Vutuhu vamo vakua ku lilongesa ve ku handeka nguavo vusiua vua ku tsisa vue kuiza mu mitamba, vunoni vusunga ni ovu: muntu ku muntu ua kala na cifua ce ku mueselamo vusiua. Vuno eci ku liseza ca lomboloka ngecize vamo ka va kele na vusiua ni ve ku “sueka” vusiua vuavo ni? Houe. Vutuhu ku tava ngecize tu na tsisa vene na ku muesa vusiua ce ku kuasa, vunoni ka kua kele njila “i va hangula” ya ku mueselamo vusiua. Ku muesa vusiua ca hitukila ha cisemua, vuntu, viuma via lihita navio muntu mu muono kaha na cifua ca na tsilamo kavusoko ni kavusamba keni.

Vamo vakua ku tsisa ka ve ku tantekeya vika va pande ku lavelela mu nima ya ku tsisa. Vunoni kua kala vimo viuma vi ve ku lihita navio cingi ca vantu, kaha nenu citava mu vi lavelele. Vimo viaco via pua evi:

Ku livua ngue ka mu hasa naua. Mu hasa ku hita mu ku lila-lila, kuivua cizango ca ku mona muntu natsi, na ku kala mu ciluua-luua. Kaha evi, vi hasa ku livuezelela omo mu vuluka muntu uatsa ni mu mu lota. Cikuavo naua, ku vuputukilo ca cikalu ku tava ngecize muntu natsi vene. Umo mpuevo ua lizina Tiina mua tsisile yalieni, nguendi: “Ku vuputukilo nja tsile cintsima. Na ku lila vene ka nja hasele. Vintsimbu vimo na ku huima vene, ca kele na ku nji kaluuila. Mutima uange ka ua tavele ngecize yaliange uahiko naua.”

Ku lisosomua, ku niengua na ku livua mulonga. Umo yala ua lizina Ivan nguendi: “Mua tsile munetu Eric ua miaka 24, ha katete nange na mpueyange Yolanda tua vuile matoto a kama! Evi via tu komouesele mua kama, muomu tele ka tua puile vakua vutenu. Kaha tua livuile naua mulonga, nguetu halumo ka tua lingile muose mu ku kuasa muana.” Kaha yala mukuavo ua lizina Alejandro, ua tsisile mpueyeni mu nima ya ku vavala mu ntunda ya kama. Alejandro ua kele na ku livua mulonga nguendi: “Ha katete nja livuile ngecize nga Njambi na njecelela nji yande muze, nkuma nji muntu ua ku vihia. Mu nima yaco, nja livuile naua mulonga ngue nji li na ku tuika Njambi mulonga ua viuma via solokele.” Kaha Kostas u tu na tumbuile mu cilongesa ci na hiti nguendi: “Vimo vintsimbu nja vuilile mpueyange Sophia matoto nguange vika na tsila. Kaha nja livuile naua mulonga omo lia matoto aco, muomu mulonga kati uendi.”

Ku singanieka viuma mu njila ya ku henga. Vintsimbu vimo muntu a hasa ku livua ngue visinganieka vieni vili na ku talekesela lika mueka ntsimbu yose. Ca ku muenako, mukua ku tsisa a hasa ku singanieka ngue ali na kuivua ni ku mona uze natsi. Ni ci hasa ku mu kaluuila ku tuala mana ku viuma via linga, ni a putuka ku suva-suva cikuma. Tiina nguendi: “Vintsimbu vimo nje ku simutuila na muntu, vunoni visinganieka viange vili kueka! Vili mu singanieka ha viuma via solokele mua tsile Timo. Ku honoua ku tuala mana ku viuma, naco ca kele na ku nji yandesa.”

Ku tonda ku sondoloka ku vantu vose. Mukua ku tsisa a hasa kuivua cimpekete ni ku kutiua nga ali ha kati ka vantu. Kostas nguendi: “Nja livuile ngue naha ha nji litombuela vuino na vakuetu hahi. Ha kati ka vaze va liambata cahi-cahi, ha kati ka vazike naua cahi-cahi.” Yolanda, mpuevo ya Ivan nguendi: “Ca puile ca cikalu ku kala ha kati ka vantu va kele na ku linienga ku tuala ha visoti vi tua muene ku pua via vindende, nga tu vi setekesa na vietu. Kaha kua kele naua vamo va kele na ku sangalela vana vavo kuli yetu. Vutuhu nja viukilile navo, vunoni ca puile ca cikalu ku va halakana. Nange na yaliange tua tantekeyele ngecize muono ua pande ku tualelelaho, vunoni ka tua kele na cizango ni ntsintsa ya ku lingamo.”

