1. Lombololenu vusiua vua kele navuo Mata kaha na viuma via vu kokele.

 TELE mu na hiti amo matangua tunde ha tsililile muanaye, vunoni Mata kasi ua kele na ku singanieka via cihilo ca muanaye. Cihilo caco, ca puile mu mpako ya muncinda kaha ku vukovelelo va kundikileko limo livue lia kama. Vusiua vua kele na ku ivua Mata vua mu lemuuilile vene ngue lize livue li va hakele ku vukovelelo. Ca ku mu kaluuilile ku tava ngecize muanaye uahiko naua. Ku ndzivo yavo mu matangua a uana ha hitilemo ka kua tundile vantu, ava vaya, ava va hiluka omo lia ku-tsa ca Lazalu.

2, 3. (a) Ku mona Yesu halumo ca lingisile Mata ku livua vati? (b) Vika mezi a seho a handekele Mata a muesa ku tuala hali ikeye?

² Kaha muntu ua puile ua seho ya kama kuli Lazalu, ua hetele ku ndzivo ya Mata na vamuanaye mu mbonge ya indende ya Mbetaniya. Mata mua muene Yesu, vusiua vueni vua livuezelele. Muomu ua tantekeyele ngecize Yesu ikeye lika mu mavu ose ue ku hasele ku ohiela muanaye. Vutuhu ngoco, Mata ua kaniamene mu ku mona ngecize Yesu neza. Vutuhu viuma via huile ngeci, Mata ua kaniamene naua muomu ua tantekeyele ngecize Yesu ua puile mukua ngozi na cikeketima. Mu nima yaco, Yesu uehuile Mata vimo vihula via mu kuasele ku singanieka mua kama ha lutsilielo lueni na lulavelelo lua cisangukilo. Ngeci Mata ua handekele amo mezi a seho ya kama, aze ka ahandekeleho ku nima, ngueni: “Nji na tsiliela ngecize ove u Kilistu, Muana Njambi, uze eza hano ha mavu.”​—Yoa. 11:27.

³ Ngue mu a na muesa aa mezi, Mata ua puile mpuevo ua lutsilielo lua ku komouesa. Viuma via vindende vi ya handeka Mbimbiliya ku tuala hali ikeye, via tu longesa viuma via seho ya kama vize vi hasa ku tu kuasa ku kaniamesa lutsilielo luetu. Mu njila ika? Tu hilulenu muzimbu ua ku livanga ua mu Mbimbiliya, ua handeka ku tuala hali Mata.

4. Vuno Mata ua yoyele neya ku ndzivo kaha vika via muesa ngecize vusoko vueni vua likatele na Yesu?

⁴ Vimo vingonde ku nima, Lazalu tele ali vuino kaha na cihindu ca cili. Tele va lingila ku tambula umo ngendzi ua seho ya kama Yesu Kilistu, ku Ndzivo yavo. Lazalu, Mata na Maliya, va puile vakua vusoko vumo kaha vose va kele mu ndzivo imo vutuhu tele vose va na kolo. Kaha vakua ku tondesesa nguavo, citava Mata ikeye ua puile mukuluntu uavo muomu ikeye tu tantekeya lika ua tambuile vangendzi ku ndzivo. Kaha vintsimbu vimo, ikeye i va livanga ku tumbula ha kati kavo vatatu. (Yoa. 11:5) Ka tu tantekeya nga ha kati kavo umo uavo ua ambatele ni ku somboka. Vunoni va likuatele vusamba vua kama na Yesu. Omo Yesu ua kele na ku ambuluila mu Yundeya, va mu luisile na ku mu muesa vukenia vua kama vunoni ua puisile ndzivo yavo ku pua vutulilo. Mua vusunga, Yesu ua vuile ndzolela ya kama mua kele na ku heta-heta ku ndzivo yaco kaha na vukuasi vua tambuile, ku mona ku lembama na ciyulo ca keleko.

5, 6. (a) Omo lia vika Mata ua fuitanganene cikuma muezile mu ku va meneka Yesu? (b) Vati Maliya ua pangesele vukovelelo mu ku tambula Yesu ku ndzivo yavo?

