1, 2. (a) Vika Yosefe na vusoko vueni va pandele ku linga kaha evi via kokele visoti vika? (b) Muzimbu uka ua ku vihia Yosefe ua pandele ku leka mpueyeni?

 ACI SINGANIEKENU ngue muli na ku mona Yosefe ali na ku longekeya vikuata ha Cimulu kaha a tala mu Mbetelema muose vui na ku singanieka ha vulahe vua vungendzi vua pandele ku linga mu kuya ku Ingito. Vuno vusoko vueni vu ka hasa ku litombola na vantu va kalako, malimi avo na visemua viavo ni?

² Ka ca puile ca casi kuli Yosefe ku leka mpueyeni muzimbu ua ku vihia ua tambuile. Ua lekele mpueyeni ngecize kangelo ua mu solokelele ku hitila mu cilota na ku mu leka ngueni va na pande ku tinina mu Ingito, muomu muangana Helonde ua tondele ku tsiha muanavo! (Tandenu Mateo 2:13, 14.) Maliya ca mu tangele. Kaha halumo ua lihuile ngueni: Iya honi a tonda ku tsiha muanange kanike ua ngoco nevi via tantekeya viahi? Mua vusunga, vaze va yala na mpuevo ca va tangele mua kama vunoni va kulahelele muli Yehova na ku tina.

3. Lombololenu vati Yosefe na vusoko vueni va tundile mu Mbetelema. (Talenu naua ha cikupulo.)

³ Yosefe, Maliya na Yesu, va sevunukile mu Mbetelema ku vutsiki, tele vantu vose va li mu tulo. Va talekesele ku sulu kaha litangua mu lia putukile ku-ca, citava Yosefe ua putukile ku lisosomua vati vi ka fua viuma. Vati kalupintelu ua ngoco ue ku hasele ku niunga vusoko vueni kuli Helonde na Satana? Vuno a ka hasa ku tekula vusoko vueni ni? Vuno a ka tualelelaho ku puisamo eci citeli ca kama ca mu kundikile Yehova Njambi ca ku niunga na ku lela muaneni ni? Cili vene visoti via vingi via mu lavelelele. Omo tu hilula vati ua puisilemo nkala cisoti tu ka mona omo lia vika visemi lelo lino va hasa ku lilongesaho kaha na vati netu vose vene tu hasa ku tambuluisa lutsilielo lua Yosefe.

4, 5. (a) Vati muono ua Yosefe ua alulukile mu vutuntu? (b) Vati kangelo ua kaniamesele Yosefe ku tava cimo citeli ca kama?

⁴ Vimo vingonde ku nima mu mbonge ya Nazaleta mua semukilile Yosefe, mua solokele vimo via aluluile muono ueni mu  vutuntu. Ha ntsimbu yaco ikeye tele ua handekeya laza Maliya muana Eli. Yosefe ua tantekeyele Maliya ku pua kanike ua lutsilielo kaha citava ku mu kulahela. Vunoni ua vuile nguavo ali na mivila ivali. Ngeci ua tondele ku litepa neni mu vusueke linga kati a mu sahuise. a Vunoni umo kangelo ua mu solokelele na ku mu lomboluela ngecize, lizimo lia kele nalio lia puile ku hitila mu sipilitu santu ya Yehova. Kaha kangelo uaco ua vuezeleko naua ngecize muana ya ka sema, “a kohiela vantu veni ku vipi viavo.” Kaha mu ku simpisa Yosefe ua vuezeleko naua ngueni: “Kati u ivue vuoma vua ku ambata mpuevo yove Maliya.”​—Mat. 1:18-21.

⁵ Yosefe ua puile mukua vuviuke kaha mukua ku ononoka, ngeci ua lingile via mu lekele uze kangelo. Ua tavele cize citeli ca kama ca ku lela muana uze ka puile ueni, vunoni ua puile ua seho ya kama kuli Njambi. Yosefe ua ile na mpueyeni Maliya ku Mbetelema mu ku ka lisonekesa. Kaha ha ntsimbu yaco Maliya tele na kulisa. Yosefe ua lingemo mu ku ononoka limo lisiko lia Nguvulu. Kaha ku Mbetelema kukekuo kua ka semukile muanavo.

