1, 2. Lombololenu vungendzi vua Maliya kaha omo lia vika vua puile vua vukalu?

 MALIYA tele nende laza viola via vingi mu vungendzi vua kuya ku Mbetelema. Ngeci ua putukile ku tenguluka-tenguluka muomu tele na hono ku tumama ha cimulu. Yalieni Yosefe ua kele na kuenda ha mikono mu ku tuamena cimulu uaco. Kaha Maliya tele nemita kaha halumo ua vuile kakeke aluluka-aluluka muzimo lieni.

² Mbimbiliya ya muesa ngecize ha ntsimbu eyi, Maliya “te na kulisa.” (Luka 2:5) Kaha omo vaze vayala na mpuevo va kele na ku tuvakana mehia, halumo vamo vantu va kele na ku hetuka ha matemo avo, ku va tala na ku lihula nguavo vika honi via kuendela vungendzi oku na kulisa. Vika honi via lingisile Maliya kuenda vungendzi vua kama ngecize ku tunda ku Nazaleta?

3. Cipanga cika ua tambuile Maliya kaha vika tu tonda ku lilongesa hali ikeye?

³ Viose via putukile vumo vungendzi ku nima, omo uze muanampuevo ua kaYundeya ua tambuile cimo cipanga ca ku lifuila cikuma. Cipanga ca ku sema muana ue ku puile Mesiya, Muana Njambi! (Luka 1:35) Vunoni kua solokele vimo via lingisile Maliya kuya ovu vungendzi vutuhu tele na kulisa. Maliya ua lihitile na viuma via vingi viesekele lutsilielo  lueni. Tu talenu vika via mu kuasele ku tualelelaho ku kaniama mu lutsilielo.

4, 5. (a) Vika Yosefe na Maliya va kele na ku ila ku Mbetelema? (b) Lisiko lia Sezale lia puisilemo vupolofeto vuka?

⁴ Yosefe na Maliya kati vakevo lika va pandele ku linga vungendzi vuaco. Nguvulu Sezale Angustu ua tumbikile lisiko ngecize vantu vose va pandele ku ka lisonekesa ku membo a va semukilile, ngeci mbunga ya yingi ya kele mu mangendzi. Vati ua lingile Yosefe? Muzimbu nguauo: “Yosefe naua ua fumine ku Ngalileya, kuimbo lia Nazaleta, ua ile ku Yundeya, kuimbo lia Ndaviti, likelio lia ku luka Mbetelema, muomu ua puile mukua ndzivo na kavusoko ka Ndaviti.”​—Luka 2:1-4.

⁵ Ka ci tu komouesa ngecize Sezale ua hele lisiko liaco ha ntsimbu eyi. Muomu laza, vumo vupolofeto vua muesele ngecize Mesiya a ka semukila ku Mbetelema. Vutuhu kua kele imo mbonge ya lizina Mbetelema ya kele lika ha 11 km na Nazaleta, vunoni vupolofeto vua muesele ngecize Mesiya ua pandele ku tundilila ku “Mbetelema Efalata.” (Tandenu Mika 5:2.) Nga muntu a hitila njila ya Samaliya, Mbetelema Efalata ya kele ha 130 km na Nazaleta. Kaha njila yaco, ya kele na mincinda ya yingi. Kukekuo ua pandele kuya Yosefe, muomu kukekuo kua puile kuimbo lia Muangana Ndaviti. Kaha Yosefe na Maliya vose va puile va ku mbuto ya Ndaviti.

6, 7. (a) Omo lia vika vungendzi vua kuya ku Mbetelema citava vua kaluuilile Maliya? (b) Vati ku pua mpuevo ya Yosefe, ca kuatele ku mpoko ya Maliya ya ku linga vihangula? (Talenu naua litota.)

⁶ Mu ku linga Maliya tele nemita, citava ca puile ca cikalu kuli Maliya ku tava cihangula ca Yosefe ca ku ononoka lisiko liaco. Kaha cisika tele ci lingila ku hua kaha ndombo ye ku putukile ha ntsimbu yose-oyo. Kuya ku Mbetelema ca tondekele ku kanduka. Mua vusunga, ca puile ca cikalu ku kanduka mu matangua a engi. Kaha vungendzi vuaco vua ambatele matangua a engi kuli Maliya, muomu tele na kulisa kaha ca tondekele ku huima-huima mu njila. Ha ntsimbu ngeci mueyi, kafumbakazi uose ue ku tonda ku kala ha  ndzivo, ha hiehi na vavusoko na vavusamba, linga va mu kuase mu i mu uana misongo ya ku sulumuna. Cili vene, Maliya ua tondekele ku simpa linga aye vungendzi vuaco.

