama cose ua kumbuluile nayemueno Naomi ngueni: “Viose vi u ku handeka nji ka linga.”​—Lute 3:5.

13. Vika tu lilongesa kuli Lute ku tuala ha ku tava vimamuna via vakuluntu? (Talenu naua Yombi 12:12.)

¹³ Vintsimbu vimo vakuendze na vahumbe ce ku va kaluuila ku tava vimamuna via vaze va na kolo. Halumo mu ku singanieka nguavo vakuluntu ka va hasa ku ivuisisa mu vutuntu visoti vi ve ku lihita navio vakuendze. Lungano lua Lute lu tu muesa ngecize tu hasa ku vezika cikuma nga tu halakana ku vimamuna via vakuluntu va tu lema kaha va tonda ku tu kuasa. (Tandenu Visamo 71:17, 18.) Cimamuna cika ua hele Naomi kuli Lute? Vuno Lute ua vezikile mpundu mu ku kava cimamuna caco ni?

14. Cizunguilo ca pua cika, kaha vati va kele na ku zungula vimbuto ku laza?

¹⁴ Ku cinguezi caco, Lute ua ile ku cizunguilo ca sevanda. Cizunguilo ca pua cihela ca ku pupila vimbuto na ku vi pekula mu nima ya kutia. Cingi ca vantu va kele na ku hakela vizunguilo viavo ku mikulo ya malundu ni helu liao, muomu he ku hita mpundzi ya kama ku ntsimbu ya cimene na ku cinguezi.  Vakua kutia va kele na ku zungula vimbuto na vinguto via kama via misomo, mu ku lapuila-lapuila muilu vize vi va na pupu, linga visuasua vi pekumuke vunoni vimbuto vi uile ha mavu.

15, 16. (a) Lombololenu vika via lingikile ku cizunguilo tele Mboaze a lingila ku lembuka. (b) Vika via lingisile Mboaze ku nongonona ngecize Lute ali ku viliato vieni?

¹⁵ Lute ua kele na ku talela ha laako, omo vakua kutia va kele na ku manusula vipanga viavo ku cinguezi. Mboaze ua kele na ku kavangeya cipanga ca ku zungula sevanda yeni. Kaha mutumbo ua sevanda ua kele na ku livuezelela. Mu nima ya ku lia, Mboaze ua kele na ku kosa ku mukulo ua mutumbo uaco. Ku ntsimbu ize, vandimi vavengi va lemene ku kosa ku mukulo ua vimbuto viavo, halumo ku tina vezi va punda. Lute ua muene ha cihela ca kosele Mboaze kaha ua muene ngecize ntsimbu i na pumo ya ku linga via mu lekele nayemueno.

¹⁶ Lutue ua putukile ku suena kamandende kamandende kuli Mboaze na mutima mu livoko. Vunoni mua sueneneko ua muene ngecize Mboaze ali mu tulo va kama. Kaha ua lingile mua mu lekele nayemueno, ua fukuile Mboaze ku viliato na ku kosa ku mukulo uavio. Kaha ua vandemenene, vunoni mua hitile ntsimbu ya kama kasi na mumo muahi. Citava Lute ua muene ngecize lelo litangua li nji cela hano. Vunoni mu katikati ka vutsiki Mboaze ua putukile ku ivua lisika kaha ua putuka ku liolola na ku tonda ku lifuika naua ku viliato. Vunoni ua nongonuene ngecize kuli muntu. Mbimbiliya nguayo “kaha tenu, mpuevo umosi na kosa ku viliato vieni!”​—Lute 3:8.