⁵ Mata ua kele na ku lihakela kapandi ka ku niunga vuino ndzivo na ku tambula vuino vangendzi. Mu ku linga ua lemene mua kama fuitangana, ntsimbu yose ua monekele ngue ali na via vingi via ku linga, ambe vene ha ntsimbu eyi ya ile mu ku va meneka Yesu, kasi vene mukemuo mua lingile. Ua liviukisilile ku teleka via ku-lia via vingi kaha via ku liseza-seza mu ku tambula uze ngendzi ya hakele seho na vakua ku mu kava. Ku ntsimbu ize ku tambula vuino vangendzi ca puile ca seho ya kama. Muntu nga na tambula ngendzi, ua kele na ku mu tsuemba, ku mu zula vinkanku, ku mu tanesa ku viliato kaha na ku mu kuita mazi a vueko vua cili ku mutue. (Tandenu Luka 7:44-47.) Kaha naua, ua viukisile kua ku tulila na via ku-lia via ku zumbula ngendzi uaco.

⁶ Ngeci mukemuo, Mata na Maliya va putukile ku fuitangana mu ku liviukisila ku tambula ngendzi yavo. Maliya ikeye ua solokele ku vantu ngue ua puile mukua ku singanieka mua kama ha kati kavo vavali kaha mua vusunga tele Yesu kanda a hete, neni ua kuasele ndumbueni ku vuahesa viuma.  Vunoni mua hetele Yesu viuma via alulukile. Yesu ua muene ngecize ntsimbu yaco ya puile ya cili mu ku longesa vantu! Ngeci ua lingilemo vene. Ikeye ka lifuile na vakuluntu va malombelo a ku ntsimbu ize, vaze ka va singimikile vampuevo. Muomu ikeye ua singimikile vampuevo kaha ua va longesele via Vuangana vua Njambi na cizango cose. Vuangana vua Njambi, cikeco cimpande ca kama mu ku ambulula ceni. Maliya ua vuile ndzolela ya kama ya ku kala novu vukovelelo. Ngeci, ua ka tumamene ku hiehi na viliato via Yesu linga a halakane vuino mezi ose a handeka.

7, 8. Vika via vuisile Mata matoto kaha vati ua muesele matoto aco?

⁷ Aci singaniekenu Mata a putuka ku vuila Maliya matoto. Muomu ua kele na vipanga via vingi via ku teleka via ku-lia via ku liseza-seza na vikuavo via tondekele mu ku tambula vangendzi. Kaha evi, via mu lingisile ku tanguka na ku lisosomua mua kama. Vuno, vati ua livuile Mata mua muene Maliya na tumama ngoco kaha kesi na ku mu kuasa ku vipanga? Citava ua vuile ku mbunge ngo na ku mu tala na matoto. Muomu ua tantekeyele ngecize ka hasa ku puisamo vipanga viose lika lieni!

⁸ Ku heta haze, Mata ua livuile ngecize ka hasa naua ku kuata mutima. Ngeci ua kuatele Yesu ku lizi na ku handeka ngueni: “Muangana, ka uomine mutima omo ndumbuange na nji seza na ku panga lika liange? ngoco vene mu leke linga a nji kuase.” (Luka 10:40) Mata ua handekele aa mezi na matoto a kama. Vimo viMbimbiliya via langulula aa mezi nguauo: “Muangana nkuma nenu na mbunge yenu ya hiko . . . ?” Ngeci ua lekele Yesu a sungamese Maliya na ku mu leka a hiluke mu ku kuasa mukuavo.

9, 10. (a) Vati Yesu ua kumbuluile Mata? (b) Vati tua tantekeya ngecize Yesu ka sembuluile ku fuitangana ca Mata?

