1, 2. Vika va tsiliela vantu ku tuala ha vakulu?

CINGI ca vantu mu Afrika va tsiliela nguavo ku-tsa ka ca puile ku hua ca muono, vunoni ca pua ku nunguluka, ku tunda mu muono uno kuya mu ukuavo. Vavengi ve ku singanieka nguavo vakulu vavo vatsa va nunguluka ku tunda ku mavu a vantu kuya ku mavu a vimbembesi.

² Vantu va tsiliela nguavo vakulu ve ku linga cose linga vohiele na ku pitisa vavusoko vuavo vali ha mavu. Ku liya neci cilongesa, vakulu va pua va vusamba va ngolo, va hasa ku neha vimbuto, ku kuasa vantu ku yoya mua cili na ku va niunga ku vusonde. Kaha naua nguavo nga muntu a va sembulula ni ku va sahula, ve ku koka luvinda ngeci mua mavezi, vuhutu, na mponde.

3. Vati vamo vantu ve ku lemesa vakulu?

³ Vatoni ve ku linga vilika na ku lisaka visako mu ku singimika vakulu na ku kala navo mu ciyulo. Evi vie ku soloka cikuma ha viuma vi ve ku linga ha ku-tsa na ku tsinda vantu, ngeci mua miala. Kua kala naua vinjila vikuavo vi ve ku lemeselamo vakulu. Ngeci mua, ku muaniako tumo tu vuala ha mavu ku vakulu ntsimbu kanda va ci nue. Kaha naua mu nima ya ku teleka ve ku sezako vimo via-ku-lia mu ndeho, linga nga vakulu veza va ku lie.

4. Vika va tsiliela vantu va vengi ku tuala ha muono?

⁴ Vantu vakuavo va tsiliela nguavo vatoni va kala na cimbembesi ka ce ku tsa cize ce ku ovoka mu nima ya ku tsa. Nga ua puile muntu ua cili, kaha muono ueni ue kuya muilu, ni mu palandaizi, vunoni nga ua puile muntu ua mupi, muono ueni ve ku u mbila mu ngehena ya tuhia. Vintsimbu via vingi vantu ve ku tokeka eci cilongesa ku lutsilielo lua cisemua. Ku radio na ku televisau mu ve ku ambulula ndzimbu ya vaze va na tsi ve ku handeka nguavo muntu “na londo” ni nguavo “na tu seza.” Viose evi viemana ha cilongesa ca ku handeka nguavo muono ni cimbembesi ce ku ovoka mu nima ya ku tsa ca muvila. Vikaco ya handeka Mbimbiliya ha cimpande eci?

5. Ku liya na Mbimbiliya, lizi cimbembesi lia lomboloka vika?

⁵ Nga tu lilongesa vuino Mbimbiliya tu ka mona ngecize mezi a ciHevelu na ciNgelengu a va tumbula “cimbembesi” a lomboloka via vingi. Ose emanena cuma ka va hasa ku mona vantu vunoni a muesa imo ngolo ili na ku panga. Aa mezi aco va a pangesa mu ku tumbula (1) luhundzi (2) ndzili ya muono mu muntu na tusitu (3) ndzili ye ku tunda mu mutima ua cintantekeyeso ua muntu kaha ye ku mu lingisa ku handeka ni ku linga vimo; (4) vantu va ku sipilitu; kaha (5) Ngolo ya Njambi, sipilitu santu. Evi vi na pu vimo viuma vi lia lomboloka lizi “cimbembesi” mu Mbimbiliya.

6. Cimbembesi ca kala mu vantu ca pua cika?

⁶ Ngeci mukemuo nga Mbimbiliya i tumbula cimbembesi ca kala mu vantu, ya lombolola  imo ndzili ka tu hasa ku mona ya kala mu vantu, ize ye ku va lingisa ku panga viuma mu muono. Cimbembesi ca pua ngue tuhia tua vunengu. Tuhia tua vunengu tue ku pangesa radio ni telefone vunoni ka tu hasa ku tuala lizi ni ku tava telefone nga i sana. Na vuno vene, cimbembesi cetu ce ku tu kuasa ku mona, ku ivua, na ku singanieka. Vunoni cimbembesi lika liaco ka ci hasa ku linga evi viuma, nga ka tuesi na meso, matuitui ni vuongo.

7. Vika vie ku soloka nga cimbembesi ci likela ku panga mu muvila?

⁷ Ngeci mukemuo, muntu uose ua kala na ngolo ya muono ni nguetu cimbembesi cize ce ku yoyesa muono ueni. Eyi ngolo ya muono tue ku i yoyesa mu ku huima, vunoni eci ku huima ka ca puile lika ku huima ca ngoco houe. Ca pua mulengi ua muono ua kala mu vilio viose via muvila. Nga ngolo ya muono i likela ku panga, muvila ue ku tsa. Vikevio vi ya handekela Mbimbiliya nguayo: “Muvila nga ka uesi na cimbembesi u na tsi.”​—Tiango 2: 26.

8. Vika vie ku soloka ku visinganieka via muntu omo ngolo ya muono ueni ye ku likela ku panga?

⁸ Mbimbiliya ya tualelelaho ku lombolola nguayo mue ku tsa muntu, kati muvila lika ue ku tsa houe. Ku vuputukilo vua Visamo 146:4 va sonekako nguavo mue ku tsa muntu ‘muku ueni ue ku tuhukamo,’ eci ca lomboloka cimbembesi ceni ce ku likela ku panga, kaha naua nguayo ‘ue ku hilukila ku livu lieni,’ eci ca lomboloka ngecize muvila ue ku hiluka ku livu. Vunoni ou mukanda ua vuezako naua nguauo ‘visinganieka vieni vie ku nonga.’

