1, 2. (a) Visoti vika ve ku lua navo vantu va vengi lelo, kaha vika vie ku izamo? (b) Ku simpa cika tu uana ku Isaya 41:10, 13?

UMO ndumbuetu ua pua pioneira, ua somboka ku mukuluntu ua cikungulukilo ua handekele ngueni: “Vutuhu tue ku kaniamesa lutsilielo luetu ntsimbu yose, kasi nja kala na cisoti ca ku uma mutima, vuno mua hiti miaka. Ntsimbu imo nje ku kosa cilavulavu, kaha ce ku nji nehela vitanga via cihindu, ce ku kuata ku cifua ci nje ku muenamo vakuetu. Vintsimbu vimo nje ku mona nguange ca cili ku likela lika.”

² Mua vusunga evi visoti vie ku hita ndumbuetu, nenu via mi lomboloka. Omo lia ku yoyela mu mavu ano e ku sika Satana, tue ku hita mu visoti via vingi. Ku uma mutima ce ku tu kuika ngue kasitu na liata mu muheto, muomu tue ku hona via ku linga. (Visimo 12:25) Viuma vika vi hasa ku mi umisa mutima? Halumo mu li mu vusiua omo lia ku-tsisa muntu u mua lemene cikuma ni mu li na ku lua na vuvezi vua kama ni halumo vali na ku mi luisa. Halumo mu li na ku fuitangana mu niunge vusoko vuenu kaha vimbongo vi li na ku kaluua ku vi uana. Mu ku hita ca ntsimbu, visoti via mu visinganieka vi hasa ku mi zeyesa ni ku mi vuisa vusiua. Vunoni mu hasa ku kala na vusunga ngecize, Njambi a ka mi kuasa mpundu.​—Tandenu Isaya 41:10, 13.

3, 4. (a) Vati lizi “livoko” va li pangesa mu Mbimbiliya? (b) Vika vi hasa ku tu lingisa ku uisa mavoko ni ku yandzavala?

 ³ Hahengi Mbimbiliya ye ku pangesa vilio via muvila mu ku lombolola vifua via ku liseza-seza ni vilinga via muntu. Ca ku muenako, livoko, va litumbula lua luingi. Mbimbiliya mu ye ku muesa ngecize mavoko a muntu va na a kaniamesa ni ku a kolesa, ci hasa ku lomboloka ngecize, muntu uaco va na mu kaniamesa, a li na ngolo, kaha na liviukisila. (1 Samuele 23:16; Ezela 1:6) Ci hasa naua ku lomboloka ngecize muntu uaco a li mua cili kaha a li na lulavelelo.

⁴ Kaha vintsimbu vimo, Mbimbiliya mu ye ku handeka ngecize muntu na uisa mavoko ni na yandzavala mavoko. Omo ye ku lomboloka ngecize muntu uaco na hilukila mu nima ni kesi naua na lulavelelo. (2 Mizimbu 15:7; VaHevelu 12:12) Nga mu livua ku hona cikuma na cisulila (stress) mu hasa ku ivua ngue vusamba vuenu na Yehova vu li na ku zeya, halumo mu hasa ku singanieka ku likela. Kulihi mu hasa ku uana ku kaniama? Vati mu hasa ku kolesa na ku kaniama linga mu tualeleleho?

5. (a) Vati tu hasa ku ivua nga tu hita mu visoti, vunoni vika tua pande ku vuluka? (b) Vika tu lilongesa mu cilongesa eci?

⁵ Tandenu Zefania 3:16, 17. Ka tua pandele ku ivua vuoma ni ku hilukila mu nima, ni ku uisa mavoko etu, nga tu hita mu visoti. Tatetu ua cilemo, Yehova, ua tu lania tu mbile visoti vietu viose kuli ikeye. (1 Petulu 5:7) Yehova ue ku tu niunga ngue mua niungile vaIsaleli. Ua va lekele ngueni livoko lieni “ka lia kehele, ngecize ka li hasa ku ohiela.” Ntsimbu yose ua liviukisila ku ohiela vangamba veni. (Isaya 59:1) Mu cilongesa cino, tu ka lilongesa malungano atatu a mu Mbimbiliya a muesa ngecize Yehova ua kala na cizango na ngolo ya ku kaniamesa vantu veni va linge cizango ceni, cipue nga va hita mu visoti via kama. Tu ci talelenu vati aa malungano aco a hasa ku mi kaniamesa.

6, 7. Vika tu hasa ku lilongesa ha ndzita i va vulile vaIsaleli kuli vaAmaleke?

