MU CILONGESA ci na hiti tua lilongesele nguetu Vakua Kilistu va kovelele mu vundungo vua Mbambilone ya Kama. Ci vuisa ndzolela ku tantekeya ngecize ka va kele mu vundungo vuaco miaka yose. Tua tantekeya vusunga vuaco, muomu Mbimbiliya ya muesa ngecize Njambi ua lekele vangamba veni va ‘tuhuke’ mu civunga ca malombelo a makuli. (Tandenu Ku-Solola 18:4.) Mua vusunga ntsimbu ye ku hetele linga Vakua Kilistu va tuhuke mu Mbambilone ya Kama. Tu tonda ku tantekeya ntsimbu ika ve ku tuhukile! Vunoni ha katete, tua pande ku kumbulula evi vihula: Kapandi kaka va lihakelele Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ku tuala ha Mbambilone ya Kama cipue ntsimbu ya muaka ua 1914 tele kanda u hete? Ndzili ya ku pua kulihi va hakele vamuanetu mu ku ambulula mu ntsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga? Vuno vangamba va Njambi va kele mu vundungo vua Mbambilone ntsimbu ize muomu va tondekele ku va sungamesa ni?

2. Vika va hanguile ku linga Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va katete cipue Ndzita ya Mavu Ose ya ku Livanga tele kanda i hete?

² Mu miaka ya ingi tele Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga kanda i putuke (1914-1918), VaCharles Taze Russell na vakuavo Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va nonguenene ngecize vakua malombelo ka va kele na ku longesa vusunga vua mu Mbimbiliya. Ngeci va litepele na vakua malombelo a makuli. Mu muaka ua 1879 mu Zion’s Watch Tower (ni nguetu Vutala vua Kaniungi vua Siono) vua muesele ngecize, nkala tembele ye ku litumbula ku ononoka Kilistu vunoni ye ku kuatesa vanguvulu nayo ya pua vene mutamba ua Mbambilone ya Kama, i va tumbula mu Mbimbiliya nguavo lipangala.​—Tandenu Ku-Solola 17:1, 2. 

3. Vika va lingile Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya via muesele ngecize ka va tondele ku likuatasana na vulombelo vua makuli? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

³ Vamala na vampuevo va lemene vusunga va tantekeyele ngecize nga va tualeleleho ku kuatesa vulombelo vua makuli, Njambi ka ka va vezikisa. Ngeci cingi cavo va sonekelele mikanda ku vitembele viavo linga va zimbule ku vose ngecize, va na tundumo. Vamo va kele na ku tandela vene ku meso a mbunga mikanda ya ku tuhuka cavo mu tembele. Kaha ku vitembele vize ka va tavesele ku tandela ku mbunga, va kele na ku sonekela mikanda muntu uose ua kele mu tembele yaco. Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va muesele ku mbunga yose ngecize ka va tondele naua ku likuatasana na vakua malombelo a makuli! Eci ku simpa ci va muesele, nga va ci lingile ku miaka ya ku nima, mua vusunga nga va va tsihile. Vunoni ku miaka 1870, cingi ca vanguvulu mu vifuti via vingi ka va kele na ku likuatesa na vakua malombelo ngue mu va lingile laza. Kaha ku tsimbu ize vantu tele va puile va ku zituka mu ku simutuila via Mbimbiliya na ku liviana ku vitembele viavo.

4. Vati Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va kele na ku muenamo Mbambilone ya Kama ku tsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga? Lombololenu.

