Nja semukile mu 1934. Ha ntsimbu yaco visemi vange, va Fred na Edna Molohan, tele va pua laza Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya (lelo nguetu Vakaleho va Yehova) mu miaka 20. Nje ku santsela cikuma ngecize va nji longesele ku lema Yehova. Tua kele mu mbonge ya indende ya Parsons, ku Kansas. Kampe vamuanetu vose va kele mu cikungulukilo cetu va puile va ku vuavesa. Vusoko vuetu vua kele na ku kunguluka na ku ambulula ntsimbu yose. Lia Sapalalo tua kele na ku ambuluila mu vitapalo, cize ci tue ku sana lelo nguetu ku ambuluila ku mbunga. Vintsimbu vimo tua kele na ku hona cikuma, vunoni Vatata ntsimbu yose va kele na ku tu landela jelado nga tu na lembuka.

Cikungulukilo cetu ca puile ca cindende vunoni ca kele na cihela ca kama ca ku ambulula, mua kele vimbonge via vindende via vingi na mehia a engi naua. Cingi ca vandimi ka va kele na ku tu hana vimbongo, vunoni vimbuto via mu mihaka yavo na mavunda ni vene tusumbi. Mu ku linga vatata va kele na ku lambuila vua lumo vimbongo via mikanda, via-ku-lia vi tua kele na ku tambula mu lihia, tua kele na ku vi lia yetu.

Visemi vange va landele cisandzi ca ku pangesa mu ku ambulula. Ange tele kanda nji pue ha citso ca ku ci pangesa, vunoni nja kele na ku kuasa vatata ni vanana mu ku ci suameka linga vantu vevue vimpande via muanetu Rutherford mu mangendzi a ku hilukila na vilongesa via Mbimbiliya.

Vatata va kutilile cikasa ca kama ca cikumo (Altofalante) helu lia likalu lietu, linga va lipuise likalu lia cikumo. Lia kuasele cikuma mu ku ambulula. Ha katete tua kele na ku imbisa miaso linga i koke vantu, kaha mu nima yaco tua hakeleko cimpande ca mu Mbimbiliya. Mu ca huile, tua hanene mikanda kuli vaze va muesele cizango.

Mu mbonge ya indende ya Cherryvale, ku Kansas, vatate vakele na ku tuala likalu mu cimo citungu ci va kele na ku sikamena vantu lia calumingo. Kaha tangua limo, vaPulisia vezile na ku va leka ngecize va pandele lika ku imbisila likalu lietu ha mbandza ya citungu. Ngeci vatata va tualele likalu mu tapalo ya kele ku mukulo ua citungu linga vantu va tualeleleho ku ivua vuino muzimbu. Nja lemene cikuma  ku kala na vatata na yaya Jerry ha vintsimbu ngeci muevi.

Ku miaka ize, tua kele na ku linga ku ambulula ca ku lifuila ku vihela kua kele vakua ku luisa cikuma vusunga. Ngue mu nji na mi lekele ku vuputukilo, tua kele na ku hinduka mu kati ka vutsiki na ku ka someka na civando vitratadu na mikanda kuintsi lia vimbelo via vantu. Mu nima yaco tua kele na ku liuanena ku mbandza ya mbonge tu mone nga tu napumo ni vapulisia va na kuataho vamo.

Cifua cikuavo ca ku tovala mu ku ambulula ca puile ku caula na mizimbu. Tua kele na ku likoleka vitantekeyeso via kama na ku caula mu mbonge. Nji vuluka ntsimbu imo, vamuanetu va ku mbonge yeka va cauilile mu mbonge yetu na vitantekeyeso via ku soneka nguavo “Vulombelo vua Pua Ciliva na Mingoso ya Lizangamena.” Va putukilile ku ndzivo yetu na ku caula kampe kilometro imo lika na mutamba mu mbonge kaha va hilukile. Tangua olio va vezikile, na umo uahi ua vemikile, vunoni vantu vavengi mu mbonge va kele na cizango ca ku tantekeya via ku caula caco.

Vintsimbu via vingi vusoko vuetu vua kele na ku ila ku viuano via muhato via ku Texas. Vatate va kele na ku pangela ku impreza ya kumboyo, ngeci mukemuo tua kele na ku londa kumbuyo ya vuana mu kuya ku viuano na ku ka meneka vavusoko. Vayaya ya vanana vaFred Wismar na mpueyavo Eulalie, va kele mu mbonge ya Temple, mu Texas. Vananantu vaFred va lilongesele vusunga ku vuputukilo 1900 tele vanike, va va mbuitikile, kaha va ambuluilileko muzimbu ua cili ku vantsongo vavo, hamo lika na vanana. Vamuanetu mu kati ka Texas va tantekeyele vuino vananantu vaFred muomu laza va puile ngamba ua muhato (lelo nguetu kaniungi ua ku zinguluka). Vananantu vaFred va puile vakua ngozi, ndzolela na ntuima kaha lungano luavo via nji kuasele cikuma.