⁶ Omo vaIsaleli va patukile mu vundungo mu Ingito, vaAmaleke va va luisile. Mosesa ua tumine Yehosua, yala ua ku simpa, a tuamenene vaIsaleli ku ndzita. Kaha Mosesa ua ambatele Alone na Hule ua ya navo ha muncinda ua kele mu hiehi. Kaha mu va kele ha muncinda va muene vuino vakua ku lua ndzita. Vuno vaze vamala vatatu va tinine ndzita ni? Houe!

⁷ Mosesa ua kavele lihungu lia kuasele vaIseleli ku vula vaAmaleke mu ndzita. Ua kuatele mulamu ua Njambi ua vusunga kaha ua u kakuile muilu na ku u kuatelela mu mavoko. Omo Mosesa ua lingilemo, Yehova ua kuasele vaIsaleli ku vula vaAmaleke. Vunoni omo mavoko a Mosesa a putukile ku sulila ua putuka ku a uisa, kaha vaAmaleke va putukile ku vula. Ngeci Alone na Hule vuasi-vuasi va kuasele Mosesa. “Kaha va nonene livue, na ku li haka muintsi lieni, kaha ua tumameneho; kaha Alone na Hule va kuatele mavoko eni, umo ku sinia eli, kaha mukuavo sinia lize; kaha mavoko eni a kolele noho litangua lia lahukile.” Mua vusunga, vaIsaleli va vulile ndzita omo lia livoko lia Njambi lia ngolo.—Ezundu 17:8-13.

8. (a) Vika ua lingile Asa omo vaEtiopia vezile mu ku luisa Yunda? (b) Vati tu hasa ku temunuina Asa?

⁸ Yehova ua pangesele naua livoko lieni lia ngolo mu ku kuasa vantu veni, ku matangua a Muangana Asa. Mu Mbimbiliya va tumbula vivunga via masualale via ku liseza-seza, vunoni kua kele civunga ca masualale ca hianene viose ku vukama. Ca puile civunga ca Zela ua kaEtiopia ua kele na masualalele 1.000.000 va ku hia. Masualale va ku Etiopia va pulakanene masualale va Asa luvali ku vuingi. Vuno Asa uomine mutima ni ku ivua vuoma linga a hilukile mu nima ni? Ua uisile mavoko eni ni? Ka lingilemo,  cipue kavundende! Asa ua vundilile vukuasi kuli Yehova vuasi-vuasi. Nga tu tala ha ku lana ca masualale a vakua Etiopia, mua vusunga ca monekele ngecize ka ci tava ku va vula. “Vunoni ku li Njambi viuma viose vi tava.” (Mateo 19:26) Njambi ua pangesele ngolo yeni kaha “ua vetele vaEtiopia ku lutue lua Asa,” uze mutima ueni “ua tantulukile kuli Yehova matangua eni ose.”—2 Mizimbu 14:8-13; 1 Vamiangana 15:14.

9. (a) Vika ka via tanguile Nehemiya ku tungulula vivumbe via Yelusalema ni? (b) Vati Njambi ua kumbuluile civundilo ca Nehemiya?

⁹ Vika ua ka uanene Nehemiya mua ile ku Yelusalema? Ua muene ngecize vitozi vakua vifuti vieka va kele na ku zuzuisa vaYundeya, linga va likele ku tungulula vivumbe via Yelusalema. Mbonge ya kele mu vusonde, kaha vaYundeya va vuile vuoma ngeci va hilukilile mu nima. Vati Nehemiya ua livuile? Vuno ua vuile vuoma ni ku uisa mavoko eni ni? Na limo litangua liahi! Nehemiya ua tsilielele muli Yehova ntsimbu yose ngeci mua Mosesa, Asa na vakuavo vangamba va Yehova va ku ononoka. Mu visoti viaco evi Nehemiya ua vundilile vukuasi kuli Yehova, kaha Yehova ua mu kumbuluile. Njambi ua pangesele “ngolo ya kama” na “livoko lia zindzili” mu ku kaniamesa vaYundeya. (Tandenu Nehemiya 1:10; 2:17-20; 6:9.) Nenu mua tsiliela ngecize Yehova ue ku pangesa “ngolo ya kama” na “livoko lia zindzili” mu ku kaniamesa vangamba veni ni?

10, 11. (a) Vati Satana ue ku seteka ku tu zuzuisa linga tu uise mavoko etu? (b) Vika Yehova ue ku pangesa linga a tu kaniamese? (c) Vukuasi vuka mua uana mu vilongesa via Yehova?