⁴ Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va hetele ha ku nongonona ngecize, ku lekako vavusoko na vavusamba hamo na vakua vitembele via ku tuhuka cavo mu vulombelo vua makuli, ka ca puilemo. Va tondele vantu vose ha mavu va tantekeye ngecize Mbambilone ya Kama ye ku linga vukoyi! Ngeci ha kati ka Dezembro ya 1917 na ku vuputukilo vua 1918 makulukazi a Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va hanene ku vantu vitratadu via ku pua 10.000.000 mua kele cimpande “Ku ua Ca Mbambilone ya Kama” (mu Inglês). Tratadu yaco ya soluele na ku simpa cose vusunga ku tuala ha vulombelo vua makuli. Mua vusunga vakuluntu va malombelo va tenukile cikuma! Vunoni Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ka va hilukilile mu nima. Va lihakelele kapandi ka ku tualelelaho ku ambulula na “ku ononoka kuli Njambi ku hiana vantu.” (Vilinga 5:29) Ou muzimbu u muesa vika? U muesa ngecize ku ntsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku Livanga vamala Vakua Kilistu na vampuevo ka va ile mu vundungo vunoni va kele na ku tuhuka mu vulombelo vua makuli kaha va kuasele vakuavo ku lingamo.

5. Vika tu hasa ku handekela nguetu vamuanetu va kele na ntsintsa ya ku ambulula ku ntsimbu ya Ndzita ya Mavu ose ya ku livanga?

⁵ Laza tua kele na ku handeka nguetu, vangamba va Njambi ka va kele na vukuasi vua Njambi mu ntsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku Livanga muomu ka va kele na ku ambulula na ntsintsa. Ngeci mukemuo, tua kele na ku singanieka nguetu Yehova ua tavesele Mbambilone ya Kama ku va tuala mu vundungo mu ntsimbu ya indende lika. Vunoni, vamuanetu vakua vusunga va kele na ku pangela Njambi ha kati ka miaka ya 1914 ku tuala 1918 va lomboluele nguavo cingi cavo va lihakelele kapandi ka ku ambulula. Ku ivuisisa vuino vi va lihitile navio Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ku ntsimbu ize ci tu kuasa ku ivuisisa imo mizimbu ya mu Mbimbiliya.

6, 7. (a) Vitanga vika va luile navio Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ha Ndzita ya Mavu Ose ya ku Livanga? (b) Vika vi muesa ngecize Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va kele na ntsintsa?

⁶ Ku ntsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va kele na ku fuitangana mu ku ambulula. Vunoni va hitile mu visoti via ku liseza-seza. Tu ci talenu ha vimo. Ca ku livanga, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ka va lilongesele ku pangesa lika Mbimbiliya mu ku ambulula. Vezilile lika ku hana mavulu ku vantu linga va litandele vavene vusunga. Kaha omo livulu The Finished Mystery (ni nguetu O Mistério Consumado) va li vindikile ku nguvulu mu ku putuka ca 1918, vamuanetu ca va kaluilile cikuma ku ambulula. Citanga ca mu civali ca puile vuvezi, kua kele vuvezi vu va lukile Gripe Espanhola ni nguetu (Kahuenia ka ku Espanha). Ovu vuvezi vua ku sambukila vua tanguile vamuanetu ku linga mangendzi a ku ya mu ku ambulula. Vutuhu va hitile mu visoti viose evi, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va lihakele kapandi ka ku ambulula.

⁷ Mu 1914, cimo civunga ca Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ca muesele ku mbunga imo video ya muesele via ku tanga, “Foto-Drama da Criação”. Va muesele video ya soluelele vikupulo via ku enda via tuhuile mezi, via puile viuma via ku komouesa ku ntsimbu ize. Video yaco i va lukile nguavo Drama, ya muesele muzimbu ua ku tanga ca vantu fume ha ku tanga ca Andama na ku ku manusuila kua Vuangana vua Kilistu. Mu 1914, muaka ua katete u va i lekesele, va i muene ku vantu va ku pua 9.000.000. Aci singaniekenu. Ya hiana na numelu ya Vakaleho va Yehova mu mavu ose matangua ano! Kaha mizimbu ikuavo i muesa ngecize mu 1916, vantu va tuvakana 809.000 va solokele mu ku likungulula ku Estados Unidos, kaha mu 1918, numelu yaco ya livuezelele ku heta ku 950.000. Mua vusunga Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va kele na ntsintsa!