9. Vika ka ce ku linga cimbembesi?

⁹ Ngeci mukemuo, ku liya na Mbimbiliya, cimbembesi ni nguetu ngolo ya muono ka ye ku seza muvila mu nima ya ku tsa cauo mu ku ka yoyela muilu ni ku cihela ceka. Kaha ka ci hasa ku linga na vimo viahi mu nima ya ku tsa ca muvila: ka ci hasa ku tu vezikisa, ku tu vuisa vuoma, ni ku tu linga nkala viuma via ku pihia.

10. Vika ya handeka Mbimbiliya ku tuala ha cifua ca vatsi?

¹⁰ Vatsi vali mu cifua cika? Omo Yehova ikeye ua tangele vantu, a tantekeya vika vie ku tu solokela mu tue ku tsa. Lizi lieni lie ku tu longesa ngualio vatsi ka vesi na muono, ka va hasa ku ivua, ku mona, ku handeka, ni ku singanieka. Mbimbiliya nguayo:

• “Vatsi ka va tantekeya na vimo viahi.”—Ekelesiaste 9:5.

• “Cilemo cavo ngecize cizindo cavo na ku-liveya cavo, vi na nongo laza.”​—Ekelesiaste 9:6.

• “Ka kuesi cipanga, cipue vutumbe, cipue mana, cipue mangana ku [vihilo], ku u ku ya.”​—Ekelesiaste 9:10.

11. Mua vulumuine Andama, vika ua mu lekele Yehova?

¹¹ Aci singaniekenu vi ya handeka Mbimbiliya ku tuala hali nkaka yetu ua katete, Andama. Yehova ua tangele Andama ku “mpumputa ya livu.” (Njenisisi 2:7) Nga Andama uononokele lisiko lia Yehova, nga ua yoya miaka yose mu ndzolela ha mavu. Vunoni, Andama kononokele lisiko lia Yehova, ngeci fueto yeni ya puile ku tsa. Kulihi ua ile Andama mua tsile? Njambi ua mu lekele ngueni: “U ka hiluka ku livu, muomu kukekuo ku ua fumine, muomu u na pu mpumputa na ku mpumputa u ka hiluka.”—Njenisisi 2:7.

12. Vika via solokele kuli Andama mua tsile?

¹² Andama ua kele kulihi omo tele kanda va mu tange kuli Yehova? Na kumo kua kele kuahi. Ka keleko. Ngeci mukemuo omo Yehova ua mu lekele ngueni “u ka hiluka ku mpumputa,” ca lombolokele ngecize Andama ka ka kala naua na muono, ngeci mua mpumputa. Andama ka yoyele mu mavu a cimbembesi. Ka ‘ile’ mu ku ka yoya na vimbembesi via vakulu. Ka ile muilu ni mu ngehena ya tuhia. Ua hilukile mu cifua ca ku hona muono; ku yoya ceni ca huile.

13. Vika vie ku solokela vantu na tusitu ha ku tsa?

¹³ Vuno eci ce ku soloka na ku vantu vose ni? Eyo, ce ku soloka. Mbimbiliya ya lombolola nguayo: “[Vantu na tusitu] vose va ya ku muhela umo lika. Vose va fuma ku mpumputa, kaha va hiluka naua ku mpumputa.”—Ekelesiaste 3:19, 20.

14. Lulavelelo luka tu hasa ku kala naluo ku tuala ha vatsi?

¹⁴ Mbimbiliya ya kulahesa nguayo Njambi a  ka sangula vatsi va ka yoye mu Palandaizi ha mavu. (Yoano 5:28, 29; Vilinga 24:15) Vunoni eyi ntsimbu yaco i ci li ku lutue. Mu ntsimbu ino va na ci kosa mu tulo tua ku-tsa. (Yoano 11:11-14) Ka tua pandele ku va vuila vuoma ni ku va lemesa, muomu ka va hasa ku tu kuasa ni ku tu vulumuna.

15, 16. Vati Satana ue ku seteka ku onga vantu va tsilielele nguavo vatsi ka va tsile mpundu?

¹⁵ Cilongesa ca ku muesa ngecize vantu ka ve ku tsa mpundu, ca pua makuli eku sanduola Satana Ndiavu. Mu ku onga vantu na makuli aco, ikeye na vandemone veni ve ku lingisa vantu ku singanieka nguavo vimbembesi vikevio vie ku va kokela ku vavala na visoti vikuavo. Mua vusunga kua kala tuyando tumo tu ve ku koka mpundu vandemone. Kaha tua tantekeya nguetu kati vandemone ve ku neha nkala tuyando tuose. Vunoni ka ca puile vusunga ku tsiliela nguetu vantu va tsa laza va hasa ku tu vulumuna.

¹⁶ Vunoni kua kala naua njila ikuavo i ve ku pangesa vandemone mu ku onga vantu linga va singanieke nguavo Mbimbiliya ya longesa makuli ku tuala ha ku tsa. Ve ku onga vantu va singanieke nguavo ve ku liuana na ku handeka na vatsi. Vandemone ve ku linga ngoco ku hitila mu vimona, vilota, na vakua ku taha, na vinjila vieka na vieka. Ngeci vantu ve ku tonda ku handeka na vatsi, vunoni kati vatsi mpundu ve ku handeka, ve ku handeka na vandemone vaze ve ku lifuisa ngue vantu va tsa laza. Ngeci mukemuo Yehova ua zinda vakua ku taha na vaze ve ku tonda ku handeka na vatsi.​—Ndeutelonomi 18:10-12; Zakaliya 10:2.