¹⁰ Tu li na vusunga nguetu Satana ka ka uisa mavoko eni cipue kavundende. Kasi a ka tualelelaho ku tu luisa, na ku tangula vipanga vietu Vakua Kilistu. Ue ku sanduola mizimbu ya makuli, kaha ua lema ku tu zuzuisa ku hitila mu vanguvulu, vakuluntu va malombelo, na vakua ku alulukila Njambi. Vika ue ku lingilamo? Muomu a tonda tu likele ku ambulula muzimbu ua cili ua Vuangana. Vunoni Yehova a ka tu kuasa muomu a li na cizango ca ku lingamo, ngeci ue ku tu hana sipilitu santu yeni i tu kaniamese. (1 Mizimbu 29:12) Tua pande ku pua na ku vundila sipilitu santu ya Njambi linga tu hase ku lua na Satana na mavu eni ano a ku pihia. (Visamo 18:39; 1 Kolintu 10:13) Tue ku viukilila cikuma ku vukuasi vu tue ku uana mu Lizi lia Njambi. Aci singaniekenu naua ha viuma vingahi tue ku lilongesa mu mikanda yetu nkala ngonde. Mezi a ku Zakaliya 8:9, 13 (tandenu) va a sonekele tele va li na ku tungulula tembele mu Yelusalema, vunoni mezi aco a hasa ku tu kuasa ntsimbu ino.

¹¹ Yehova ue ku tu kaniamesa naua ku hitila mu vilongesa vi tue ku tambula ku vikungulukilo vietu, viuano via limbo, na viuano via mihato, kaha na vi sikola via Vuangana. Vilongesa viaco vi hasa ku tu kuasa ku pangela Njambi na mutima ua cili, ku lihanguila vi tu tonda, na ku tala vuino viteli vietu via mu lukungulukilo. (Visamo 119:32) Nenu mu tonda Yehova a mi kaniamese ku hitila mu vilongesa vieni ni?

12. Vika tua pande ku linga tu pue va ku kaniama?

¹² Yehova ua kuasele vantu veni ku vula vaAmaleke na vakua Etiopia, kaha ua hele Nehemiya na vaYundeya ngolo ya ku manusula vivumbe via Yelusalema. Netu vene, Njambi a ka tu hana ngolo linga tu tualeleleho ku ambulula cipue nga tu nomu mutima omo lia visoti vietu ni ku tu luisa ni halumo vamo va tue ku ambuluila ka ve ku muesa cizango. (1 Petulu 5:10) Yehova ka ka fumisa visoti vietu mu cikomoueso houe. Vunoni, tua pande ku lingako mutamba uetu. Mu njila ika? Tua pande ku tanda Lizi lia Njambi tangua na tangua, ku liviukisila mu ku kunguluka nkala simano, na ku tualelelaho mu cilongesa ca vulika na mu ku lemesa mu vusoko. Tua pande ku tsiliela muli Yehova ku hitila mu civundilo. Kati tu tave viose-ovio vi tu tangule ku  uana vukuasi ku viuma vie ku tu hana Yehova vi tu kaniamese. Nga mu ivua ngecize mavoko enu a na zeye, ni mua kokoloka mu vimo vi tua tumbula helu, vundilenu vukuasi kuli Njambi. Kaha mu ka mona vati sipilitu ya Njambi i ka “pangela muli enu ku mi hana cizango na ngolo ya ku panga.” (Filipu 2:13 NW) Nenu citava mu kaniamese mavoko a vakuenu ni?

13, 14. (a) Vati umo muanetu va mu kaniamesele mu nima ya ku tsisa mpueyeni? (b) Vati tu hasa ku kaniamesa vakuetu?

¹³ Yehova ua tu hana civunga ca vamuanetu mu mavu ose va hasa ku tu kaniamesa. Kapostolo Paulu ua handekele ngueni: “Ngoco vene ololenu mavoko a ku zendzela na mavuli a kalepa; kaha sungamesenu zinjila zia viliato vienu, linga cize ci vendukuta kati ci tanguke mu njila, vunoni ci kanguke vene.” (VaHevelu 12:12, 13) Cingi ca Vakua Kilistu va katete va uanene vukuasi vuaco kuli vamuaneye. Mumo vene netu matangua ano. Singaniekenu ha cimueso eci. Umo muanetu mu nima ya ku hita mu ceseko ca ku tsisa mpueyeni na ku hita mu visoti via kama, ua handekele ngueni: “Nja lilongesa ngecize ka tu hasa ku hangula vieseko vietu, cipue ntsimbu i via pande ku soloka na lungahi via pande ku soloka. Ku vundila na ku lilongesa mu vulika ca nji kuasele, via puile ngue kazaku ka muono ka nji kuasele ku fumuka helu lia mema. Kaha na vukuasi vua vamuanetu mu lutsilielo vua nji kaniamesele cikuma. Nja hetele ha ku ivuisisa seho ya ku kala na vusamba vua cili na Yehova ntsimbu muntu kanda a hite mu vieseko via kama.”