6-8. (a) Vika vikuavo via solokele mu muono ua Yosefe hamo lika na vusoko vueni? (b) Vukaleho vuka vua muesa ngecize Satana ikeye ua tuamenene “ntangantanga”? (Talenu naua litota.)

⁶ Yosefe ka hilukile na vusoko vueni ku Nazaleta. Vunoni ua tualeleho ku kala vene mu Mbetelema, muomu ya kele ha hiehi na Yelusalema. Vutuhu va puile vihutu, vunoni Yosefe ua lingile cose mu ku niunga Maliya hamo lika na Yesu kaha na ku va tondela viose via va kambelele. Mu nima ya ntsimbu ya indende va uanene kamo kandzivo ka kandende mu va kele kaha mu ndzivo yaco, mukemuo mua kele Yesu. Vunoni omo muanavo ua puisile muaka umo lika, kua va solokelele naua visoti via alululuile miono yavo.

⁷ Cimo civunga ca vakua mana, ca tundile ku vucelo citava ku Mbambilone vene, ca kavele imo “ntangantanga” ya va tualele ku ndzivo ya Yosefe na Maliya. Kaha va kele na ku tonda kakeke, uze ua puile muangana ua vaYundeya. Vamala vaco va muesele kasingimiko ka kama.

⁸ Ambe nga va kele ku ndzimba ni kuahi, vungendzi vuavo vua hakele Yesu mu vusonde vua kama. Ize ntangantanga i va kavele ya va tualele ha katete kati ku Mbetelema, vunoni ku Yelusalema. b Kaha mu va ka heteleko, va lekele Muangana ua mupi Helonde ngecize va li na ku tonda umo kanike na semuka, a ka pua  Muangana ua vaYundeya. Muzimbu uavo ua vuisile uze Muangana cipululu ca kama.

9-11. (a) Vati Yehova ua muesele ngecize ua kala na ngolo ya ku hiana Helonde na Satana? (b) Vati vungendzi vua ku Ingito vua liseza na cifua ci ve ku vu lomboluelamo vamo vakua ku soneka mavulu?

⁹ Vunoni ce ku tu vuisa ndzolela ku tantekeya ngecize, Yehova ua kala na ngolo ku hiana Helonde na Satana. Mu njila ika? Omo vaze vakua mana va hetele ku ndzivo ya Yosefe na ku mona Yesu hamo lika na va naye, va va hitikile vuana vua vuingi. Mua vusunga, Yosefe na vusoko vueni ka va lavelele ku tambula vuana vuaco. Va va nehelele “olu, na vihemba via ku tsimika nevi via ku vuava.” Vaze vakua mana va tondele ku hiluka na ku leka muangana Helonde ku cihela ci va uanene kanike. Vunoni Yehova ku hitila mu cilota, ua va lekele linga va hitile njila yeka.​—Tandenu Mateo 2:1-12.

¹⁰ Mu nima ya ntsimbu ya indende fume ha va tundilileko vaze vakua mana, Yosefe ua tambuile eci cimamuna kuli kangelo ka Yehova: “Katuka, ambata kakeke na naye, tinina ku Ingito, tumama oko noho nji ka ku leka: muomu Helonde a ka lengeya kakeke mu ku mu tsiha.” (Mat. 2:13) Ngeci mukemuo, ngeci mu tu na handekele ku vuputukilo, Yosefe uononokele vuasi-vuasi. Ua tuamekele vukangule na cihindu ca muaneni ku lutue lua viose, ngeci u ambatele vusoko vuose na ku tinina ku Ingito. Mu ku linga vaze vakua mana va va silile mavuana a ndando ya kama, Yosefe ua hasele ku ka pangesa mavuana aco mu ku li yoyesa na vusoko vueni, mu ntsimbu i va ka kele ku Ingito.

