1. Vika via lingisile vakua Mbambilone ku komoka kapolofeto Ndaniele?

 KAPOLOFETO Ndaniele mu va mu kuatele kuli vakua Mbambilone na ku mu tuala ku vundzinda, tele mukuendze. Vunoni ci soloka ha toma ngecize vakua Mbambilone va mu komokele mua kama. Muomu va muene “cifua [ceni] ca ha mbandza” ngecize ua puile ‘ua ku zela cipenga, kaha ua ku lelema.’ Cikuavo naua, vavusoko vueni va puile vakua vukama. (1 Sam. 16:7) Ngeci omo lievi, vakua Mbambilone va mu longesele vutongue vuose linga a pue mukua vukama mu cifuti cavo.—Ndan. 1:3, 4, 6.

2. Vati Yehova ua kele na ku muenamo Ndaniele? (Ezekiele 14:14)

² Yehova ua lemene Ndaniele kati omo lia ku vuaha ceni ni vukama vueni vunoni omo lia vuntu vueni. Muomu ua lihakelele kapandi ka ku pua muntu ua cili. Mua vusunga, Ndaniele mu va mu tumbuile ha kati ka vamala va muesele lutsilielo mu miaka ya yingi ngeci mua Noa na Yombi, citava tele ali lika na miaka 20. (Njen. 5:32; 6:9, 10; Yombi 42:16, 17; tandenu Ezekiele 14:14.) Kaha Yehova ua tualeleho ku lema Ndaniele mu muono ueni uose.—Ndan. 10:11, 19.

3. Vika tu simutuila mu cilongesa cino?

³ Mu cilongesa cino, tu hilula vifua vivali via lingisile Ndaniele ku pua ua seho kuli Yehova. Ha katete, tu lombolola nkala cifua na vintsimbu via ci muesele. Kaha mu nima yaco, tu mona vika via mu kuasele ku muesa vifua viaco. Mu ku manusula co, tu mona vati tu hasa ku mu tambuluisa. Vutuhu cino cilongesa va na ci talekesa mua kama ku vakuendze na vahumbe, vunoni tu vose tu hasa ku lilongesa vimo ku lungano lua Ndaniele.

4. Vati Ndaniele ua muesele ku simpa? Hanenu cimueso.

⁴ Vantu va ku simpa navo vintsimbu vimo va hasa ku ivua liova, vunoni ka ve ku tavesa liova liaco li va vindike ku linga via cili. Ndaniele ua muesele ku simpa ca kama cikuma. Tu talenu ha vintsimbu vivali via muesele ku simpa caco. Ntsimbu ya ku livanga halumo ya puile mu nima ya miaka ivali, tunde ha va nongesele Yelusalema kuli vakua Mbambilone. Muangana Nevukaneza ua ku Mbambilone, ua kele na cimo cilota ca mu tangele mua kama ca umo kamponia. Ngeci ua handekele ngueni a ka tsiha vose vakua mana veni, hamo lika na Ndaniele, nga ka va mu lomboluela cilota caco. (Ndan. 2:3-5) Ndaniele ua pandele ku kala na vuasi muomu miono ya vavengi ya hitukilile hali ikeye. Ngeci ‘ua kovelele kuli muangana mu ku mu vundila ntsimbu, linga a ku lombolole cilota caco.’ (Ndan. 2:16) Ku lingamo ca tondekele ku simpa na lutsilielo. Muomu Mbimbiliya ka ya muesele na hamo hahi ngecize Ndaniele ua kele na ku langulula vilota ku nima. Ndaniele ua vundilile vavusamba veni vatatu, va kele na mazina a mu Mbambilone, Sandalake, Mesake na Avende-nengo— “va vundile vikeketima kuli Njambi ua muilu omo lihungu eli.” (Ndan. 2:18) Yehova ua kumbuiluile vivundilo viaco. Na vukuasi Vueni, Ndaniele ua hasele ku langulula cilota ca Nevukaneza. Evi viohielele muono ueni na ua vavusamba veni.