¹⁴ Alone na Hule va kaniamesele mavoko a Mosesa mu ku a kuatelela mu va kele na ku lua  ndzita na vakua Amaleke. Matangua ano, netu tu hasa ku uana vinjila via ku kuaselamo vamuanetu. Vamuanetu vamo ve ku yanda omo lia vukulupe, visoti via cihindu, ku va luisa ku vusoko vuavo, vulika ni ku tsisa muntu u va lema. Tu hasa naua ku kaniamesa vakuendze ve ku lua na ntsindiye ya ku tonda ku linga via vipi ni ku tonda ku tsimana mu mavu ano. (1 Tesalonika 3:1-3; 5:11, 14) Uanenu vinjila via ku muesa seho ku vakuenu ku Ndzivo ya Vuangana, mu ku ambulula, nga mu lia hamo, ni nga mu simutuila navo ha fone.

15. Vati mezi enu a ku kaniamesa a hasa ku kolesa vamuanoko?

¹⁵ Mu nima ya Asa ku vula masualale va Etopia, kapolofeto Azaliya ua mu kaniamesele na vantu veni ngueni: “Vunoni likolesienu, kaha mavoko enu kati a niomue [ni ku hona]: muomu va ka lunguisa vipanga vienu.” (2 Mizimbu 15:7) Aa mezi a kaniamesele Asa ku alulula viuma linga a hiluise ku lemesa ca vusunga. Na vuno naua, mezi enu a ku simpisa a hasa ku kanimesa vakuenu va tualeleleho ku pangela Yehova. (Visimo 15:23) Vulukenu ngecize vamuanoko ve ku ivua ku kaniama mu mue ku hana vikumbululo mu cikungulukilo.

16. Vati vakuluntu va hasa ku temunuina Nehemiya? Tumbulenu lungano lua vati vamuanoko va mi kuasele.

¹⁶  Yehova ua kaniamesele mavoko a Nehemiya na vaYundeya. Ngeci va hasele ku tungulula vivumbe via Yelusalema mu matangua 52! (Nehemiya 2:18, 6:15, 16) Vuno ua kele na ku tala lika mu va kele na ku tungulula ni? Houe. Neni ua kuaseleko mu ku tungulula vivumbe via Yelusalema. (Nehemiya 5:16) Na lelo lino, cingi ca vakuluntu ve ku temunuina lungano lua Nehemiya mu ve ku kuasa mu vipanga via ku tunga na ku komba na ku viukisa Vindzivo via Vuangana. Ava vamala va ngozi ve ku kaniamesa vamuanaye “vali na mutima ua ku zuzuka” mu ku va meneka na ku panga navo mu ku ambulula.​—Tandenu Isaya 35:3, 4.

17, 18. Nga tu hita mu visoti ni tu nomu mutima, vusunga vuka tu hasa ku kala navuo?

¹⁷ Nga tu pangela hamo na vamuanetu, tu ka kolesa ku likuatasana cetu. Ce ku tu kuasa naua ku kaniamesa vusamba vuetu na ku kolesa lutsilielo luetu mu vivezikiso vi tu ka tambula vuovuno mu Vuangana vua Njambi. Nga tu kaniamesa mavoko a vamuanetu, tu ka va kuasa ku kolesa nga va hita mu visoti via kama na ku kala na lulavelelo lua cili ku lutue. Cikuavo naua, mu tue ku kuasa vakuetu, tue ku kaniamesa mavoko etu kaha ce ku tu kuasa ku tuala mana ku viuma vi tua lavelela ku lutue.

¹⁸ Nga tu pua na ku singanieka ha vati Yehova ua niungile vantu veni va vuoloke ku laza, tu ka kaniamesa lutsilielo luetu muli ikeye. Kaha nga mu hita mu visoti na ku uma mutima, ‘mavoko enu kati a zeye’! Mu hasa ku kala na vusunga ngecize, nga mu vundila vukuasi kuli Yehova, livoko lieni lia ngolo li ka mi kaniamesa na ku mi tuamenena ku vivezikiso via Vuangana vueni ku lutue.—Visamo 73:23, 24.