¹¹ Ovu vungendzi vuaco vua puile vua laha, vua vukalu kaha vakevo naua vendele ha mikono. Vunoni vamo vakua mavulu va soneka amo manguavo ngecize kakeke Yesu ua hihisile vungendzi vuaco mu cikomoueso, ku lingisa vambanditu linga kati vevue cizango ca ku va punda na ku lingisa imo miti ya ku lifua na tunkoma i zembame, linga naye Maliya a hase ku hela vusuka vuayo. c

12. Vika visemi va hasa ku lilongesa kuli Yosefe?

¹² Visemi va hasa ku lilongesa via vingi kuli Yosefe. Muomu ua hakele ku mukulo vipanga vieni na ku zituka ceni linga a hase ku niunga vusoko vueni. Eci ca muesa ha toma ngecize ua muene vusoko vueni ku pua vuana vua ku lela vua ku tundilila kuli Yehova. Lelo lino, visemi ve ku lelela vana vavo mu mavu ano a vusonde a sula na viuma vi hasa ku tangula, ku vihisa ni vene ku nongesa vana vavo. Mua vusunga, ce ku tu komouesa mua kama ku  mona visemi va lihakela kapandi ngue kaze ka lihakelele Yosefe, mu ku niunga vana vavo ku vusonde vuaco!

13, 14. Vika via lingisile Yosefe na Maliya ku ka yoyela ku Nazaleta?

¹³ Ci moneka ngue Yosefe na vusoko vueni, ka va ka kele ntsimbu ya kama mu Ingito. Muomu kangelo ua lekele Yosefe ngecize Helonde natsi. Ngeci Yosefe ua hiluisile vusoko vueni kuimbo liavo. Vumo vupolofeto vua laza, vua muesa ngecize Yehova tangua a ka ‘sana muaneni ku Ingito.’ (Mat. 2:15) Via lingile Yosefe, via puisilemo ovu vupolofeto. Vunoni kuli honi vue ku talekesele vusoko vueni?

¹⁴ Vutuhu tele Helonde natsi, vunoni Yosefe ua muesele liano. Ua vuile liova lia muangana ua sintsile hali Helonde, Alekelau. Muomu neni ua puile cikenia kaha mukua vutenu. Ngeci Njambi ua mu tuamenene ku kanduka ku nolote ku laako na Yelusalema, mu ku hiluka kuimbo liavo ku Nazaleta ku Ngalileya, kuze neni na Maliya va ka leleleko vusoko vuavo.​—Tandenu Mateo 2:19-23.

15, 16. Lombololenu vipanga vika ua kele na ku linga Yosefe kaha citava vikuata vika ua pangesele?

¹⁵ Vutuhu va yoyele muono ua uasi, vunoni ka ca puile ca casi. Mbimbiliya ya tumbula Yosefe nguayo, mukua ku songa mavaya. Eci ca lomboloka ngecize vipanga vieni via puile ku teta miti, ku i salula, ku yambata, ku yaneka na ku i puisa mavaya mu ku i tungisa vindzivo, mato, viavu via viti, matemba, zinkuakua ni nguetu vipeneu, mikambo kaha na vikuata viose via ku limisa. (Mat. 13:55) Ku linga evi vipanga, ca tondekele ku fuitangana. Ku ntsimbu ize, mukua ku songa mavaya ua kele na ku pangela ha lutue lua ndzivo yeni ni mu kamo kandzango ka tungile ku mukulo ya ndzivo yeni.

¹⁶ Yosefe ua pangesele vikuata via ku liseza-seza mu ku linga evi vipanga viaco. Halumo vikuata viaco va mu silililevio kuli ise, citava ua pangesele visaha, miveto, malitelo, vituviso, vicokueso, cisonekeso ca manungu, pulumu, njimbu, vulimbo vua ku liseza-seza, vimbambo kaha na viuma vikuavo via tondekele mu ku puisamo vipanga vieni. Cikuavo naua citava evi vikuata viaco, via puile via ndando ya kama.

17, 18. (a) Vika Yesu ua lilongesele kuli Ise ua ku mu lela? (b) Omo lia vika Yosefe ua pandele ku vuezelela ku vipanga vieni?

¹⁷ Aci singaniekenu Yesu ku vunike, a tala ise Yosefe ali na ku  panga. Mua vusunga, ua komokele mua kama ku tala ndzili ya kele nayo Yosefe, vutongue kaha na mana. Kaha halumo Yosefe ue kele na ku kundika tumo tuvipanga tua tundende kuli ou muaneni ua katete, ngeci mua ku pangesa mavanda a vantsi mu ku konga mavaya linga a salame. Kaha citava halumo ua longesele Yesu, ku liseza-seza ca miti kaha na mua ku vipangeselamo, ngeci mua muti ua sikomolu na miolivela.