⁷ Vunoni Luka ngueni, Yosefe ua ile “va ka mu soneke hamo na Maliya.” (Luka 2:4, 5) Ku pua mpuevo ya Yosefe ca kuatele mua kama ku vihangula via Maliya. Ua nongonuene ngecize mu ku pua mutue ua ndzivo, Yosefe honi ikeye ua pandele ku puisamo citeli ca ku linga vihangula mu vusoko. Kaha ua hakuilile vihangula vieni. a Ka tavesele eci ku aluluka ca mpoko yeni ceseke lutsilielo lueni.

8. (a) Vika vikuavo halumo via lingisile Maliya kuya ku Mbetelema na Yosefe? (b) Mu njila ika Maliya ua pua lungano kuli vose vakua ku tsiliela?

⁸ Vika vikuavo halumo via lingisile Maliya ku ononoka? Vuno ua tantekeyele via vupolofeto vua muesele ngecize ku Mbetelema kukekuo kua ka semukila Mesiya ni? Mbimbiliya ka ya vi handekele. Tua singanieka ngoco, muomu muzimbu  uaco ua tsimanene ha kati ka vakuluntu va malombelo na vantu nkala vene. (Mat. 2:1-7; Yoa. 7:40-42) Cikuavo naua, Maliya ua tantekeyele vuino Visoneka via ku Lela. (Luka 1:46-55) Yanini nga Maliya ua tavele kuya vungendzi omo lia ku ononoka yalieni, ni ku ononoka nguvulu, ni omo lia vupolofeto vua Yehova ni vene omo lia viose evi, vunoni ua tu sila lungano lua cili cikuma. Yehova ua lema mua kama vamala na vampuevo va ku likehesa na ku ononoka. Ku matangua ano a ku linga vantu vavengi ve ku sembulula seho ya ku ononoka, Maliya ua pua lungano lua cili kuli vakua lutsilielo vose.

9, 10. (a) Vika halumo Yosefe na Maliya va singaniekele mu va kele mu hiehi na Mbetelema? (b) Vika via lingisile Yosefe na Maliya ku ka tulila mu mulaka?

⁹ Citava Maliya ua lembamene mutima mua putukile ku mona Mbetelema. Mu va kele na ku linga londa-suluka muaya mincinda na mehia a miolivela, citava vaze va yala na mpuevo va singaniekele ku tuala ha muzimbu ua ize mbonge ya indende. Ya puile ya indende cikuma ngeci ka va i tandele ha kati ka vimbonge via mu Yunda, ngue mua  handekele kapolofeto Mika. Vunoni kukekuo kua semukilile Mboaze, Naomi kaha mu nima ya ntsimbu na Ndaviti, imo miaka 1.000 ku nima.

¹⁰ Maliya na Yosefe va uanene limbo liaco litsongina na vantu. Muomu mbunga ya yingi yezile mu ku lisonekesa, ngeci ka va uanene kua ku tulila. b Mu ku linga tele kua ku tulila kuahi, va ile mu mulaka. Aci singaniekenu ku lisosomua ca Yosefe mua muene mpueyeni a putuka ku ivua cimo ku vavala kanda a ci civueho kaha ci ya na ku livuezelela. Kaha naua kueka kuahi, misongo ya ku sulumuna ya mu uanene vene mu mulaka.

11. (a) Omo lia vika vampuevo vose va hasa ku ivuisisa visoti via lihitile navio Maliya? (b) Mu vinjila vika Yesu ua puile “ntuatua”?

¹¹ Vampuevo vose va hasa ku ivuisisa visoti via pindile navio Maliya. Ha ntsimbu eyi tele mu na hiti laza miaka 4.000 tunde ha ntsimbu ya handekele Yehova ngueni, vampuevo va kevua ku vavala ha ku sema omo lia ku vulumuna ca Andama na Eva. (Njen. 3:16) Ngeci mukemuo, Maliya neni ua vuile ku vavala caco. Luka ka handekele viose via lihitile navio Maliya ha ntsimbu eyi. Ua handeka lika ngueni: “Kaha ua semene muaneni ua ntuatua ua yala.” (Luka 2:7) Ou ua puile muaneni ua “ntuatua” ni nguetu ndala yeni, muomu vana veni va hetele imo 7. (Mako 6:3) Vunoni ou muana uaco ua litepele na vakuavo vose kati lika mu ku pua muana ua katete ua Maliya, vunoni mu ku pua naua “ndala ua ku-tanga cose” kaha Muana umo lika ua Njambi!​—Kolo. 1:15.