5. Cuma cika cikuavo cesekele ku simpa ca Ndaniele?

⁵ Mu nima ya Ndaniele ku lombololola cize cilota ca kamponia, ku simpa ceni ca hitile naua mu ceseko. Nevukaneza ua kele na cilota cikuavo naua. Cilota caco ca puile ca umo muti ua kama. Kaha Ndaniele na ku simpa cose ua lomboluele cilota caco cose kuli muangana, hamo lika na muzimbu ua muesele ngecize muangana a ka zaluka na ku seza vuangana vueni mu imo ntsimbu. (Ndan. 4:25) Ndaniele ua muesele ku simpa mu ku lombolola cilota caco, muomu muzimbu uaco ua kele na vuhasi vua ku lingisa muangana ku singanieka ngecize Ndaniele cingungu kaha na ku mu tsiha.

6. Vika via kuasele Ndaniele ku pua ua ku simpa?

⁶ Vika via kuasele Ndaniele ku pua ua ku simpa mu muono ueni uose? Mua vusunga, Ndaniele mua puile kanike ua lilongesele via  vingi ku lungano lua visemi veni. Kaha ka tuesi na vimpata ngecize, vanaye na ise vononokele Masiko a hele Yehova ku visemi va mu Isaleli ku tuala ha ku longesa vana. (Ndeu. 6:6-9) Kaha Ndaniele ka tantekeyele lika masiko a asi ngeci mua Masiko Likumi, vunoni na mizimbu ikuavo ku tuala ha masiko, ngeci mua via-ku-lia vika va pandele ku-lia na vize ka va pandele. b (Levi. 11:4-8; Ndan. 1:8, 11-13) Cikuavo naua, Ndaniele ua lilongesele mizimbu ku tuala ha vangamba va Yehova, kaha ua tantekeyele viuma via solokelele vaze ka va kele na ku kava vitume via Yehova. (Ndan. 9:10, 11) Viuma via lihitile navio Ndaniele mu muono, via mu hele vusunga ngecize Yehova na tungelo veni va ngolo, va kele na ku mu kuasa.—Ndan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Vika vikuavo via kuasele Ndaniele ku pua ua ku simpa? (Talenu naua cikupulo.)

⁷ Ndaniele ua lilongesele mizimbu i va sonekele vapolofeto, ngeci mua Yelemiya. Ku lilongesa vupolofeto vuaco, ca mu kuasele ku tantekeya ngecize vaYundeya tangua va ka patuka ku vundungo mu Mbambilone. (Ndan. 9:2) Ngeci ku mona ku lipuisamo ca vupolofeto vuaco ca kaniamesele lutsilielo lueni muli Yehova na ku kaniamesa vose vaze va muesele ku simpa. (Setekesenu na Loma 8:31, 32, 37-39) Kaha ca seho ya kama, Ndaniele ku-sua kumo ua kele na ku vundila kuli Ise ua muilu, Yehova. (Ndan. 6:10) Ua litavelele vupi vueni kuli Yehova na ku mu leka cifua ca kele na ku livuilamo, kaha ua mu vundilile vukuasi. (Ndan. 9: 4, 5, 19) Mu ku linga Ndaniele ua puile muntu ngeci muetu, ka semukile na ku simpa. Vunoni ku lilongesa mu vulika, ku vundila na ku kulahela muli Yehova, vikevio via mu kuasele ku pua ua ku simpa.

8. Vati tu hasa ku pua va ku simpa?

⁸ Viuma vika tua tondeka linga tu pue va ku simpa? Visemi va hasa lika ku kaniamesa vana ku pua va ku simpa, vunoni ka va hasa ku va tambuisaco. Ku lilongesa ku simpa ca pua ngue ku lilongesa vumo vutongue. Ca ku muenako, ndongesi linga a lilongese vumo vutongue, na pande ku tala vuino ku pangesi ya mulongisi na ku tambuluisa lungano lueni. Na vuno vene, tu hasa ku pua va ku simpa mu ku mona vati vakuetu ve ku muesa cifua caco, na ku va tambuluisa. Kaha vika tu lilongesa ku lungano lua Ndaniele? Ngeci mua Ndaniele, tua tondeka ku tantekeya vuino Lizi lia Njambi na ku lihakela kapandi ka ku kala na vusamba vua cili na Yehova mu ku vundila ku-sua kumo. Cikuavo naua, tua tondeka ku kulahela muli Yehova na ku kala na vusunga ngecize a ka tu kuasa. Kaha lutsilielo luetu mu lu ka hita mu vieseko tu ka hasa ku simpa.

