Ku vihisa luhundzi ci hasa ku nongesa miono yose ha mavu. Kuliya na vakua cihindu, ku vihela via vindende lika kua kala luhundzi lua cili lua ku huima.— Organização Mundial da Saúde.

Luhundzi lua ku vihia lue ku koka mavezi a mbunge, cancer ya ku masapala na cihuihui. Lue ku koka mavezi eku lia vantu 7.000.000 nkala muaka.

Mavu va a tangele na vuhasi vua ku panga luhundzi lua cili lu vi hasa ku huima viuma viose vi li na muono. Vunoni mavu a hasa lika ku puisamo vuino evi, nga vantu va likela ku linga viuma vie ku vihisa luhundzi. Tu hilulenu amo malungano.

• Ngue mu tu tantekeya, misenge ye ku koka dióxido de carbono. Vunoni imo miti ye ku soka ku mukulo ua kalunga (mangais) ikeyo ye ku linga cipanga ca kama. Miti yaco ye ku tundisa dióxido de carbono ya yingi ku miti ku hiana misenge.

• Cimo ku tondesesa ca muesele ngecize amo mankanda ngeci mua kelp ka eku tundisa lika dióxido de carbono ku luhundzi, vunoni ve ku i tuala naua ha mavu. Mafo a kelp a kala na tumo tumavundungulu tua ku sula na luhundzi tuze tue ku lingisa mafo aco ku hungumuka vintunda via kama. Vie kuya mu kati-kati ka kalunga kaha mavundungulu a ku sula na dióxido de carbono vie kuya ha masima a kalunga ndonga. Kaha vie ku kovela mu mandova.

• Vuhasi vua mavu vua ku lelesa luhundzi, vua solokele ha toma mu ku hita ca COVID-19. Mu 2020, mu ku linga cingi ca vutungilo vua viuma, ngeci mua vutungilo vua makalu na mendelo akuavo vua likelele, luhundzi lua ku vihia lua tepulukile vuasi. Kuliya na “Muzimbu ua 2020 ku Tuala ha Luhundzi” vakua vifuti via vingi va handekele nguavo, mu nima ya ku pata viuma omo lia musongo, luhundzi lua lua cili lua livuezelelele.

Vanguvulu ve ku tualelelaho ku kakateya vakua vutungilo va uane mana a ku tepulula muisi ku mavutungilo avo. Kaha vakua siensia vali na ku tualelelaho ku tonda vinjila via ku leleselamo luhundzi. Ca ku muenako, ve ku pangesa vamo tulongolo va himpule cuku ce ku vihisa luhundzi ku pua ca cili. Kaha ve ku mamuna vantu vende vintunda via vindende ha mikono ni na vikinga linga kati va pangese mua kama mendelo a mitoli. Cikuavo naua kati va pangese mua kama viuma vie ku tondeka tuhia tua vunengu ku vindzivo.

Vunoni muzimbu ua vakua Organização Mundial da Saúde na Banco Mundial ua 2022, ua muesa ngecize, kua tondeka vikuavo naua.

Mu 2020, muzimbu uaco ua muesele ngecize kampe vantu vose ha mavu ve ku pangesa mua kama vioto vie ku panga na mazi ni muku ue ku vihisa luhundzi. Vantu vandende lika va hasa ku kala na vioto via cili.

“Mu a li ku handeka Njambi Yehova, Uze ua tangele melu . . . Uze nolola mavu na vize vi tuhuka ku akeo; Uze a hana muku kuli vantu vaze va liho.”—Isaya 42:5.

Njambi ikeye ua tangele luhundzi na viuma vie ku lu lelesa, ua lema vantu kaha ua kala na ngolo ya ku hiana. Nkuma a ka tavesa vene vantu va vihise luhundzi luose ni? Talenu cilongesa “Njambi ua Kulahesa Ngecize Mavu a Kovoka.”