1. Ku liya na Lizi lia Njambi, vifua vika vivali lika via vulombelo via kalako?

YESU ua handekele ngueni: “Kovelenu mu mbelo ya indende, muomu mbelo ya kama na njila ya zandzavala ya ya ku ku-nonga, kaha va vengi va li na ku kovelamo. Muomu mbelo ya indende na njila ya lisuata, ya ya ku muono, kaha va vandende lika va i uana.” (Mateo 7:13, 14) Ku liya na Mbimbiliya, kua kala lika vifua vivali via vulombelo: vumo vua vusunga vukuavo vua makuli; vumo vua cili vukuavo vua vupi; vumo vu tuala ku muono; vukuavo vu tuala ku ku-nonga.

2. Vati Visoneka via muesa ngecize Njambi ka tavele malombelo ose?

² Vantu ve ku singanieka nguavo Njambi ua tava malombelo ose. Vunoni vinimbu via Mbimbiliya vi na hatako via muesa ngecize mu ve ku singanieka kati mukemuo:

• “Kaha vana va Isaleli va lingile naua cize ca cipi ku meso a Yehova, na ku pangela va Mbale; na vaAselote, kaha na vanjambi va Silia, na vanjambi va Sindone, kaha na vanjambi va Moave, na vanjambi va vana va Amone, na vanjambi va vaFilisteo; kaha va sile Yehova na ku mu pangela cahi. Kaha vutenu vua Yehova ua suamenene Isaleli.” (Vangazi 10:6, 7) Nga ka tu lemesa Njambi ua vusunga, vunoni tu lemesa tumponia ni vanjambi veka, Yehova Njambi ka ka tu tava ku pua vantu veni.

• “Vantu ava va nji lemesa na milungu yavo, vunoni mitima yavo ili ku laako nange. Va li na ku nji lemesa ngoco, Veku longesa zimpande zia vizila via vantu.” (Mako 7:6, 7) Nga vantu va litumbula nguavo ve ku lemesa Njambi vunoni va longesa via mu mitue yavo kati via mu Mbimbiliya, vali na ku lipakesa ngoco. Njambi ke ku tava ku lemesa cavo.

• “Njambi ikeye Sipilitu: kaha vaze va mu lemesa va pande ku mu lemesa mu vimbembesi na mu vusunga.” (Yoano 4:24) Ku lemesa cetu ca pande ku litombola na vusunga vua kala mu Lizi lia Njambi.

3. Tumbulenu imo njila i tu hasa ku tepesa vulombelo vua vusunga ku vua makuli?

³ Vati tu hasa ku mona vulombelo nga va vu tava kuli Njambi ni kuahi? Yesu ngueni: “Muti uose ua cili u ima mihako ya cili; vunoni muti ua upi u ima mihako ya ipi . . . Ngoco vene ku mihako yavo mu ka va tantekeya.” Aa mezi a lomboloka nga vumo vulombelo vua tunda kuli Njambi, vu ima via cili; vunoni nga vua kuli Satana vu ima via vipi.​—Mateo 7:15-20.

4. Cifua cika ve ku muesa vakua ku lemesa Yehova?

⁴ Vulombelo vua vusunga vua kala na vantu va lilema umo na mukuavo kaha ve ku muesa cilemo ku vakuavo. Muomu Yehova mpundu ua pua Njambi ua cilemo. Yesu ua handekele ngueni: “Hakeho vose va ka tantekeya ngecize mu vandongesi vange, nga mu lilema umo na mukuavo.” Vuno malombelo ali na ku hasa ku puisamo eci citume ca ku lemesa ca vusunga ni?​—Yoano 13:35; Luka 10:27; 1 Yoano 4:8.

5. Vika lia handeka limo livulu ku tuala ha ku landesa vandungo mu Afrika?

⁵ Tu ci talenu ha vilinga via ku landesa vandungo mu Afrika. Limo livulu lia handeka ngualio: “Tunde mu muaka ua 650 ku tuala mu 1905, vantu va heta ku 18.000.000, va va landesele ku vundungo mu vifuti via va Islâmico ku hitila mu Kalunga ndonga i va luka Oceano Índico. Mu mutamba ua mu civali ua século 15, vindele va ku Europa va putukile ku landa vandungo ku vucelo vua Afrika, kaha mu muaka ua 1867 vakua Afrika va putukila ha 7.000.000 ku tuala ha 10.000.000 va va landesele ku vundungo mu ku va zavuisa mu vimbapolo ku va tuala mu Mavu a Aha (America ya ku vucelo na ya ku vutokelo).” The New Encyclopædia Britannica.

6. Vati vulombelo vua lihakele mu ku landesa vandungo?

 ⁶ Vika vua lingile vulombelo, mu ntsimbu ize ya lamba omo vamala, vampuevo na vanike mu Afrika, va va tundisile ku vindzivo viavo, ku va tepa na vavusoko vuavo, ku va kuta malenge, ku va cata na vikungu via tuhia kaha na ku va landa ni ku va landesa ngue vangombe? Bethwell Ogot ua sonekele mu mukanda ua mizimbu ua Daily Nation ku Nairobi, Kenya ngueni: “Vakua Kilistu na va Islãmico vose ve ku longesa nguavo vantu vose va na pande ku likuata kumo, vunoni navo va putukile via ku landesa vandungo omo lia kahangu. . . . Vose va na pande ku tava ou mulonga, Vakua Kilistu na vaMusulmano, Vakua Vucelo na Vakua Vutokelo, na visinganieka via vukenia vize via lingisile ku yandesa vakua Afrika miaka ya ingi.”

