1, 2. Vitanga vika va hasa ku lihita navio vangamba va Yehova va vanike kaha cimamuna cika ya hana Mbimbiliya?

UMO kanike ku sikola ya ku Grã-Bretanha ua lekele umo ndumbuetu ua kanike ngueni: “Nove ua ku zangama ngeci nkuma ua tsiliela mu via Njambi.” Umo muanetu ku Alemanha ua sonekele ngueni: “Valongisi vange nguavo muzimbu ua mu Mbimbiliya ku tuala ha ku tanga ca viuma ua pua visimo via ngoco. Ci li ku lutue vana va sikola vose va tsiliele mu evulusao.” Umo ndumbuetu ua mundende ku França ua handekele ngueni: “Valongisi va ha sikola yange ve ku komoka ku mona ngecize kua kala vana va sikola, va tsiliela mu Mbimbiliya.”

² Cingi ca vantu matangua ano ka va tsilielele nguavo Njambi ua tu tangele. Nga mua pua vangamba va Yehova kaha mu vanike ni vuovuno mua putuka ku lilongesa vusunga, halumo mu hasa ku takania nga vati mu ka lombolola vusunga vu muesa ngecize Njambi ua pua Sakatanga uetu. Mbimbiliya ya tu mamuna ku singanieka vuino ha viuma vi tue ku tanda na ku vi hilula vuino. Lizi lia Njambi ngualio: “Liano li ka ku vingila.” Mu njila i ka? Mu njila ize i ka mi kuasa ku viana visinganieka via makuli na ku kaniamesa lutsilielo luenu muli Yehova.​—Tandenu Visimo 2:10-12.

3. Vika tu ka lilongesa mu cimpande eci?

³ Tua pande ku tantekeya mua cili Yehova nga tu tonda ku kaniamesa lutsilielo luetu muli ikeye. (1  Timoteo 2:4) Omo mu pua na ku tanda  Mbimbiliya na mikanda yetu, ca pua ca seho ya kama ku pua na ku imana na ku singanieka ha viuma vi muli na ku lilongesa. Setekenu ku ivuisisa vi muli na ku tanda. (Mateo 13:23) Ku lilongesa mu cifua eci, ci ka mi kuasa ku tantekeya vusunga vua vuingi vu muesa ngecize Yehova ua pua Sakatanga kaha Mbimbiliya ya tunda ku li ikeye. (VaHevelu 11:1) Tu ci talenu vati tu hasa ku lingamo.

4. Mu njila ika ku tsiliela mu evulusao ca lifua na ku tsiliela muli Njambi? Vika tua pande ku linga tu vose?

⁴ Halumo muntu a hasa ku mi leka ngueni, “Ange nja tsiliela mu evulusao muomu vakua siensia va i tsiliela kaha ve ku handeka nguavo ya vusunga. Vati co yove ua tsiliela muli Njambi nga na umo ua mu mona laza uahi?” Vantu vavengi ve ku singaniekamo. Mua vusunga, kanda tu mone Njambi kaha naua kanda tu kale ha va tangela cimo cuma. (Yoano 1:18) Amba vantu va tsiliela mu evulusao co? Navo naua va tsiliela mu viuma ka va hasa ku mona. Ka kuesi mukua siensia ua mueneho laza cuma ca muono ci lialulula na ku himpuka cifua ceka. Ca ku muenako, na umo uahi ua monaho laza ngandu a lihimpula njamba. (Yombi 38:1, 4) Ngeci tu vose tua pande ku konka ha mizimbu i tue ku ivua, na ku singaniekaho vuino, na ku mona vika ya lombolola mpundu. Vantu vavengi mu ve ku tala vuino ha viuma via ku tanga, ve ku “mona” ngecize Njambi kua kala. Va na hete ha ku tantekeya ngecize Njambi ikeye Sakatanga, ua kala na ngolo, kaha ua kala na vifua via cili via vingi.​—Loma 1:20.