9. Vukuasi vuka tu hasa ku uana mu ku pua va ku simpa?

⁹ Tu hasa ku uana vukuasi vua vuingi mu ku muesa ku simpa. Tu hilulenu muzimbu ua vaBen. Ku sikola kua lilongesele mu Alemanha, kampe vakuavo vose va tsilielele mu evulusao kaha nguavo muzimbu ua mu Mbimbiliya ku tuala ha via ku tanga, ua pua visimo via ngoco. Tangua limo, Ben va mu hanene vukovelelo vua ku lombolola omo lia vika ua tsiliela mu viuma via ku tanga. Kaha na ku simpa cose ua hakuilile via tsiliela. Vika viezilemo? Ben ngueni: “Mulongisi ua nji halakanene vuino. Kaha ua tambuile uze mukanda, ku u linga vikopia na ku u tepela ku vandongesi vose mu ku hakuila vi nja tsiliela.” Vati va livuile vandongesi? Ben naua ngueni: “Cingi cavo va aluluile cifua ci va kele na ku singaniekelamo  kaha va komokele ku simpa cange.” Ngeci mu u na muesa muzimbu va Ben, muntu ua ku simpa ve mu singimika ku vakuavo. Kaha ce ku lingisa vakua mitima ya cili ku lilongesa vusunga. Ngeci mukemuo, tua kala na vusunga vua vuingi vua pande ku tu lingisa ku pua va ku simpa.

10. Lukakatela lua pua vika?

¹⁰ Mu Mbimbiliya lizi ku “tantuluka” mu ciHevelu, lia lomboloka lukakatela ni nguetu cilemo ca ya-ye, kaha ve ku li pangesa mu ku tumbula cilemo ce ku muesa Yehova ku vangamba veni. Lizi liaco va li pangesa naua mu ku lombolola cilemo ci ve ku limuesa vangamba va Yehova umo na mukuavo. (2 Sam. 9:6, 7) Kaha cilemo cetu ca ya-ye ni nguetu lukakatela luetu lu hasa ku kola mu ku hita ca ntsimbu. Tu hilulenu honi vati muzimbu ua Ndaniele ua muesa vusunga vuaco.

11. Lukakatela lua Ndaniele lua hitile mu ceseko cika mua kulupile? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

¹¹ Lukakatela lua Ndaniele kuli Yehova va lu esekele mu muono ueni uose. Vunoni cimo ca vieseko via kama via lihitile navio ca mu solokelele tele endela ku miaka 90. Ku ntsimbu yaco Mbambilone tele va i vula laza kuli vakua Mende-Pelesia vaze va sikile Muangana Ndaliyu. Vakua ku pangela ku nganda ya muangana ka va lemene Ndaniele cipue ku singimika Njambi yeni. Ngeci va lingile vumo vutumbe vua ku tsiha Ndaniele mu ku tumbika limo lisiko lie ku lingisile Ndaniele a hangule nga a kakatela kuli Njambi ni kuli muangana. Via tondekele kuli Ndaniele via puile lika ku litombola na mbunga yose na ku likela ku vundila kuli Yehova mu matangua 30. Vunoni Ndaniele ua vianene. Ngeci va mu mbilile mu cipuku ca vandumba. Vunoni Yehova ua lunguisile lukakatela lueni, ua mu ohiele ku tunua tua vandumba. (Ndan. 6:12-15, 20-22) Vati tu hasa ku pua va lukakatela ngeci mua Ndaniele?

