Skip to content

Skip to table of contents

Georgette Douwma/Stone via Getty Images

VUNO ANO MAVU A KA NONGA?

Kalunga Ndonga

Kalunga Ndonga

MU KALUNGA NDONGA ka mue ku tunda lika vantsi va tue ku-lia vunoni naua na cingi ca viuma vi tue ku pangesa vihemba. Kaha mue ku tunda cingi ca luhundzi lu tue ku huima na ku koka luhundzi lua ku huima laza. Cikuavo naua, kalunga ndonga ue kuendesa ntsimbu ha mavu, ngeci mua ntuima ni lisika.

Kalunga Ndonga ua Kala mu Vusonde

ku aluluka ca ntsimbu ce ku vihisa visoka, vikole, na viuma vikuavo via mu kalunga. Vakua siensia nguavo, kampe visoka viose via mu kalunga vi ka tsa mu kati ka miaka 30. Kaha ha vikevio hakeho ha via hitukila viuma via muono via kala mu kalunga.

Vakua ku tondesesa nguavo cingi ca tuzila va mu kalunga va liaho laza viplastiku kaha viplastiku vie ku tsiha makulukazi na makulukazi a tusitu va mu kalunga nkala muaka.

Umo muata ua handekele ngueni: “Kalunga ndonga tue ku mu vihisa muose-omuo mu tu na zangela. Ngeci lelo lino, tuli na ku seteka honi ku mu niunga mu vuasi-vuasi.”— António Guterres, Secretário-Geral da ONU.

Kalunga Ndonga va mu Tangela Kuovoka

Nga vantu ku mu vihisa kuahi, kalunga ndonga na tusitu va kalamo va vi tanga mu cifua ca ku tualelelaho ku lilelesa vikevio vivene. Limo livulu ngualio: “Nga umo mutamba ua kalunga ndonga nou a u vihisa uahi, ue ku tualelelaho ku lilelesa uvene.” (Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation) Talenu vimo vimueso:

  • Vamo tulongolo va vandende (Fitoplâncton) ve ku lia na ku tulika dióxido de carbono, ize ye ku yukumisa mavu ose. Tulongolo vaco ve ku tulika dióxido de carbono ku hiana na miti, muila, visoka vikuavo viose hamo lika.

  • Vamo tulongolo vakuavo ve ku lia visupo via vantsi va kutsa ku tina vi vihisa kalunga. Kaha tulongolo vaco co, ve ku himpuka via-ku-lia via tusitu vakuavo va mu kalunga. Evi vi ve ku linga “vie ku lelesa na ku niunga kalunga ndonga.”—Smithsonian Institution Ocean Portal.

  • Cingi ca tusitu va mu kalunga ve ku lehula via-ku-lia mu cifua ce ku tundisa vusungu ku mema, vuze vu hasa ku tsiha visoka, vantsi na tusitu vakuavo va mu kalunga.

Vi ve ku Linga Vantu

Ku pangesa vikuata vie ku simbula, ce ku tepulula ku viplastiku mu kalunga

Nga mu kalunga ka mu kovela mazilo, ka ci ka tondeka ku a tundisamo. Ngeci vakua ku lilongesa ve ku kaniamesa vantu va pangese vikuata vize vi tava ku vi pangesa vintsimbu via vingi, kati viplastiku vize viaku pangesa lumo lika na ku mbila.

Vunoni kua tondeka vikuavo naua. Cimo civunga, ca nonene mitumbo ya kama ya mazilo ya ku pua 9.200 mu vifuti via ku pua 112. Mazilo aco vantu ve ku a mbila mu kalunga, kaha kalunga a a hiluisa ha tunda. Vunoni muaka ku muaka, vantu kasi ve ku mbilamo mazilo a engi.

Umo muzimbu nguavo, “citava ku vihia ca mema mu kalunga ka ci ka tava naua ku ci manusula cose. Tusitu va mu kalunga ve ku seteka ku nongesa mazilo aco, vunoni na kumo kuahi, muomu vantu va na hianesamo ku vihisa kalunga ndonga omo lia mingoso.”—National Geographic.

Vusunga vu tu Hana Lulavelelo—Mbimbiliya Nguayo

“Mavu a na sulu na vupite vuove. Kuze kua kala mema a kalunga, a kama a ku zandzavala, mukemuo mua kala viuma via vingi via ku kalava vintsa ka vi tava ku vi tanda, tusitu va vandende nava va kama.”—Visamo 104:24, 25.

Sakatanga uetu ua tangele kalunga ndonga na vuhasi vua ku lilelesa. Aci singaniekenuho: Nga a tantekeya viose ku tuala ha kalunga ndonga na tusitu va kalamo, nkuma ka hasa ku tundisamo viose vie ku vihisa kalunga ni? Talenu cilongesa “Njambi ua Kulahesa Ngecize Mavu a Kovoka,” ha lifo 15