Limo livulu ngualio “lelo lino tekinologia, siensia na mingoso vi na livuezelela cikuma . . . Vunoni mu ntsimbu ino mukemuo naua mu vi na livuezelela visoti. Vakua pulitika va na honoua ku vuahesa viuma ha mavu, vuhutu vu na livuezelela kaha viuma ngeci mua livu, mema, miti na tusitu vili na ku nonga na ku pihia cikuma.”​—Muzimbu ua 2018 ua Vakua World Economic Forum.

OMO LIA VIKA VAKUA KU LILONGESA VAVENGI VA NA LISOSOMUA NA MAVU NA MUONO UA VANTU KU LUTUE? TU HILULENU VISOTI VI TUE KU LIHITA NAVIO.

• VUSONDE VUA MU INTERNETE: Limo lipapelo lia Vakua Mizimbu ngualio: “Ku pangesa Internete ci li na ku kovelesa vantu vavengi mu vusonde. Mua kala vantu ve ku tonda ku limona ku mivila na vanike, vakua ku pakesa vakuavo, vezi vakua ku seteka ku kovela mu vikomputador via mbala. Matangua ano, ku punda vimbongo via muntu mu ku pangesa vidukumentu ni nguetu mikanda yeni ya vumbangi cili na ku livuezelela cikuma mu internete. . . . Kaha naua internete i ka asiuisa vantu va solole vifua viavo via ku pihia cikuma, ngeci mua indzi na vukenia.”

• VUHUTU: Kuliya na muzimbu ua vakua Oxfam International, vantu 8 va pita cikuma, vali na vupite vua vuingi ku tuvakana mutamba ua vihutu vose vali hano ha mavu. Kaha naua vampite vali na ku tualelelaho ku pita, vihutu va li na ku tualelelaho ku hutuua. Cingi ca vihutu vaco vampuevo. Vamo ve ku lisosomua nguavo eci ku liseza ca kala ha kati ka vihutu na vampite tangua ci ka katula mbuanja.

• VINDZITA NA KU LUISA: Umo muzimbu nguauo: “Numelu ya vakua ku tina ndzita ili na ku livuezelela cikuma mu mavu ose.” (A 2018 United Nations Refugee Agency) Vantu va tuvakana 68 milhões va tina ha vindzivo viavo, cikumakuma omo lia ndzita na ku va luisa. Kaha muzimbu ukuavo naua nguauo: “Kampe mu nkala visegundu vivali, muntu umo ue ku tina ku cihela ca kala, omo lievi visoti vene.”

• VUSONDE KU MAVU, TUSITU NA MITI: “Vifua via vingi via miti na tusitu vili na ku-hua hano ha mavu. Kaha ku futumuina muisi ua uingi mu luhundzi na ku mbila mazilo mu kalunga ci li na ku livuezelela kaha ci li na ku koka vusonde vua kama ku cihindu ca vantu vose hano ha mavu.” (The Global Risks Report 2018) Kaha vifua via vingi via tulongolo vili na ku nonga mu vutuntu mu vifuti vimo. Vakua siensia nguavo ku-hua ca vamo tulongolo tangua ci ka neha visoti via vingi, muomu vakevo ve ku sanduola vintsani linga miti ili semunuine. Kaha vakua siensia naua nguavo mutamba ua tulongolo vamu kalunga u na nongo mu miaka 30 i na hiti.

Vuno etu vantu tu hasa ku vuahesa ano mavu na ku a puisa a cili mu ku yoyelamo ni? Vamo nguavo cikumbululo ci li ha ku longesa, ni nguetu vantu va na pande ku va longesa. Vunoni vilongesa vika vi hasa ku alulula mu vusunga visinganieka na vilinga via vantu? Mitamba i na hatako, i vi lombolola.