¹⁸ Yesu ua lilongesele naua ngecize vutuhu mavoko a Yosefe ua puile a ku kolotela, omo lia vipanga via kele na ku linga ngeci mua ku pakula miti, ku i langumuna kaha na ku pangeya mavaya hamo lika, kasi mavoko aco akeo a kele na ku mu muesa cilemo na ku mu lembezieka hamo lika na vanaye na vantsongo veni. Cili vene Yosefe na Maliya, va kele na vusoko vua kama. Muomu mu nima ya ntsimbu va hetele na ha ku kala na vana 6, mu ku vueza kuli Yesu. (Mat. 13:55, 56) Ngeci ca tondekele linga Yosefe, a tualeleho ku fuitangana mu ku va lela na ku va suka.

19. Vati Yosefe ua kele na ku niunga vusoko vueni mu lutsilielo?

¹⁹ Vunoni Yosefe uevuisisile ngecize ku niunga vusoko vueni vua mu lutsilielo, cikeco ca seho ya kama. Ngeci mukemuo, ua kele na ku pangesa ntsimbu ya kama mu ku longesa vana veni via Yehova Njambi na masiko eni. Kaha neni na Maliya, va kele na ku tuala vana vavo ku sinangonga ku sua-kumo, linga va kevue ku tanda na ku lombolola ca masiko. Citava mu nima yaco, Yesu ua kele na ku va linga vihula via vingi. Kaha Yosefe ua lihakelele kapandi ka kuseteka ku kumbulula vihula via muneni. Cikuavo naua, Yosefe ua kele na ku tuala vusoko vueni ku viuano via mu lutsilielo ku Yelusalema. Citava mu kuya ku Pasovala ize ya kele na ku kalako lumo lika mu muaka, Yosefe halumo ua tondekele visimano vivali linga a hase kuenda 120 km, mu kuya ku viuano viaco na ku hiluka kundzivo.

20. Vati Vakua Kilistu vapua mitue ya vindzivo ve ku tambuluisa lungano lua Yosefe?

²⁰ Lelo lino, Vakua Kilistu vavengi vaze va pua mitue ya vindzivo, ve ku tambuluisa lungano lua Yosefe. Ve ku linga cose mu  ku lela vana vavo na mu ku tuameka lutsilielo luavo, helu lia viose cipue vene vupite. Ve ku lihakela kapandi ka kama ka ku lemesa mu vusoko ku ndzivo, na ku tuala vana vavo ku viuano, cipue via vindende ni via kama. Kaha ngeci mua Yosefe, va tantekeya ngecize ka kuesi cuma ca kama ci va hasa ku lingila vana vavo, ku hiana ku va longesa via mu lutsilielo.

21. Vika vua kele na ku linga vusoko vua Yosefe ha ntsimbu ya Pasovala kaha ntsimbu ika Yosefe na Maliya va nongonuene ngecize Yesu na zimbala?

²¹ Omo Yesu ua kele na miaka 12, Yosefe ua tualele vusoko vueni ku Yelusalema ngue mu kalingo-lingo keni. Ya puile ntsimbu ya Pasovala. Kaha masoko a engi a kele na kuya hamo lika ku Yelusalema, ku cilika caco. Kaha mu va kele ku hiehi na Yelusalema, cingi cavo va kele na kuimba visamo via ku londa navio. (Visa. 120–134) Kaha citava, mbonge ya Yelusalema ya sulile na makulukazi na makulukazi a vantu. Mu nima ya cilika caco, masoko a putukile ku hiluka ku vimbonge viavo. Kaha citava Yosefe na Maliya va kele na via vingi via ku linga, ngeci va singaniekele nguavo Yesu neni ali na ku hiluka navo kaha citava ali na kuenda na vamo vavusoko. Vunoni mu nima ya kuenda litangua lia mutuntu, va nonguenene ngecize Yesu na zimbala!​—Luka 2:41-44.

22, 23. Vika va lingile Maliya na Yosefe mua zimbalele muanavo kaha vika ua handekele Maliya mu va mu uanene?