5. Vikuata vika vi hasa ku tu kuasa ku lilongesa via vingi ha via ku tanga?

⁵ Nga tu tala vuino ha viuma via ku tanga na ku hilulaho mua cili, tu ka mona ngecize viuma viose va vi tangele mu cifua ca ku komouesa. “Ha ku tsiliela tua tantekeya” ngecize kua kala Sakatanga, vutuhu ka tu hasa ku mu mona. Tu hasa naua ku mona ngecize ikeye ua kala na mana na vifua via cili. (VaHevelu 11:3, 27) Citava tu lilongese via vingi ku tuala ha viuma via tangele Njambi mu ku tanda vi va tondesesa vakua siensia. Tu hasa ku uana mizimbu yaco mu vikuata vietu, ngeci mua video As Maravilhas da Criação Revelam a Glória de Deus [The Wonders of Creation Reveal God’s Glory] na mikanda A Vida​—Teve um Criador? [Was Life Created?] na A Origem da Vida​—Cinco Perguntas Que Merecem Respostas [The Origin of Life—Five Questions Worth Asking] na livulu Existe um Criador Que Se Importa com Você? [Is There a Creator Who Cares About You?] Mu mikanda Despertai! [Awake!], mue ku soloka mizimbu ya vakua siensia na vakuavo ve ku lombolola vusunga vua va lingisa ku tsiliela nguavo Njambi kua kala. Kaha kue ku tuhuka vimo vimpande vi ve ku tumbula nguavo “Teve Um Projeto?” [“Was It Designed?”] mue ku soloka mizimbu ya yingi ku tuala ha tusitu na viuma vikuavo via ku tanga kaha na malungano a vati vakua siensia ve ku panga viuma mu ku temunuina via ku tanga.

6. Vati mikanda ya kala na mizimbu ya ku tondesesa i hasa ku mi kuasa?

⁶ Umo muanetu ua miaka 19 ku Estados Unidos ua handekele via mikanda ivali i tua tumbula, ngueni: “Mikanda yaco ya nji kuasa cikuma. Nja lilongesayo ku hilukila na ku hilukila.” Umo ndumbuetu ku França ua sonekele ngueni: “Vimpande ‘Teve Um Projeto?’ vie ku nji komouesa cikuma! Muomu vie ku muesa ngecize va injinyelu va kama ve ku seteka ku temunuina, vunoni ka ve ku hasa ku panga viuma via ku komouesa ngue vize via tanga Njambi.” Visemi va umo muana mpuevo  ua miaka 15 ku Afrika do Sul va handekele nguavo: “Cuma ca katete ce ku linga munetu mue ku tambula Despertai! ku tonda ‘Entrevista’ ni nguetu mizimbu ya vakua siensia va tava nguavo Njambi kua kala.” Eyi mikanda yaco nenu i hasa ku mi kuasa mu kale na vusunga ngecize kua kala Sakatanga, kaha mu ka hasa ku nongonona vilongesa via makuli na ku vi viana. Nga mu lingamo, lutsilielo luenu lu ka kola ngue muti u na tanda vuino mizi, ka ue kuua ku luhundzi.—Yelemiya 17:5-8.

7. Omo lia vika Njambi a tonda mu pangese mana enu?

⁷ Vuno ca pua vuhenge ku lihula omo lia vika mua tsiliela mizimbu ya Mbimbiliya ni? Houe. Muomu Yehova ka tondo mu tsiliele mu vimo viuma omo lia vakuenu. Ikeye a tonda mu pangese mana enu linga mu tantekeye vuino Mbimbiliya na ku kala na vusunga ngecize ya tunda mpundu kuli Yehova. Omo mu ka tualelelaho ku tantekeya vi ya handeka, na lutsilielo luenu lu ka kola. (Tandenu Loma 12:1, 2; 1 Timoteo 2:4.) Njila ya cili ya ku tantekeya vuino Mbimbiliya ya pua ku hangula cimo cimpande ci mu tonda ku ivuisisa vuino.

8, 9. (a) Vimpande vika vamo va lema ku lilongesa? (b) Ku vezika cika vamo ve ku uana omo lia ku hilula ha viuma vi ve ku tanda?