12. Vati Ndaniele ua muesele lukakatela lua ya-ye kuli Yehova?

¹² Ngue mu tu na tumbula laza, cilemo cikeco ca pua luvula lua lukakatela lua ya-ye. Ndaniele ua tualeleho ku kakatela muli Yehova muomu ua mu lemene mua kama. Mua vusunga Ndaniele ua hetele ha ku kala na cilemo caco, omo lia ku pangesa ntsimbu ya kama mu  ku lilongesa via vifua via Yehova na ku hilula ha cifua ca kele na ku vi mueselamo. (Ndan. 9:4) Cikuavo naua, ua kele na ku hilula ha viuma via cili via mu lingilile Yehova na vakuavo vakua ku mu pangela.—Ndan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Viuma vika vie ku eseka lukakatela lua vakuendze na vahumbe vakua ku pangela Yehova? Hanenu cimo cimueso. (Talenu naua cikupulo.) (b) Ngue mu i na muesa video, vati mu hasa ku kumbulula nga muntu a mi hula ngueni, ‘Vuno Vakaleho va Yehova ve ku hakuila vakua vundeyi ni?’

¹³ Ngeci mua Ndaniele, vakuendze na vahumbe va va zengeleka ku vantu ka va singimikile Yehova na vitume vieni. Vantu vaco va zinda vaze va lema Yehova, kaha ve ku va zuzuisa vene linga va likele ku kakatela kuli Ikeye. Tu talenu via lihitile navio umo mukuendze ua lizina Graeme ua kala ku Australia. Mua kele ku sikola ua hitile mu cimo ceseko ca kama. Mulongisi ueni uehuile vandongesi vati ve ku lingile nga umo kavusamba a va leka ngueni ua pua cindeyi. Kaha mulongisi ngueni, ‘Vose ve ku hakuila muono uaco vaye ku sinia lize, kaha co vaze ka ve ku u hakuila, va kale vene ku sinia eli.’ Muanetu Graeme ngueni: “Vose va ile ku sinia lize, ku tu seza lika tu vavali, nange na umo mukuetu Mukaleho.” Viuma via hateleko, viesekele cikuma lukakatela lua Graeme kuli Yehova. Ivene ngueni, “Mulongisi na vandongesi vakuavo va tu tsopele na ku tu cokotesa mu ola ya mutuntu. Vutuhu nja lingile cose mu ku hakuila lutsilielo luange na kasingimiko, vunoni ka va nji halakanene cipue kamandende.” Vati honi ua livuile Graeme? Ivene ngueni: “Vutuhu ku tu cokotesa ca nji vuisile ku mutima ngo, vunoni nja vuile ndzolela ya kama mu ku hakuila lutsilielo luange.” c

14. Vika vi hasa ku tu kuasa ku kala na lukakatela lua ya-ye kuli Yehova?

¹⁴ Ngeci mua Ndaniele, tu hasa ku kala na lukakatela lua ya-ye kuli Yehova, nga tu lihakela kapandi ka ku mu lema mua kama. Kaha tu hasa ku kala na cilemo caco mu ku lilongesa via vifua vieni. Ca ku muenako tu hasa ku lilongesa viuma via tangele. (Loma 1:20) Nga mu tonda ku vueza ku cilemo na kasingimiko kenu muli Yehova, mu hasa ku tanda vilongesa “Via Liizilile Vivene Ni?” via mikanda yetu ni ku tala vivideo viaco. Mu hasa naua ku tala vilongesa vikuavo mu mikanda A Vida—Teve um Criador? na A Origem da Vida —Cinco Perguntas Que Merecem Resposta. Ku tuala ha mikanda yaco, ndumbuetu Esther ua ku Dinamarca ua handekele ngueni: “Nja komokele vusunga vu nja uanamo. Mikanda yaco ka ya tumbuile vika na pande ku tsiliela muntu. Vunoni ya muesa lika mizimbu, na ku tavesa muntu a lihanguile ivene vika a tsiliela.” Ben u tu na tumbuile laza, ua handekele ngueni: “Mizimbu yaco ya kaniamesele mua kama lutsilielo luange kaha na ku nji hana vusunga ngecize Njambi ikeye ua tangele muono.” Mu nima ya ku lilongesa mikanda yaco, mu ka hasa ku tava vi ya handeka Mbimbiliya nguayo: “Yove ua viuka, Muangana uetu na Njambi yetu, ku tambula ku sangaziala na kasingimiko na ngolo: Muomu yove ua tangele viuma viose.”—Ku-So. 4:11. d