12. Haka Maliya ua langekele muaneni kaha vati evi via litepa na vikupulo na vueho vu ve ku linga vantu ku tuala ha ku semuka ca Yesu?

¹² Aha Mbimbiliya ya handeka amo mezi a tsimana cikuma nguayo: “Ua mu zengelele ha ntanga, kaha ua mu hakele mu cikasa ca ku lila vangombe.” (Luka 2:7) Vikupulo na vueho vua vuingi vue ku muesa eci ku semuka ca Yesu, mu njila i vuisa ngozi cikuma. Vunoni evi kati vikevio via solokele. Kati mu suve ngecize vusoko vua kosele mu mulaka kaha citava mua kele na ku nika mazilo, ngue vene mu ya fua milaka lelo lino. Vuno kuli visemi va hasa ku hanguila  muanavo ku semukila mu mulaka nga kuli cihela ceka ca cili? Na vamo vahi. Mua vusunga, nga ca tavele ku hangula, Maliya na Yosefe navo nga va hanguile cihela ca cili ci a ka semukila muanavo!

13. (a) Vati Maliya na Yosefe va lingileko vize vi va hasele? (b) Vati visemi va mana lelo lino ve ku tambuluisa Yosefe na Maliya?

¹³ Vunoni vaze va yala na mpuevo ka va vuile vusiua omo lievi visoti, va lingileko vize vi va hasele. Ca ku muenako, Maliya ua vungilile vuino muana ha ntanga na ku mu langeka mu cikasa ca ku lila vangombe. Ka tavesele ku singanieka ha visoti vieni, ci mu tangule ku linga vize via hasele mu ku niunga muneni. Neni na yalieni va tantekeyele ngecize cipanga ca kama ci va kele naco ca puile ku mu niunga mu lutsilielo. (Tandenu Ndeutelonomi 6:6-8.) Na lelo lino, visemi va mana ve ku kuasa ku tuameka lutsilielo lua vana vavo mu mavu ano a ku hutuua mu lutsilielo.

14, 15. (a) Omo lia vika tuniungi va tondele mua kama ku mona kakeke? (b) Vika va lingile vasasendote ku tuala ha viuma vi va muene mu mulaka?

¹⁴ Mu ku tungumuna tuniungi vezile mu ku tala mu mulaka, cikuma-kuma mu ku mona kakeke. Vamala vaco vezile na ndzolela ya kama. Vezile lusi ku tunda ku mincinda ku va kele na ku lisila matanga avo. c Visemi va uze muana va komokele mua kama kuiza ca tuniungi vaco kaha va va lekeleko viuma via va solokelele ku mincinda. Nguavo mu va kele ku mincinda, va tungumukile lika vumpahu vua Yehova kalanganja kaha va muene umo kangelo ua va lekele ngecize Kilistu ni Mesiya na semuka mu Mbetelema. Va ka mu uana na kosa mu cikasa ca ku lila vangombe, oku va na mu vungila ha vintanga. Kaha mu nima yevi, kua solokele naua vikuavo via va komouesele mua kama. Civunga ca tungelo cezile na ku putuka ku sangaziala Njambi!​—Luka 2:8-14.

¹⁵ Ngeci vamala vaco vezile mu Mbetelema lusi! Citava  va vuile ndzolela ya kama mu va muene kakeke ngue muze vene mua mu lombololuele kangelo. Ka va litulikilile muzimbu uaco. Vunoni “va zimbuile lizi . . . Kaha vose va li vuile va komokele vize vi va va lekele tuniungi.” (Luka 2:17, 18) Citava vakuluntu va malombelo ku ntsimbu ize va kele na ku sembulula tuniungi. Vunoni Yehova ua va hakele seho ya kama, muomu va puile va ku likehesa kaha vakua lutsilielo. Vati honi kuiza cavo ca kaniamesele Maliya?

16. Vati Maliya ua muesele ngecize ua puile mukua ku singanieka cikuma kaha vati evi via mu kuasele mu lutsilielo?

¹⁶ Ha ntsimbu eyi, citava Maliya tele na loloka omo lia ku tunda ha ku sulumuna, vutuhu ngoco ua halakanene vuino ku mezi avo ose. Kaha naua “Maliya ua niungile mezi ano ose, na ku a singanieka mu mutima ueni.” (Luka 2:19) Maliya ua puile mukua ku singanieka mua kama. Ua tantekeyele ngecize ou muzimbu ua tungelo ua puile ua seho. Njambi yeni Yehova ua tondele a tantekeye ngecize uze muaneni ka puile muntu nkala. Ngeci ka halakanene lika. Ua niungile mezi aco mu mutima ueni, linga a ka pue na ku hilulaho ku-sua kumo mu vingonde na miaka vie ku hateleko. Evi vikevio via lingisile Maliya ku kala na lutsilielo lua ku kaniama mu muono ueni uose.​—Tandenu VaHevelu 11:1.