⁹ Citava Mata ua komokele cikumbululo ca Yesu kaha naua, cingi ca vantu ve ku tanda Mbimbiliya ve ku komoka cikumbululo caco. Ua kumbuluile na civuovuo ngueni: “Mata, Mata, u li na ku uma mutima na ku likatiesa na viuma via vingi: Vunoni cuma cimo lika ca tu pande: muomu Maliya na hangula mutamba uze ua cili, ukeuo ka va ka mu fumisauo.” (Luka 10: 41, 42) Vika a lombolola aa mezi a Yesu? Vuno ua tondele ku muesa ngecize Mata ua lemene mua kama viuma via ku ntsitu ni? Ni ua sembuluile kapandi ka lihakelele Mata mu ku viukisa via ku-lia?

¹⁰ Houe. Muomu Yesu ua nongonuene ngecize Mata ua lihakelele kapandi kose kaze omo lia ku va lema. Kaha naua Yesu ka tondele ku muesa ngecize ku viukisila vangendzi via ku-lia via vingi via ku liseza-seza, ka ca puile ca cili, houe. Muomu imo ntsimbu ku nima, Yesu ua tavele kuya ku “lizumbu lia kama” lia mu lingilile Mateo. (Luka 5:29) Ngeci mukemuo, vitanga ka via kele ku via ku.lia mpundu. Vunoni ku viuma via tuamekele Mata. Ua tualele cikuma mana ku ku viukisa via  ku-lia via vingi mu cifua ca ku linga, ua suvile honi na viuma via seho. Viuma vika?

11, 12. Vati Yesu ua sungamesele Mata na civuovuo?

¹¹ Yesu, uze ua pua muana umo lika ua Yehova Njambi, uezile hembo lia vaMata mu ku longesa vusunga. Ka kua kele vieka via hianene seho, cipue vene via ku-lia via kele na ku viukisa Mata. Mua vusunga, Yesu ua vuile vusiua mu ku mona ngecize Mata ali na ku liputuisa vukovelelo vua ku kaniamesa lutsilielo lueni, vunoni ua tondele a lihanguile ikeye ivene via ku linga. a Vunoni Yesu ka tavesele Mata a mu lingise ku leka Maliya neni a liputuise vukovelelo vuaco.

¹² Yesu ua muene ngecize Mata ali na matoto. Ngeci mukemuo, ntsimbu kanda a mu sungamese ua ci vatesele matoto eni mu ku mu sana ha lizina luvali. Kaha ua mu simpisile ngueni: ‘Ka ci tondeka u ume mutima na ku likatiesa na viuma via vingi.’ Via ku-lia via vindende lika vie ku puilemo, muomu kua kele via ku-lia via vingi via mu lutsilielo. Ngeci mukemuo, Yesu ua muene ngecize ka citava a tundise mutamba uze ua cili ua hanguile Maliya, ni nguetu ku halakana vilongesa via Yesu!

13. Vika tu lilongesa ku viuma via lekele Yesu kuli Mata?

¹³ Ou muzimbu, ua kala na via vingi vi va hasa ku lilongesaho Vakua Kilistu lelo lino. Ca ku muenako, ka tua pandele ku tavesa na vimo viahi vi tanganese kapandi ketu ka ku ‘suka ndzala ya mu lutsilielo.’ (Mat. 5:3) Kaha vutuhu tua pande ku tambuluisa vuhuanga na ku fuitangana ca Mata, vunoni ka tua pandele ku tavesa vi tu “umise mutima na ku tu katiesa” mu cifua ca ku linga, vi tu putuisa honi viuma via seho cikuma. Tue ku likata na vamuanetu mu lutsilielo kati cikuma-kuma linga tu kale na vukovelelo vua ku-lia via ku-lia via cili, vunoni omo lia ku likaniamesa umo na mukuavo mu lutsilielo. (Tandenu Loma 1:11, 12.) Muomu tu hasa ku likaniemesa mu lutsilielo, ambe vene nga via ku-lia vi tu na lisavuila navo nomu mu vifua muahi.