15. Njila ika ikuavo i tu hasa ku tu kuasa ku kolesa vusamba vuetu na Yehova?

¹⁵ Imo njila i tu hasa ku koleselamo vusamba vuetu na Yehova ya pua mu ku lilongesa via muono ua Yesu. Evi vikevio via lingile ndumbuetu Samira, ua yoyela ku Alemanha. Ua handekele ngueni: “Ku lilongesa muono ua Yesu ca nji kuasele ku tantekeya vuino Yehova.”  Samira mua puile kanike, ka kele na ku ivuisisa vati Yehova ue ku muesa vifua vieni. Vunoni ua kele na ku ivuisisa vifua via Yesu. Ivene ngueni: “Nja lemene mua kama Yesu muomu ua lemene ku likata na vantu kumo lika na vanike.” Kaha omo Samira ua tualeleho ku lilongesa via Yesu, cilemo ceni muli Yehova ca livuezelele. Omo lia vika? Ivene ngueni: “Kamandende-kamandende njevuisisile ngecize Yesu ua kele na ku tambuluisa Ise mu vutantuluke. Kaha vose va kala na vifua vimo lika. Nja hetele ha ku nongonona ngecize, ovu vua pua vumo vua vusunga vua lingisile Yehova ku tuma Yesu hano ha mavu. Muomu ua tondele vantu va kale na vukovelelo vua mu tantekeya vuino ku hitila muli Yesu.” (Yoa. 14:9) Ngeci mukemuo, nga mu tonda ku kaniamesa vusamba vuenu na Yehova, puenu na ku pangesa ntsimbu ya kama mu ku lilongesa via Yesu. Kaha nga mu lingamo, cilemo na lukakatela luenu kuli Yehova, vi ka tualelelaho ku kola.

16. Vati ku pua vakua lukakatela ce ku tu kuasa? (Visamo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Vakua lukakatela vintsimbu via vingi ve ku likuata vusamba vua kama kaha vua ya-ye na vakuavo. (Lute 1:14-17) Cikuavo naua, vakua lukakatela ve ku ivua ku lembama ku mutima. Omo lia vika? Muomu Yehova ua kulahesa ku muesa lukakatela kuli vakua lukakatela. (Tandenu Visamo 18:25; Mika 6:8.) Aci singaniekenu hali evi, Sakatanga ua viuma viose ua tonda ku likuata vusamba netu kaha mue ku lingamo, ka kuesi ceseko, citozi ni cipue vene ku-tsa ci hasa ku tsiha vusamba vuaco! (Ndan. 12:13; Luka 20:37, 38; Loma 8:38, 39) Mua vusunga, ca pua ca seho ku tambuluisa Ndaniele na ku pua vakua lukakatela kuli Yehova!

17-18. Vika vikuavo tu hasa ku lilongesa ku lungano lua Ndaniele?

¹⁷ Mu cilongesa cino, tu na hilula vifua vivali lika via Ndaniele. Vunoni kua kala vikuavo via vingi vi tu hasa ku lilongesa kuli ikeye. Ca ku muenako, Yehova ua hele vimo vimona na vilota kuli Ndaniele kaha na ku mu hana vuhasi vua ku langulula mizimbu ya vupolofeto. Cingi ca vupolofeto vua lipuisamo laza, vunoni vukuavo vu ka lipuisamo mu vutuntu ku lutue kaha vu ka kuata ku vantu vose ha mavu.

¹⁸ Mu cilongesa ci na hatako, tu ka hilula ha vupolofeto vuvali vua sonekele Ndaniele. Ku ivuisisa vupolofeto vuaco ci ka tu kuasa ku linga vihangula via mana mu ntsimbu ino, cipue tu vanike ni tu vakuluntu. Vupolofeto vuaco vu hasa ku kaniamesa ku simpa cetu na lukakatela luetu, linga tu hase ku liviukisila ku visoti via tu lavelela ku lutue.