⁸ Ku li va lema ku lilongesa vupolofeto vua mu Mbimbiliya. Vamo co va lema ku setekesa mizimbu ya mu Mbimbiliya na mizimbu ya vakua ku tondesesa via ku laza, vakua siensia na vakua ku situla via ku laza. Ca ku muenako, tu hilulenu ha Njenisisi 3:15. Mu nima ya Andama na Eva ku alulukila Yehova na mpoko yeni ya ku sika, Yehova ua tumbuile ovu vupolofeto vuaco. Vua pua vumo vua vupolofeto vua katete vue ku tu kuasa ku ivuisisa vati Vuangana vua Njambi vu ka solola ngecize cifua ca Yehova ca ku sika, ca hiana seho na vati vu ka fumisako tuyando. Vati mu hasa ku lilongesa Njenisisi 3:15? Citava mu soneke mukana ua vinimbu via mu Mbimbiliya via solola mizimbu ikuavo ha vupolofeto vuaco na vati vu ka lipuisamo. Kaha mu ka hasa ku tantekeya ntsimbu ika va sonekele vinanga viaco na ku vi haka mu mukana. Mua vusunga, mu ka mona ngecize vakua ku soneka Mbimbiliya va yoyele mu vintsimbu via ku liseza-seza, vunoni vose va sonekele vimo via muesele ku lipuisamo ca vupolofeto kavundende-kavundende. Ku lingamo ci ka mi kuasa ku limuena ngecize sipilitu santu ya va tuamenene.—2 Petulu 1:21.

⁹ Umo muanetu ku Alemanha ua singaniekele ha vati nkala mukanda ua mu Mbimbiliya ua solola muzimbu ua Vuangana. Ua handekele ngueni: “Mbimbiliya ya litombola mpundu, vutuhu va i sonekele vamala va ku pua 40. Kaha cingi cavo va yoyele ku miaka ya ku liseza-seza kaha ka va litantekeyele umo na mukuavo.” Umo ndumbuetu ku Austrália ua lilongesele cimo cimpande ca mu Vutala Vua Kaniungi ca lombolola haka ya likuatela Pasovala na Njenisisi 3:15 na Mesiya. ^[1] (Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.) Ua sonekele ngueni: “Cilongesa caco ca nji fukuile ha meso na ku nji muesa vifua via Yehova via cili.” Ha ku tumbika pasovala ku matangua a vaIsaleli linga ya ku lipuisemo ku matangua a Yesu ca nji komouesele mpundu. Ca nji komouesele na ku singanieka cikuma ku tala lika ha vupolofeto vua cilika ca Pasovala!” Omo lia vika ou ndumbuetu ua livuile ngecize? Muomu ua singaniekele vuino ha viuma via tandele na ku vi ivuisisa mua cili. Eci ca mu kuasele ku suena kuli Yehova.—Mateo 13:23.

10. Vati vusunga vua vakua ku soneka Mbimbiliya vue ku kaniamesa lutsilielo luetu mu Mbimbiliya?

¹⁰ Nga mu singanieka vuino ha vamala va sonekele Mbimbiliya, mu ka mona ngecize va puile vakua vusunga. Muomu mizimbu yose i va sonekele ya pua ya vusunga, ka va kele na vuoma vua ku i soneka. Vamo vakua ku soneka via cifuti cavo ve ku soneka lika via cili ku tuala ha cifuti cavo na vamiangana vavo. Vunoni vapolofeto va Yehova ka va sonekele lika viuma via cili vi va lingile vaIsaleli na vamiangana vavo houe, va soneka na viuma via ku pihia viose vi va lingile. (2 Mizimbu 16:9, 10; 24:18-22) Va sonekele vipenga viavo, hamo lika na via vangamba va Njambi vakuavo. (2 Samuele 12:1-14; Mako 14:50) Umo muanetu ua kanike ku Grã-Bretanha ua handekele ngueni: “Ca cikalu ku uana vusunga  vua cifua eci, kaha ovu vusunga vuaco vu tu lingisa ku tsiliela mpundu nguetu Mbimbiliya ya tunda kuli Yehova.”