14. Vika tu hasa ku handekela nguetu Mata ua pua lungano lua cili ku tuala ha tava ku sungamesa?

¹⁴ Vuno Mata ua tavele cize ku sungamesa ca civuovuo ca  Yesu na ku lilongesaho vimo ni? Ka ci tondeka kuya ku laako. Muomu kapostolo Yoano, ua putukile muzimbu ua ku komouesa ua muanaye ya Mata ngueni: “Vuno Yesu ua lemene Mata, na ndumbueni, na Lazalu.” (Yoano 11:5) Mua vusunga, evi via muesa ngecize ua halakanene ku cimamuna ca cilemo ca Yesu kaha ka mu vuilile nkulundundu. Muomu evi via solokelele vimo vingonde tunde ha ilile Yesu mu ku va meneka kuimbo liavo ku Mbetaniya. Netu tu hasa ku lilongesa via vingi ku lungano lua Mata. Muomu vintsimbu vimo netu tue ku tondeka ku tu sungamesa.

15, 16. (a) Vika ua lingile Mata omo muanaye ua putukile ku vavala? (b) Omo lia vika tu hasa ku handekela nguetu lulavelelo lua Mata na Maliya lua zimanganene?

¹⁵ Mu nima ya ntsimbu, muanaye Lazalu ua putukile ku vavala. Evi via lingisile naua Mata ku fuitangana mua kama mu ku mu niunga. Ua lingile cose mu ku mu lembezieka na ku mu kuasa linga a kanguke. Vutuhu ngoco, vuvezi vua Lazalu vua tualeleho ku livuezelela. Ntsimbu yose, vandumbueni vavali va kele ku mukulo ueni mu ku mu niunga. Mua vusunga, citava Mata ua kele na ku tala ku cihanga ca muanaye ca vusiua na ku vuluka miaka ya ingi i va yoyele hamo cipue mu vintsimbu via ndzolela ni vintsimbu via vusiua!

¹⁶ Mu va muene ngecize vuvezi vua Lazalu vuli na ku ila mueka honi, Mata na Maliya va tumisile lizi kuli Yesu. Yesu ua kele na ku ambuluila ku imo mbonge yeka ya kele ha ntunda ya matangua avali. Mu muzimbu uaco, ka va handekelemo via vingi. Vunoni nguavo: “Muangana, uze yu ua lema a li na ku vavala.” (Yoano 11:1, 3) Va tantekeyele ngecize Yesu ua lemene muanaye. Va tsilielele ngecize a ka lingako mumo mu ku kuasa kavusamba keni. Vuno va singaniekele nguavo citava Yesu a ka heta ntsimbu kanda viuma vi vihie ni? Nga vikevio vi va singaniekele, lulavelelo luavo lua zimanganene. Muomu Lazalu ua tsile.

17. Vika via tangele Mata kaha vati ua lingile mua vuile ngecize Yesu ali na kuiza?

¹⁷ Mata na Maliya va lilile mua kama muanaye. Kaha va kele na ku viukisa viose mu ku mu tsinda na ku tambula vantu vavengi va mu Mbetaniya na vimbonge via kele ha hiehi nayo vezile ku via ku-tsa. Vutuhu ngoco, kasi ka va vuile na umo muzimbu uahi ku tuala hali Yesu. Kaha halumo Mata ca mu tangele, amba vuose mu nima ya matangua auana tunde ha ku-tsa ca Lazalu, Mata ua muene ngecize Yesu ali na kuiza. Kaha  mu ku pua mpuevo ua ku fuitangana, ambe vene mu ntsimbu eyi ya vusiua, Mata ua tuntile mu ku sesa Yesu kaha na Maliya vene ka mu lekele.​—Tandenu Yoano 11:18-20.

18, 19. Mu lulavelelo luka ua tsilielele Mata kaha omo lia vika lutsilielo lueni mu cikulaheso caco lua ku komouesa?