8. Vati vamuanetu va puile vantuamalutue va kaniamesele Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya mu ntsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga?

⁸ Ku ntsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga, vamuanetu va puile vantuamalutue va pangele na ndzili yose mu ku tuhula mikanda na ku kaniamesa vose Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya. Vukuasi vu va kele na ku hana vua va kaniamesele ku tualelelaho ku ambulula. Va Richard H. Barber, va kele na ku ambulula na ntsintsa ku miaka ize, va handekele nguavo: “Tua kele na vamo tuniungi va ku zinguluka kaha tua tualeleleho ku tuhula Vutala vua Kaniungi kaha va kele na ku vu tuma ku Canada vutuhu tele va vu vindikile ku ntsimbu ize.” Va handekele naua nguavo: “Va nji hanguile ku tuma mavulu a O Mistério Consumado a andende citava ku a mbatela mu mboloso, na ku a tuma ku vakuetu va va niekele mavulu avo. Muanetu Rutherford ua tu vundilile tu linge viuano mu vimbonge via ku liseza-seza via ku vutokelo vua Estados Unidos kaha na ku tuma vavusamba va ka kaniamese vakuavo.”

9. (a) Omo lia vika vangamba va Njambi va tondekele cimo ku va sungamesa mu miaka 1914 na 1919? (b) Vutuhu va tondekele ku va sungamesa, vika ka tua pandele ku singanieka?

⁹ Kasi kua kele vimo va pandele ku sungamesa vaze Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya. Muomu ka vevuisisile vika ca lomboloka ku ononoka vanguvulu ngue mua tondele Yehova. (Loma 13:⁠1) Ngeci mukemuo, cingi cavo kasi va tavele ku lihaka mu via ndzita. Ca ku muenako, omo presidente ua Estados Unidos ua sikile vantu ku vundilila ciyulo lia 30 ya Maio ya 1918, Vutala Vua Kaniungi vua tumine vantu ku vundilila ciyulo caco. Vamuanetu vamo va hele vimbongo vi ka kuatese ku ndzita, kaha vamo va vandende va puile masualale va ile na ku ndzita. Mua vusunga va tondekele cimo ku va sungamesa, vunoni ka ci tava tu singanieke nguetu ovu vukevuo vusunga vua va tualesele mu vundungo vua Mbambilone ya Kama. Ca seho ya kama aha ku tantekeya ngecize, vakevo va lihangunuine ku civunga ca vakua malombelo a makuli ku tsimbu ize ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga.​—Tandenu Luka 12:47, 48.

10. Vati Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va muesele kasingimiko ku muono?

¹⁰ Ci moneka ngecize Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ka vevuisisile vuino vika ca lomboloka Vakua Kilistu ku hona ku lihaka mu via mavu. Vunoni va tantekeyele ngecize ku tsiha muntu ca pua vupi. Ngeci cipue vaze va vandende va ile vusualale, va ambatele mata mu ntsimbu ya Ndzita ya Mavu Ose ya ku livanga ka va tavele ku tsiha vantu. Vamo omo va kele na ku viana va kele na ku tuameka ku lutue linga va ka tse.

11. Vati vanguvulu va lingile mu va muene ngecize Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va viana ku ya ku ndzita?

¹¹ Satana ua tenukile cikuma muomu vamuanetu vononokele Njambi. Ngeci ua putukile ku neha tuyando ku hitila mu masiko. (Visamo 94:20) Umo kapitau ua Masualale ku Estados Unidos, James Franklin Bell, ua lekele vamuanetu Rutherford na Van Amburgh ngueni nguvulu ya tumbikile lisiko lia liha lia ku tsiha uose a viana ku ya ku ndzita. Omo tele a li na ku sendekela mpundu Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya. Kapitau uaco ua tenukile cikuma kaha ua lekele muanetu Rutherford ngueni lisiko liaco ka lia tuhukile muomu presidente ua Estados Unidos ikeye ua li vindikile. Kaha Kapitau ua handekele ngueni: “Vunoni tu uana mua ku lingila tu mi kuata ngano!”