²² Mu ntsimbu oyo vene, va putukile ku landula vinanga viavo mu ku hiluka ku Yesulema. Kaha citava mu mbonge yose mua puile mua kulu, muomu cingi ca vantu va li mu ku hiluka na mu vitapalo muose mua puile mua hululu kaha va ile na ku tambeka lizina lia muanavo muaya vitapalo. Kuiko honi ua kele muana? Mu nima ya ku tondesesa matangua atatu muana kasi uahi, citava Yosefe ua putukile ku limona ngueni, ka hasele ku puisamo cipanga ca ku lela, ca mu kundikile Yehova. Ngeci va ile ku tembele. Kuze, va ka tualeleho naua ku tonda muaya vihondo, muze mu va kele na ku likunguluila vakuluntu va tantekeyele vuino Masiko. Kaha va ka uanene Yesu na tumama ha kati kavo. Aci singaniekenu vati ua livuile Yosefe na Maliya ku mutima mu va mu muene! Mua vusunga, mitima yavo ya lembamene honi!​—Luka 2:45, 46.

²³ Yesu ua kele na ku halakana kuli vaze vakuluntu kaha na  ku va linga vihula. Vakuluntu vaco va komokele mua kama ku ivuisisa ceni na vikumbululo vieni. Vunoni Maliya na Yosefe va lisimuokele. Mbimbiliya ya muesa ngecize Yosefe ka handekele na vimo viahi, vunoni via handekele Maliya via muesa cifua ci va kele na ku livuilamo vose vavali, ngueni: “Muanange, vika u na tu lingila ngecize? tala iso nange tu na ku lengeya na vusiua.”​—Luka 2:47, 48.

24. Vati Mbimbiliya ya muesa ngecize ku lela vana ca cikalu?

²⁴ Na mezi aa, Lizi lia Njambi lia muesa ngecize ku lela vana kati ca casi, ca pua ca cikalu ambe muana uaco ua pua ua ku tantuluka! Mu mavu ano a vusonde, visemi ve ku hita mu visoti via vingi mu ku lela vana vavo. Vunoni va hasa ku uana ku lembezieka,  mu ku tantekeya ngecize ngue mu ya muesa Mbimbiliya, Yehova Njambi ue ku mona visoti vi ve ku lihita navio.

25, 26. Vati Yesu ua kumbuluile visemi veni kaha vati ua livuile Yosefe mua vuile mezi aco?

²⁵ Ce ku vuisa ndzolela ku mona ngecize Yesu ua hanguile ku kala ku cihela ca mu kuasele ku livua mu hiehi na Ise ua muilu Yehova. Muomu ua tondele ku lilongesa via vingi ku tuala hali Ise. Ngeci ua kumbuluile visemi veni ngueni: “Vikandzo mu na nji lengeyela ngecize? ka mua tantekeyele ngecize ange nja pande ku kala [mu ndzivo ya] Tata?”​—Luka 2:49.

²⁶ Mua vusunga, Yosefe ua singaniekele ha mezi aa vintsimbu via vingi. Kaha citava evi, via mu vuisile ndzolela ya kama, muomu  ua muene ngecize kapandi ka lihakelele mu ku longesa ou muaneni ka ka ile mu ngoco. Ha ntsimbu eyi, vutuhu tele Yesu ua puile ua mundende, vunoni tele ua putuka laza ku lema Yehova. Ngeci ua mu tumbuile ngueni: “Ise”​—kaha mua mu tumbuile ngoco, citava ua singaniekele ha cilemo ca kele na ku mu muesa ise Yosefe.

27. Visemi va vamala, civezikiso cika mua kala naco kaha omo lia vika mua pande ku vuluka lungano lua Yosefe?

²⁷ Nga mua pua cisemi ua yala, vuno mu tantekeya ngecize mua kala na civezikiso ca kama ca ku kuasa vana venu va tantekeye vika ca lomboloka ku pua cisemi ua cilemo kaha uze ue ku niunga vana veni ni? Ngeci mukemuo, nga mua kala na vana va ku uanaho ni va ku tambula, vulukenu lungano lua Yosefe kaha lihakelenu kapandi ka ku va lela vuino na ku va muesa seho. Kuasenu vana vaco va likuate vusamba vua kama na Yehova Njambi.​—Tandenu  Efeso 6:4.