7. Vika ve ku linga vakuluntu va malombelo mu vindzita?

⁷ Vulombelo vua makuli vua solola mihako yavuo ya ipi mu vinjila vikuavo. Vutuhu Mbimbiliya nguayo “u ka lema mukuenu,” vakuluntu va malombelo ve ku kuasa mu vindzita mu mavu ose.—Mateo 22:39.

8. (a) Vati vakuluntu va malombelo va kuasele mu vindzita via mu Afrika? (b) Vika ua handekele umo mukuluntu ua vulombelo ku tuala ha vakuluntu va malombelo mu ntsimbu ya ndzita ku Nigeria?

⁸ Vantu vavengi va tantekeya ngecize mu 1994, vamadre na vasasendote navo va tsihile vantu ku Ruanda. Vulombelo vua lihakele naua mu ku liluisa cikuavo ca cingi mu Afrika. Mu ntsimbu ya ndzita ya vutenu vua kama ku Nigeria, vakua malombelo ku mitamba ivali va kele na ku songangeya vantu ku lua. Omo Ndzita ya tualeleleho cikuma, umo mulongisi ua vulombelo ua handekele ngueni vakuluntu va malombelo va na “seza vipanga via va hana  Njambi.” Kaha ua tualeleleho naua ngueni: “Etu tue kuli tumbula nguetu tu vangamba va Njambi, tu na pu honi vangamba va Satana.”

9. Vika ya handeka Mbimbiliya ku tuala ha vangamba va Satana?

⁹ Mbimbiliya ya handeka via vingi ha viuma evi: “Satana a lifuisa ngue kangelo ua ceke. Ngoco vene nga vakua ku mu pangela va lifuisa ngue vakua ku pangela vuviuke ka ci tu komouesa.” (2  Kolintu 11:14, 15) Ngeci mua vantu va vapi ve ku lipuisa ngue va cili, Satana neni ue ku-onga vantu ku hitila mu vakuluntu va vulombelo ku soloka ngue va vusunga, vunoni vipanga viavo via vipi na mihako yavo yaipi.

10. Mu njila ika vakuluntu va malombelo ve ku viana Njambi?

¹⁰ Mu mavu ose, vakuluntu va malombelo ve ku ambulula cilemo, ciyulo na vuviuke, vunoni va kala na vizindo, ve ku lua vindzita na ku linga viuma vikuavo via vipi. Mbimbiliya ya va lombolola vuino mu ku handeka nguayo: “Va litava nguavo va tantekeya Njambi; vunoni na vipanga viavo va na mu viana.”​—Tito 1:16

11. Vati Mbimbiliya ya lombolola vulombelo vua makuli?

¹¹ Tu hasa ku mona visinganieka via Yehova ku tuala ha vulombelo vua makuli mu ku tanda mukanda ua Ku-Solola mu Mbimbiliya. Mu mukanda uaco vulombelo vua makuli va vu setekesa ku mpuevo, “Mbambilone ya Kama.” (Ku-Solola 17:5) Tu talenu vati Njambi ua mu lombolola:

• “Lipangala uze ua kama . . . na ikeye vamiangana va mavu va lingile vupangala.” (Ku-Solola 17:1,  2) Tele nga vua muesele lutsilielo kuli Njambi, vunoni vulombelovua makuli vua lihaka mu pulitika, na ku lekesa vinguvulu viuma vi va pande ku linga.

• “Kaha muli ikeye va uanene maninga a vapolofeto na a vakua ku lela, na a vose vaze va va na tsihi ha mavu.” (Ku-Solola 18:24) Vulombelo vua makuli vua yandesele na ku tsiha vangamba va Njambi va vusunga, kaha vu lingisa makulukazi a vantu ku tsa mu vindzita.

• “Ua lihalesele ivene na ku kava masungu a api.” (Ku-Solola 18:7) Vulombelo vua makuli vua kala na vupite vua vuingi, vuze vua pitisa vantuamena vavuo.

• “Muomu na vulozi [vueni] uongele vifuti viose.” (Ku-Solola 18:23) Omo lia ku longesa makuli nguavo muono ka ue ku tsa, vakua vulombelo vua makuli va sokolola mbelo ku mahamba na vulozi vua vifua viose, kaha ve ku lingisa vantu ku ivua vuoma vua vatsi na ku lemesa vakulu.

12. Cimamuna cika ya hana Mbimbiliya ku tuala ha vulombelo vua makuli?

¹² Mbimbiliya ya mamuna vantu linga va tunde mu vulombelo vua makuli, ya handeka nguayo: “Tuhukenu, vantu vange, ha kati keni, Linga kati mu likate ku vipi vieni, Kaha kati mu tambule ku tuyando tueni.”—Ku-Solola 18:4, 5.

13. Vika vi ka solokela vulombelo vua makuli na vantu vavuo?

¹³ Vuovuno, civunga ca malombelo ose a makuli ci luka naua nguavo Mbambilone ya Kama, va ka ci nongesa mu vutuntu. Mbimbiliya nguayo: “Ngoco vene ku litangua limo lika tuyando tueni tu keza, ku-tsa, na ku lila na vusiua, na ndzala; kaha va ka mu enieka to na tuhia, muomu [Yehova] Njambi mukua ku mu hisa ikeye mukua ngolo.” (Ku-Solola 18:8) Linga kati tu ka tambule ku tuyando tueni, tua pande ku vatula mizi yose i tua kala nayo na vulombelo vua makuli, ka tua pandele ku lihaka mu vilinga vieni, vilika vieni, ni ku tava viuma via tsiliela, muomu viose evi ka vie ku ya Njambi ku mutima. Tua pande ku vi viana vuasi-vuasi. Muomu miono yetu ili mu vusonde!​—2 Kolintu 6:14-18.