17. Vati tu hasa ku kava lungano lua Maliya mu ku tuala ku vusunga?

¹⁷ Nenu mu tambuluisa lungano lua Maliya ni? Yehova ua sulisa Mbimbiliya na vusunga vua vuingi vua seho. Vunoni vusunga vuaco vu hasa lika ku tu kuasa, nga tu vu tuala mana. Tu hasa ku lingamo, mu ku tanda Mbimbiliya kati ngue livulu lia ngoco vunoni ngue Lizi lia Njambi. (2 Tim. 3:16) Kaha ngeci mua Maliya, tua pande ku niunga mezi a mu lutsilielo mu mitima yetu na ku a hilula. Nga tu pua na ku hilula ha viuma vi tue ku tanda mu Mbimbiliya, na ku mona vati tu hasa ku vi pangesa, tu hana lutsilielo luetu via-ku-lia vi lua tondeka mu ku kola.

18. (a) Vati Maliya na Yosefe vononokele Masiko a Mosesa omo muanavo ua puisile matangua 8? (b) Vati cikombelo ci va hele ca muesa ngecize va puile vihutu?

¹⁸ Omo kakeke ua puisile matangua 8, Yosefe na Maliya va mu lovuele mu ku ononoka Masiko a Mosesa kaha na ku mu luka nguavo Yesu, ngue mua va sikile kangelo. (Luka 1:31) Kaha mua puisile matangua 40, va mu tualele ku tembele ku Yelusalema, ya kele ha 10 km na Mbetelema, linga va ka hane vikombelo via ku lilelesa. Masiko a tavesele vihutu ku kombeleya tumboua vavali ni mavembe vavali. Vakevo va kombeleyele vene ava tuzila. Ka va vuile ntsuamua ya ku hona ku kombeleya tusitu va kama va va kombeleyele visemi veka. Mu va ka hetele ku tembele va tambuile ku kaniamesa ca kama.​—Luka 2:21-24.

19. (a) Mezi aka Simeone ua lekele Maliya kaha vati Maliya ua a lingile? (b) Vati ua lingile Ana mua muene Yesu?

¹⁹ Simeone umo kasinakazi, ua va suenene na ku leka Maliya mezi akuavo a niungile mu mutima. Simeone va mu kulahesele ngecize a ka mona Mesiya ntsimbu kanda a tse kaha sipilitu santu ya mu lekele ngecize uze kakeke kavo Yesu, ikeye Muovole u va kulahesele. Kaha ua mu lekele naua ngueni  tangua a kevua ku vavala ngue va na mu puliasana na mukuale. (Luka 2:25-35) Vutuhu mezi aco a mu vuisile liova, citava a mu kuasele ku kolesa omo viuma viaco via lipuisilemo mu nima ya miaka 30. Mu nima ya Simeone, kapolofeto ua mpuevo Ana ua muene kakeke Yesu na ku putuka ku handeka vieni kuli vose va lavelele ku ovoka ca Yelusalema.​—Tandenu Luka 2:36-38.

20. Omo lia vika cihangula ca ku tuala Yesu ku tembele ca puile ca cili cikuma?

²⁰ Yosefe na Maliya va lingile vuino cikuma ku tuala muana ku tembele. Evi via lingisile muanavo a kole na ciizilila ca ku ya-ya-ya ku tembele mu ku kunguluka. Mu va keleko va lihakelele kapandi ka ku hana cikombelo kuliya na vuhasi vuavo kaha va va kaniamesele mua kama. Mua vusunga, Maliya ua tundileko na lutsilielo lua ku kaniama na mezi a engi a ku hilula mu mutima na ku lekako vakuavo.

21. Vati tu hasa ku kaniamesa lutsilielo luetu ngue mua lingile Maliya?

²¹ Tue ku ivua ndzolela ya ku mona visemi va temunuina lungano luaco matangua ano. Vakaleho va Yehova va pua visemi, ve ku linga cose mu kuya na vana vavo mu ku kunguluka. Visemi vaco ve ku hana vize vi va hasa, ngeci mua ku kaniamesa vamuanaye na mezi. Kaha naua ve ku tundako  na ndzolela, va na kaniama na viuma via cili via vingi via ku lekako vakuavo. Ce ku tu vuisa ndzolela ya kama ku kunguluka hamo navo! Mu tue ku lingamo, tue ku kaniama mu lutsilielo ngeci mua Maliya.