11. Vati vilongesa vi tue ku uana mu Mbimbiliya vi tu hana vusunga ngecize Mbimbiliya ya tunda kuli Njambi?

¹¹ Vantu mu ve ku tava Mbimbiliya i va tuamenene mu muono, ve ku yoya mua cili. Eci ce ku tu hana vusunga vu muesa ngecize Mbimbiliya ya tunda mpundu kuli Njambi. (Tandenu Visamo 19:7-11.) Umo muanetu ua kanike ku Japão ua sonekele ngueni: “Mu tua putukile ku kava vilongesa via Mbimbiliya mu vusoko vuetu, tua yoyele mu ndzolela. Tua kele na ciyulo na ku litavasiana na ku lilema umo na mukuavo.” Mbimbiliya ya kuasa vavengi ku nongonona ngecize, viuma vi va tsilielele laza via puile via makuli. (Visamo 115:3-8) Kasi ye ku kuasa naua vantu ku tsiliela muli Yehova, Njambi ua hiana ngolo, kaha ya kulahesa muono ua cili ku lutue. Vutuhu kua kala vamo ve ku handeka nguavo Njambi ka keleko, ava vaco ve ku puisa viuma via ku tanga ku pua vanjambi vavo. Kaha vamo ve ku handeka nguavo vantu va hasa ku ka tu hana muono ua cili ku lutue, vunoni mu tue ku tala ha viuma vi va seteka ku linga vantu, tue ku limuena ngecize ka va hasele ku manusula visoti ha mavu.—Visamo 146:3, 4.

12, 13. Vati tu hasa ku simutuila na vakuetu ha viuma via ku tanga na Mbimbiliya?

¹² Omo mu simutuila na vakuenu ha via ku tanga ni via Mbimbiliya setekenu ku ivuisisa vika va tsiliela mpundu. Kaha tantekeyenu ngecize, vamo vakua ku tsiliela mu evulusao va tsiliela naua nguavo Njambi kua kala. Ve ku handeka nguavo Njambi ua pangesele evulusao linga a tange viuma. Vakuavo co va tsiliela nguavo evulusao ya pua ya vusunga muomu ve ku i longesa ku sikola. Kaha kua kala vamo va likela ku tsiliela muli Njambi omo lia vuhenge vu ve ku mona mu malombelo. Ngeci mukemuo, ha katete hulenu muntu vika ua tsiliela na omo lia vika ua vi tsiliela. Kaha mu halakanenu vuino. Nga mu lingamo, neni a ka muesa cizango ca ku mi halakana.​—Tito 3:2.

¹³ Nga muntu a mi leka ngueni mua heva muomu mua tsiliela nguenu kua kala Sakatanga, vati mu ka mu kumbulula? Mu hulenu na kasingimiko a mi leke vati muono ua putukile. Citava mu mu kumbulule ngueni nga muono ua putukile na ku lihimpula, kaha cuma ca katete ca kele na muono ca tondekele ci likopiale civene. Umo molongesi ua Química (chemistry) ua handekele ngueni, cuma caco ca tondekele, (1) cikale na cimo cuma ca puile ngue cikanda ni cipa ce ku ci niungile, (2) cikale na ndzili ya ku tonda ngolo na ku i pangesa, (3) cikale na muzimbu ua pandele ku niunga cifua caco na ku ci kolesa (4) na ku kala na vuhasi vua ku linga vikopia via mizimbu yaco. Ua handekele naua ngueni: “Ce ku komouesa cikumakuma ku talesesa lika ha cimo cuma ca kala na muono.”

14. Vati mu hasa ku hilula na muntu nga mu simutuila ha viuma via ku tanga?

¹⁴ Omo mu simutuila na muntu ha via ku tanga, mu hasa ku hilula neni ha mezi a pangesele Paulu. Ua sonekele ngueni: “Muomu nkala ndzivo umosi na i tungu; vunoni mukua ku tunga viuma viose ikeye Njambi.” (VaHevelu 3:4) Mua vusunga, nkala ndzivo kua kala muntu ue ku i lingila vutumbe na ku i tunga. Cili vene, viose vi li na muono via pande ku kala na umo ua vi lingilile vutumbe na ku vi tanga, muomu cose ci li na muono va ci tanga mu cifua ca ku komouesa cikumakuma. Mu hasa naua ku pangesa mikanda yetu. Ku li umo ndumbuetu ua simutuile na umo mukuendze ka tsilielele ngueni Njambi kua kala. Ndumbuetu ua mu hele imo mikanda yetu ivali i tua tumbula laza helu, kaha mu nima ya simano, ua handekele ngueni: “Nkuma Njambi kua kala nja tsiliela honi.” Ou mukuendze ua putukile ku lilongesa Mbimbiliya kaha neni ua pua muanetu.