28, 29. (a) Vika mezi a ku Luka 2:51, 52, a muesa ku tuala hali Yosefe? (b) Vati Yosefe ua kuasele muneni ku kola mu mana?

²⁸ Mbimbiliya, ya lombolola lika viuma via vindende ku tuala ha muono ua Yosefe. Vunoni viuma viaco, via pua via seho ku vi hilula. Nguayo: “Ua tamunukile” ni nguetu—ku ononoka visemi veni. Kaha naua nguayo: “Yesu ua sueneseleko ku mangana na citso, na ku kavumbi ka Njambi na ku vantu.” (Tandenu Luka 2:51, 52.) Vika aa mezi a muesa ku tuala hali Yosefe? Viuma via vingi. Tua lilongesa ngecize Yosefe ua tualeleho ku tuamenena vuino vusoko vueni. Muomu muaneni ua ku tantuluka ua singimikile mpoko ya kele nayo Yosefe, ngeci ua tualeleho ku tamunuka kuli ikeye.

²⁹ Cikuavo naua, tua mono ngecize Yesu ua tualeleho ku kola  mu mana. Mua vusunga kapandi ka lihakelele Yosefe, kakeko ka kuasele ou muaneni ku kola mu cifua eci. Ku matangua aze, kua kele cimo cisimo ca tsimanene mua kama ha kati ka vaYundeya. Kaha na lelo lino ku ca kala. Nguaco: Vantu ve ku tumama ngoco, vakevo lika va hasa ku kala na mana a vusunga. Vunoni vantu vakua ku panga, ngeci mua vakua ku songa mavaya, vakua ku lima na vakua ku fula ka va hasa ku longesa vakuavo mana kaha naua, ka va pandele ku kala ha kati ka vakua mana. Mu nima ya ntsimbu, Yesu ua muesele ngecize cisimo caco ca pua ca visaki. Muomu mua puile kanike, vintsimbu via vingi ua kele na ku ivua ise, vutuhu ua puile cihutu, vunoni ua mu longesele via vingi ku tuala ha “vuoloke na ku hisa ca Yehova”! Kaha Yesu ua lilongesele evi vintsimbu via vingi.

30. Lungano luka Yosefe ua sila vamuanetu va pua mitue ya vindzivo lelo lino?

³⁰ Vukaleho vukuavo vua muesa ngecize Yosefe ua lelele vuino Yesu, vua pua cifua ca kolelemo. Yesu ua puile muana ua kolele vuino, ngeci ua puile ua ku kaniama kaha naua ua cihindu ca cili. Cikuavo naua, Yosefe ua longesele muaneni ku pua mutongue ku vipanga. Ngeci mukemuo, Yesu ka tsimanene lika mu ku pua muana ua umo “mesele” vunoni neni mpundu va mu tumbula ku pua “mesele.” (Mako 6:3) Mua vusunga, evi via muesa ngecize Yosefe ua puisilemo vuino cipanga ca mu kundikile Yehova. Vamuanetu va pua mitue ya vindzivo, ve ku linga vuino ku tambuluisa Yosefe, mu ku niunga vana vavo mu muvila kaha na ku linga cose linga va lilongese vutongue vuze vu ka va kuasa ku lutue.

31. (a) Vukaleho vua muesa vika ku tuala ha ku-tsa ca Yosefe? (Talenu  cikasa.) (b) Lungano luka Yosefe ua tu sila?

³¹ Tunde ha va mu mbatizile Yesu tele ali na miaka 30, Mbimbiliya ka ya handekele naua via Yosefe. Kaha vukaleho vua muesa ngecize citava Maliya tele ua pua ntuluue omo Yesu ua putukile cipanga ca ku ambulula. (Talenu cikasa “ Ntsimbu ika ua Tsile Yosefe?”) Vunoni Yosefe ua sile lungano lua cili lua muntu ua lihakelele kapandi ka ku pua cisemi ua cili, uze ua niungile vuino vusoko vueni, ua tondele vize via va kambelele kaha ua kolesele na ku ntsongo ya muono ueni. Uose cisemi ua yala, mutue ua ndzivo ni nkala mukua Kilistu ueka, a ka linga vuino nga a tambuluisa lungano lua Yosefe.