17. Vaze ve ku paya cilinga ca Lute kuli Mboaze, viuma vika vivali ka ve ku tuala mana?

¹⁷ Ngeci Mboaze ua mu ihuile ngueni: “Yoveya?” Kaha Lute ua kumbuluile oku a zaza, ngueni: “Yange ngamba yove Lute, ngoco vene fuika ngamba yove na kambilititi kove; muomu ove u kavusoko na nkuli.” (Lute 3:9) Vantu vavengi ve ku handeka nguavo Lute ua handekele mu cifua ci katula masungu, mu ku tonda ku limona ku mivila na Mboaze. Vunoni ka ve ku tuala mana ku viuma vivali via viasi. Ca katete, via lingile Lute via puile via vundambo ku ntsimbu ize, vutuhu lelo vie ku soloka ngue ka va pandele ku vi linga. Ngeci mukemuo, ci pua ku sevuka ku singanieka ngecize Lute ua lingile vuhenge, mu ku tala  ku cifua ca vantu matangua ano omo vavengi ve ku kava via masungu. Ca mu civali, cifua ca kumbuluililemo Mboaze ca muesele ha toma ngecize ua muene vilinga via Lute ku pua via ku sungama.

18. Vika ua handekele Mboaze mu ku lembezieka Lute kaha viuma vika vivali ua tumbuile ku tuala ha ngozi ya Lute?

¹⁸ Mua vusunga, mezi na cifua ca handekelelemo Mboaze, via lembeziekele cikuma Lute. Ua lekele Lute ngueni: “Yehova a ku vezikise, muanange; u na muesa ngozi mu ku manusuila mu ku hiana ize ya katete, omo ove ka ua kavele vakuendze, cipue va ku hutua cipue va ku fuka.” (Lute 3:10) ‘Ngozi ya katete’ ya tumbuile Mboaze ya puile ya Lute ku kava nayemueno Naomi mua hilukile ku Isaleli. ‘Ngozi ya ku manusuila’ ya puile ya Lute ku viana ku tonda yala ua mukuendze cipue cihutu ni mpite. Muomu Mboaze ua tantekeyele ngecize nga ca puile ca casi kuli muanampuevo ngeci mua Lute, ku tonda yala ua mukuendze, apue mpite ni cihutu. Vutuhu ngoco Lute ka tondele lika ku linga via cili kuli nayemueno Naomi, vunoni na kuli isemueno Elimeleke, linga lizina lia vusoko vua isemueno kati litse. Mua vusunga, ca casi ku mona via lingisile Mboaze ku komoka ou muana mpuevo.

19, 20. (a) Omo lia vika Mboaze ka ambatele vuasi Lute? (b) Vika ua lingile Mboaze mu ku niunga lutsimo lua cili lua Lute?

¹⁹ Mboaze ua vuezeleko naua ngueni: “Kaha vuovuno, muanange, kati u ivue vuoma; nji ka linga nove viose vize vi u nambe; muomu limbo liose lia vantu vange va na tantekeya ngecize u mpuevo ua cili.” (Lute 3:11) Ua lemene vutumbe vua ku ambata Lute; kaha halumo ka komokele cikuma omo Lute ua mu vundilile apue nkuli yeni. Vunoni, Mboaze ua puile yala mukua vuoloke, ka tuntilile ku tuameka lika vizango vieni. Ngeci ua lekele Lute ngueni, kua kele umo kavusoko mukuavo ua fuililile ku pua nkuli, muomu ikeye ua hatele cikuma ku vusoko vua Elimeleke ku hiana Mboaze. Kaha Mboaze ua handekele ngueni a ci ka simutuila neni mu ku mu hana vukovelelo vua ku ambata Lute, nga a tava ni kuahi.

²⁰ Mu nima yaco Mboaze ua lekele lute a kose, vunoni a hiluke kuimbo ku cimenemene, linga vantu kati va mu mone. Mboaze ua tondele ku niunga lizina lia Lute na lieni ivene, ku tina vantu va singanieka nguavo halumo va lingile via masungu ku vutsiki. Kaha Lute ua kosele naua ku viliato via Mboaze, halumo ua kosele honi na mutima umo, omo lia cikumbululo  ca mu hele Mboaze. Vunoni lia mukuavo, ku cimenemene, Lute ua hindukile kaha Mboaze ua mu hanene sevanda ya yingi, ngeci Lute ua lituikileyo na ku hiluka mu Mbonge ya Mbetelema.​—Tandenu Lute 3:13-15.