Visoti via cihindu. Vavengi ve ku linga aha evua cizango ca kulia aha cahi, aha a hindala aha a hokama, amo matangua a kosa vuino, akuavo cilavu-lavu.  Aaron a vuluka mu mua hitile muaka tunde ha kutsa ca vaise, nguendi: “Nja kele na ku kosa cilavu-lavu matangua ose. Ku vutsiki nja kele na ku hinduka ha ntsimbu imo lika mu ku singanieka ha kutsa ca tate.”

Alejandro a vuluka visoti via mu solokelele nguendi: “Nja kele na ku vavala, vunoni kuya ku sipitali nguavo njili vuino. Nji mona vusiua vua kele na ku nji kokela ku vavala caco.” Mu nima ya ntsimbu citanga caco ca hitile. Vunoni Alejandro ua lingile vuino kuya ku sipitali. Muomu ku linienga ce ku zeyesa muvila, kaha ce ku pua ca casi misongo ku kovela mu muvila ni nga muntu ua kala laza na vumo vuvezi, vu hasa ku livuezelela vene.

Ku pinda na viuma vi tondeka ku vi linga. Ivan ngueni: “Mua tsile munetu ca tondekele ku lekako vavusoko, vavusamba na vakuavo, ngeci mua shefi yendi ku vipanga na vavenya ndzivo ya lukalele. Ca tondekele naua ku soneka vidukumentu via vingi. Cikuavo naua, tua pandele ku hituluka mu vitenga viendi. Viose via tondekele ku vi linga ha ntsimbu i tua lolokele mu visinganieka na ku muvila.”

Vamo co ce ku va kaluuila mua kama ca pua ku linga vipanga via kele na ku linga muntu uatsa. Vikevio via lihitile navio Tiina. Ivene nguendi: “Yaliange Timo ikeye ua kele na ku tala via vimbongo vietu ku banku na mingoso. Vunoni yange honi nja pandele ku vilinga. Eci ca vuezele ku ku lisosomua cange nguange ‘Nji hasa vene ku vi puisamo ca ku hona mbuanjangana viuma ni?”

Evi viuma vi tu na tandanga via muesa ngecize ku pinda na vusiua vua ku tsisa kati ca casi. Vunoni ku tantekeyela vua lumo viuma viaco ci hasa ku kuasa vaze va tsisa. Vulukenu ngecize vimo visoti via ku tsisa kati vose ve ku hitamo. Cikuavo naua, vamo vakua ku tsisa ve kuivua ku lembama mu ku tantekeya ngecize viuma vi ve ku lihita navio omo lia ku tsisa ka via puile vupi.

Vi mu hasa ku lavelela: Mu nima ya ntsimbu vusiua vue ku tepuluka. Vunoni eci ka ca lombolokele “ku kanguka” mu vutuntu ni ku suva kavusoko uatsa, houe. Ca lomboloka ngecize, ku vavala ce kuivua muntu ku mutima omo lia ku tsisa, ce ku tepuluka kamandende-kamandende. Ku vavala caco ci hasa ku hiluka ha vintsimbu vimo, cikuma-kuma ha matangua a ku lifuila ngeci mua litangua lia vulo. Vunoni cingi ca vantu ve ku hasa ku lisimpitika na ku tualelelaho na vipanga viavo via tangua na tangua, cikuma-kuma nga vali na vukuasi vua vavusoko na vavusamba. Kaha naua nga va lihakela kapandi ka ku puisamo vinanga via tondeka mu ku lua na vusiua vua kala ha ku tsisa.

Vi ambata ntsimbu ingahi? Vamo ve ku hasa ku livua vuino mu nima ya vimo vingonde. Vavengi ni mu hasa ku hita vene muaka umo ni ivali. Kasi kuli vakuavo ve ku tondeka ntsimbu ya kama ku pulakana eyi. a Alejandro a vuluka nguendi: “Kuli yange vusiua vua kama vua tualeleleho mu miaka itatu.”

Limuesenu ntsintsa enu vavene. Ecelenu nkala litangua li hite na visoti vialio, kati mueseke ku litundisa vusiua vuasi-vuasi, kaha tantekeyenu ngecize vusiua vua ku tsisa vue ku hita. Vunoni kuli vimo vi mu hasa ku linga mangana vusiua vuenu kati vu ambate ntsimbu ya kama cikuma-kuma ni? Kuli vimo vi mu hasa ku linga mu ku vu tepulula ni?