¹⁸ Omo Mata ua muene Yesu, ua handekele honi viuma via kele na ku mu umisa mutima hamo lika na Maliya ngueni: “Muangana nga ua kele kuno, nga muanetu ka tsile.” Vutuhu Mata tele ali mu vusiua, vunoni ua kulahelele mu lulavelelo lua cisangukilo na ku tsiliela Yesu. Mata ua vuezeleko naua ngueni: “Nji tantekeya ngecize viose vi u ka vundila kuli Njambi, Njambi a ka ku hiavio.” Mu ntsimbu oyo vene, Yesu ua handekele vimo via kaniamesele mua kama lutsilielo lua Mata. Ngueni: “Muanoko a ka sanguka naua.”​—Yoano 11:21-23.

¹⁹ Mata ua singaniekele ngecize Yesu ua kele na ku handeka via cisangukilo ci ka kalako ku lutue. Ngeci ua kumbuluile ngueni: “Nji na tantekeya ngecize a ka sanguka naua ku cisangukilo ca ha litangua lia ku kotokela.” (Yoano 11:24) Mua vusunga, ua muesele lutsilielo lua kama mu cilongesa ca cisangukilo. Vamo vakuluntu va vaYundeya va va kele na ku sana nguavo vaSanduseo, va vianene nguavo cisangukilo ka ci ka kalako, vutuhu ca pua cilongesa ca kama mu Visoneka via ku Lela. (Ndan. 12:13; Mako 12:18) Vunoni Mata ua tantekeyele ngecize Yesu ua longesele via lulavelelo lua cisangukilo kaha ua sanguile vene na vantu. Vutuhu vantu vaco ka va tsile mu ntunda ya kama ngeci mua Lazalu. Ngeci ka tantekeyele vika ue ku lingile Yesu.

20. Vika a lomboloka mezi ka citava ku a suva a handekele Yesu ku Yoano 11:25-27 kaha vika ca lomboloka cikumbululo ca Mata?

²⁰ Kaha Yesu ua handekele amo mezi ka ci tava ku a suva ngueni: “Yange nji cisangukilo na muono.” Mua vusunga, Yehova Njambi ua hana kuli Yesu ngolo ya ku ka sangula vatsi mu mavu ose ku lutue. Yesu ue huile Mata ngueni: “Ove u tsiliela ngecize, ni?” Kaha Mata ua hele cikumbululo ci tu na simutuilile ku vuputukilo vua kapitulu kano. Ngueni ua tsilielele ngecize Yesu ikeye Kilistu ni Mesiya kaha ua pua muana ua Yehova Njambi. Kaha naua, ikeye i va muesele vapolofeto ngecize tangua a keza ha mavu.​—Yoano 5:28, 29; tandenu Yoano 11:25-27.

21, 22. (a) Vati Yesu ua muesele cifua ce ku livuilamo ku tuala hali vaze va na tsisa? (b) Lombololenu cifua ca sangukililemo Lazalu.

²¹ Vuno Yehova Njambi na muaneni Yesu Kilistu, va haka  seho ku lutsilielo ngeci olu lua Mata ni? Viuma via hateleko kaha via limuenene Mata na meso eni, via kumbulula eci cihula ha toma. Mata ua tuntilile ndumbueni kaha mu nima yaco, ua muene Yesu ali mu vusiua vua kama oku a handeka na Maliya na vakuavo va kele neni. Mata ua muene masozi aze eza mu meso a Yesu na ku limuena Yesu a muesa vusiua ha ku vavala ci ce ku koka ku-tsa. Kaha ua vuile Yesu a leka vantu linga va tundise livue lia kele ku vukovelelo vua cihilo ca muanaye.​—Yoano 11:28-39.