21. Vika via lingisile Lute ku tsimana mu ku pua “mpuevo ua cili” kaha vati tu hasa ku kava lungano lueni?

²¹ Citava Lute ua viukilile cikuma mua vuile via handekele Mboaze, ngueni Lute ua tsimanene ku pua “mpuevo ua cili” ku vantu vose! Mua vusunga, via lingisile linga Lute a tsimane cikuma, via puile ntuima yeni mu ku tonda ku tantekeya Yehova na ku mu pangela. Cikuavo naua, ua muesele ngozi ya kama kuli Naomi na vantu veni, mu ku tava ku litombuesa ku vilinga na visemua ka tantekeyele tunde ku vunike. Nga tu tambuluisa lutsilielo lua Lute, tu linga cose mu ku singimika vakuetu, vifua viavo na visemua viavo. Nga tu lingamo, citava netu tu ka kala na lutsimo lua cili.

22, 23. (a) Vika citava via lingisile Mboaze ku hana Lute viseteko 6 via sevanda? (Talenu naua ha litota.) (b) Naomi ua lekele Lute ku linga vika?

²² Omo Lute ua hetele hembo, Naomi ua mu ihuile ngueni “Vi na i vati, muanange?” Naomi ue huile ngoco, linga a tantekeye nga Lute ua uanene yala ua ku somboka ni kasi kanda. Ngeci Lute ua tangelele nayemueno muzimbu uose. Kaha ua hetesele naua vuana vua tumisile Mboaze kuli Naomi. c​—Lute 3:16, 17.

²³ Naomi ua lekele Lute linga a kale hembo tangua lize, kati aye naua muaya mehia. Ua mu kaniamesele naua ngueni: “Yala uze ka li ka huima, ku vanga na manesa cuma eci ku litangua lia lelo.”​—Lute 3:18.

24, 25. (a) Vati Mboaze ua muesele ngecize ua puile yala mukua vuoloke kaha ka kele na lizangamena? (b) Vivezikiso vika ua tambuile Lute?

²⁴ Naomi ua handekele vusunga. Mboaze ua ile ku mbelo ya mbonge, kuze ku va kele na ku likunguluila vakuluntu va mu mbonge, na ku lavelela noho uze kavusoko ua hatele cikuma kuli Elimeleke ua hitileko. Kaha ku meso a vakaleho, Mboaze ua hanene uze yala vukovelelo vua ku pua nkuli mu ku ambata Lute. Vunoni uze yala ua vianene, na ku handeka ngueni  ku lingamo ci ka vihisa vusuana vueni. Kaha ha meso a vakaleho vaco, Mboaze ua handekele ngueni a pua nkuli mu ku landa lihia lia Elimeleke, yala lia Naomi, na ku ambata Lute, ntuluue ya sile Malone muana Elimeleke. Kaha Mboaze ua handekele mezi a muesele ngecize ua lavelele ngueni ku linga evi, ci ka “sangula lizina lia mutsi ku vusuana vueni.” (Lute 4:1-10) Mua vusunga, Mboaze ua puile mukua vuoloke kaha ka kele na lizangamena.

²⁵ Mboaze ua ambatele Lute. Mbimbiliya nguayo: “Yehova ua mu imitisile, kaha ua semene muana ua yala.” Vampuevo va mu Mbetelema va vezikisile Naomi na ku sangala Lute mu ku pua ua seho kuli Naomi ku hiana vana vatanu na vavali. Mbimbiliya naua ya muesa ngecize muana ua Lute ua puile nkaka ya Muangana Ndaviti. (Lute 4:11-22) Kaha Ndaviti ua puile nkaka ya Yesu Kilistu.​—Mat. 1:1. d

26. Muzimbu ua Lute na Naomi u tu vuluisa vika?

²⁶ Nga tu singanieka ha muzimbu ou, tu mona ngecize Lute na Naomi va tambuile vivezikiso via vingi. Naomi ua kuasele Lute ku lela muana na ku puisa ngue muana ua ku sema ceni mpundu. Mizimbu ya ava vampuevo vavali i tu vuluisa ngecize Yehova Njambi ke ku suva vangamba veni va ku likehesa, vaze ve ku fuitangana mu ku tonda via ku likuasa navio, oku va mu pangela na lukakatela. Yehova ke ku honoua ku vezikisa vangamba veni va lukakatela, ngeci mua Mboaze, Naomi na Lute.