15, 16. Viuma vika tua pande ku linga ntsimbu kanda tu leke muntu nguetu Mbimbiliya ya tunda kuli Njambi? Vika tua pande ku vuluka ntsimbu yose?

¹⁵ Nga muntu umo a li na vimpata ha Mbimbiliya, vati mu hasa ku hilula neni? Ngue mu tua handeka ha katete, setekenu ku mu hula via tsiliela. Setekenu naua ku tantekeya vika ua tsiliela ni via lema. (Visimo 18:13) Nga ua lema via siensia,  citava mu mu lekese lungano lua vati Mbimbiliya ya litombola na vimo vi ye ku handeka siensia. Nga mu uana muntu ua lema ku lilongesa via ku laza, mu hasa ku tumbula umo muzimbu ua tsimana cikuma mu mavulu a handeka via ku laza, na ku mu muesa vati ya handekele laza ha viuma viaco ntsimbu tele kanda vi soloke. Vantu vamo va hasa ku mi halakana nga mu va muesa vimo vi hasa ku va kuasa mu muono uavo, mu Mbimbiliya, ngeci mua vimamuna via mu Cimpande ca ha Muncinda.

¹⁶ Vulukenu ngecize vutumbe vuetu kati ku licokota na vantu. Tua tonda vantu va leme ku handeka netu na ku lilongesa via Mbimbiliya. Ngeci mukemuo, puenu na ku hula na kasingimiko na ku halakana vuino. Nga mu lomboluela umo vi mua tsiliela, handekenu na kasingimiko, cikumakuma nga mu handeka na mukuluntu. Nga mu singimika vakuenu navo va ka mi singimika naua. Kaha va ka komoka ku mona ngecize mue ku singanieka vuino ha viuma vi mue ku tsiliela vutuhu mu ci li mu va vandende. Vunoni, nga mu mona ngecize muntu a li na vutumbe vua ku licokota ni ku mi popolola kaha ci li ku lutue kati ku mu kumbulula.—Visimo 26:4.

17, 18. (a) Vika vi hasa ku mi kuasa ku kaniamesa lutsilielo luenu mu Mbimbiliya? (b) Cihula cika tu ka tantekeya cikumbululo mu cilongesa ci na hatako?

¹⁷ Vutuhu tua tantekeya laza vilongesa via kama via mu Mbimbiliya, kasi tua pande ku vuezelelako vikuavo linga lutsilielo luetu lu kole. Tua pande ku i tondesesa na ku hinda vusunga vua kalamo, ngue tu li na ku tonda vupite vua ku sueka. (Visimo 2:3-6) Kaha njila ya cili i mu hasa ku kaniameselamo lutsilielo luenu ya pua ku tanda Mbimbiliya ya mutuntu. Citava mu seteke ku i tanda mu muaka umo. Ku lingamo, ca kuasele umo muanetu ua kele na ku i tanda ku vunike vuno ua pua kaniungi ua ku zinguluka. Ua handekele ngueni: “Cuma ca nji kuasele ku ivuisisa ngecize Mbimbiliya ya pua Lizi lia Njambi ca puile ku i tanda yose. Kaha mizimbu i nja lilongesele tele ku vunike, ya putukile ku nji lomboloka.” Cikuavo naua puenu na ku pangesa vikuata vietu via ku tondesesa navio vi mua kala navio mu lilimi lienu linga mu ivuisise vi mu pua na ku tanda. Mu hasa ku pangesa Watchtower Library ha DVD, Watchtower ONLINE LIBRARY, Índice das Publicações da Torre de Vigia [Watch Tower Publications Index], na Guia de Pesquisa Para Testemunhas de Jeová [Research Guide for Jehovah’s Witnesses].

¹⁸ Visemi, yenu mpundu mua fuila ku longesa vana venu via Yehova. Vati mu hasa ku va kuasa va kaniamese lutsilielo luavo muli Yehova? Cilongesa ci na hatako ci ka muesa vinjila via vati mu hasa ku lingamo.