²² Mata ua vindikile vantu ku tundisako livue, muomu tele mu na hiti laza matangua auana kaha citava muvila ua putukile ku nika. Vunoni Yesu ua mu vuluisile ngueni: “Ka nja ku lekele, nguange nga u tsiliela u ka mona vumpahu vua Njambi, ni?” Mata ua tsilielele kaha ua muene mpundu vumpahu vua Njambi. Ha ntsimbu ize vene Yehova ua hele ngolo kuli  muaneni ya ku sangula Lazalu! Tu ci singaniekenu ha viuma via muene tangua lize Mata, vize ka suvile mu muono ueni uose. Ca ku livanga, ua vuile Yesu a tambakana ngueni: “Lazalu, tuhuka.” Mu nima yaco ua vuile kalua mu cihilo ca Lazalu kaha ua muene Lazalu ali na ku tuhuka oku va na mu zenga-zenga vintanga muvila uose. Kaha kamandende-kamandende, ua muene Lazalu a heta ku vutuhukilo vua cihilo. Mu nima yaco, Yesu ua handekele naua ngueni: “Mu zitulienu, a ye.” Ngeci Mata na Maliya va vuahelele mua kama na ku tuntila kuli muanaye mu ku livumbatela neni. (Tandenu Yoano 11:40-44.) Vusiua vua kele ku mutima ua Mata vuose vua huile!

23. Vika Yehova na Yesu va tonda ku mi lingila kaha vika mua pande ku linga?

²³ Ou muzimbu ua muesa ngecize cisangukilo ca vatsi ka ca puile cilota ca ngoco. Vunoni ca pua cilongesa ca Mbimbiliya, cize ce ku tu lembezieka mua kama kaha ca lingikilemo vintsimbu via vingi ku nima. (Yombi 14:14, 15) Yehova na Muaneni, va tonda ku lunguisa lutsilielo luetu ngue mu va lunguisile lua Mata, Maliya na Lazalu. Ngeci mukemuo, nenu va mi tulikila cilunguiso caco nga mu tsiliela na mutima uose.

24. Muzimbu uka ya tu hana Mbimbiliya ku tuala hali Mata?

²⁴ Mbimbiliya ya tumbula Mata ha muzimbu ukuavo naua ua ku manusuila. Muzimbu uaco, ua solokele ku vuputukilo vua ku simano ya ku manusuila ya kele Yesu hano ha mavu. Mu ku linga visoti via vingi via mu lavelele ku lutue, Yesu ua hanguile ku kala ku Mbetaniya, kuze kua hasele ku livua ku zituka. Ku tundako, ue kuendele vikilometro vitatu na ku Yelusalema. Yesu na Lazalu, va kele na ku-lia ku mesa ya umo mukua mbumba lizina lieni Simione. Kaha ku ndzivo yaco, ku kekuo ku tu uana ntsimbu ya ku manusuila i va handeka via Mata. Nguavo: “Mata ua pangele.”​—Yoa. 12:2.

25. Omo lia vika vikungulukilo lelo lino via vezika mu ku kala na vampuevo ngeci mua Mata?

²⁵ Ntsimbu ya katete i va tumbula Mata mu Mbimbiliya, ua kele na ku panga! Kaha ino ntsimbu ya ku manusuila naua, kasi ali na ku panga. Mua vusunga, ua puile mpuevo ua ku fuitangana. Vikungulukilo via vingi lelo lino, via vezika mu ku kala na vandumbuetu ngeci mua Mata. Vakua ku simpa, vakua vuhuanga kaha vakua ku muesa lutsilielo luavo mu vilinga. Vuno Mata ua tualeleho ku linga evi ni? Citava. Nga ua lingilemo, ua  muesele mana, muomu visoti vieka kasi via mu lavelele ku lutue.

26. Lutsilielo lua Mata lua mu kuasele ku linga vika?

²⁶ Muomu mu nima ya matangua a andende lika, muangana ueni ya lemene mua kama, va mu tsihile. Kaha vikenia vaco, vakevo naua ve ku tondele ku mu tsiha ku nima hamo lika na Lazalu, muomu ku sanguka ceni ca kele na ku kaniamesa vavengi mu lutsilielo. (Tandenu Yoano 12:9-11.) Kaha mu nima ya ntsimbu, ku-tsa ca hasele vene ku mu tepa na vamuanaye. Vutuhu ka tua tantekeya ntsimbu ika ca solokele, vunoni tuli na vusunga nguetu lutsilielo lua Mata lua mu kuasele ku kolesa na ku ntsongo ya muono ueni. Ngeci mukemuo, ca pua ca cili kuli Vakua Kilistu lelo lino ku tambuluisa lutsilielo lua Mata.