12, 13. (a) Omo lia vika vaze vamuanetu va ku pua 8 va va hanguilile ku kala miaka ya yingi mu kamenga? (b) Vuno kamenga ka lingisile vamuanetu ku likela ku ononoka Yehova ni? Lombololenu.

¹² Kaha nguvulu ya uanene vukovelelo vua ku yandesa Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya. Vamuanetu Rutherford na Van Amburgh, hamo na vakuavo va ku pua 6 vemanenene Watch Tower Society (ni guetu Sociedade Torre de Vigia), va ile mu kamenga. Ngazi ua va sompesele ua tumbuile vaze vamuanetu ngueni va puile vitozi va kama ku hiana masualale va ku Alemanha. Ua va vangeyele ngueni va sahuile nguvulu, masualale, na malombelo ose kaha va pandele ku yanda cikuma. ^[1] (Talenu mezi a ku tsongo ya cilongesa.) Ngeci Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va va sokele mu kamenga ku Atlanta, Geórgia. Vunoni omo ndzita ya huile, va va tuhuile kaha milonga i va vangeyele ya huile.

¹³ Cipue mu va kele mu kamenga, vaze vamala 8 va lihakele kapandi ka ku ononoka lisiko lia Njambi. Vati tua tantekeyamo? Muomu va sonekelele kuli presidente ua Estados Unidos a va tuhule mu kamenga. Mu mukanda uavo va sonekele nguavo Mbimbiliya ya tu sika nguayo ka tua pandele ku tsiha muntu, ngeci mukemuo nkala muntu na lihana kuli Njambi kaha a mu sahula ku cizango a pua citozi ca Njambi kaha a ka nonga. Va muesele ku simpa ca kama cikuma mu ku sonekela kuli presidente! Mua vusunga, vamuanetu ka va tavele na limo litangua liahi ku likela ku ononoka Yehova.

14. Kuliya na Mbimbiliya lombololenu vika via lingikile tunde mu 1914 ku tuala 1919.

¹⁴ Malakiya 3:1-3 ya lombolola via lingikile ku Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ku miaka ya 1914 na ku vuputukilo vua 1919. (Tandenu.) Yehova Njambi, “Sukulu uze” na Yesu Kilistu, “kanganda ka litavasiano,” uezile mu ku tala “vana va Levi,” vemanenene va ku vuavesa. Kaha omo Yehova ua va sungamesele na ku va lelesa va liviukisilile ku tambula cipanga ca ciha. Mu 1919, Yesu ua hanguile “mukua manda ua cili mukua mana,” va mu hele cipanga ca ku longesa na ku tuamenena vangamba va Njambi. (Mateo 24:45) Vantu va Njambi va tundile ku vundungo vua Mbambilone ya Kama. Tunde oho, va lihakelele kapandi ka ku lilongesa ku linga cizango ca Njambi, kaha va putuka ku mu lema cikuma. Mua vusunga va viukililile cikuma omo lia ku vezika caco! ^[2]​—Talenu mezi a ku ntsongo.

15. Vati tu hasa ku muesa ku santsela cetu mu ku tu patula ku Mbambilone ya Kama?

¹⁵ Ca pua ku santsela ca kama ku tu patula ku Mbambilone ya Kama. Satana ka hasele ku nongesa ku lemesa ca vusunga. Na hono! Vunoni ka tua pandele ku suva via tu patuila Yehova. Vutumbe vueni ku ovola vantu vose. (2 Kolintu 6:⁠1) Vunoni vulombelo vua makuli kasi vuli na ku hungumuna makulukazi na makulukazi a vantu, ava vaco va tonda vukuasi vuetu! Tu pangenu na ndzili yose mu ku temunuina vamuanetu va vusunga, mu ku va kuasa linga va patuke.