Mu 1941, tua ile na kumboyo ku ciuano ca muhato ca kama ku St. Louis, Missouri. Vanike vose va va laniene va tumame hamo lika ku hiehi na mutula linga vevue cimpande ca Muanetu Rutherford, ca mutue “Vana va Muangana.” Ku ntsongo ya cimpande ceni ua tungumuine vanike vose va ku pua 15.000 na vuana vua ku lifuila. Muanetu Rutherford na vakua ku mu kuasa va tepelele ku vanike vose livulu Vanike.

Mu Abril ya 1943, tua ile ku ciuano ca limbo ca mutue “Cilanio ca ku Lingako Mumo” ku Coffeyville, Kansas. Ku ciuano caco tua vuile mutamba nguavo vikungulukilo viose vi ka kala na Sikola ya Iha, Sikola ya Vipanga via Teoklasi. Kaha tua tambuile naua livulu lia vilongesa 52 lia ku pangesa mu sikola yaco. Ku ntsongo ya muaka uaco nja hanene cimpande cange ca ku livanga mu sikola yaco. Ciuano caco ca puile naua ca ku lifuila kuli yange, muomu nange na vamo vakuetu va tu mbuitikile mu mema a ku tontola a mu cimo cisali ca ku hinda ca kele ku hiehi na umo muhaka.

Nja manusuile sikola mu 1951 kaha nja pandele ku hangula vika nji linga mu muono. Yaya Jerry ua kele ha mbetele. Nange nja tondele cikuma kuya ku mbetele, ngeci nja lisonekesele. Ka mua hitile ntsimbu ya kama, va nji laniene, nja putukile ku pangela ha mbetele lia 10 ya Março ya 1952. Eci ca puile cihangula ca cili cikuma ca nji kuasa ku pangela Njambi mu vutuntu.

Nja lavelelele ku pangela ku vutuhuilo vua mikanda linga nji ka kuase ku tuhula mikanda yetu. Vunoni na limo litangua li va nji tumine ku ka pangelako liahi. Va nji hakele ku vakua ku tepela via-ku-lia na ku ku teleka. Nja lemene cipanga caco kaha nja lilongeseleko via vingi. Tua kele na ku lisintsa sintsa na vakuetu, ngeci nja kele na imo ntsimbu ya ku huima ku mutana. Vintsimbu via vingi nja kele na kuya mu cisete ca mikanda ya ha Mbetele linga nji ka lilongese mu vulika. Ku lingamo ca nji kuasele ku kaniamesa lutsilielo na vusamba vuange na Yehova. Kaha via vuezele ku cizango cange ca ku pangela ha Mbetele muono uange uose nga citava. Jerry ua fumine ha Mbetele mu 1949 kaha ua ambatele Patricia, vunoni ua yoyelele ku hiehi na Brooklyn kaha ua nji kuasele na ku nji kaniamesa mu nja puile nji ua muha ha Mbetele.

Mu nima ya ntsimbu ya indende, tunde ha nja hetelele ha Mbetele, Mbetele ya tondele ku vueza ku mukana ua vamuanetu va ya kele na ku tuma va ka  hane vimpande mu vikungulukilo. Vamuanetu va ha mukana uaco va kele na ku va tuma ku ka hana vimpande mu vikungulukilo via ku laako, imo 320 kilometru ku tunda ku Brooklyn. Uose u va tumine, ua ka hanene cimpande na ku ka ambulula hamo na vakua ku ambulula va cikungulukilo caco. Nange va nji hanguile. Nja putukile mangendzi aco na ku hana vimpande na vuoma-vuoma. Ku ntsimbu ize vimpande via mbunga via kele na ku ambata ola ya mutuntu. Ange nja lemene kuenda mangendzi aco na kumboyo. Nji vuluka vuino tangua limo, lia puile Calumingu mu cisika ca 1954. Nja londele mu kumboyo ya ku hiluka ku Nova York kaha nja pandele ku heta ha Mbetele ku cinguezi. Vunoni tele tuli mu njila kua katukile luhundzi lua kama na mema a ku konda. Mitoli ya kumboyo ya puile ya tuhua tua vunengu ngeci ya putukile ku lizimina-zimina, kaha tua hetele 5 ola ya lia mukuavo. Mu nja sulukile mu kumboyo njendele na ku Brooklyn kaha nja tuvakanena ku kuzinia. Nja kotokelele kamandende kaha tele nja hono muomu nja zuamene vutsiki vuose. Vunoni ndzolela i nja vuile mu ku pangela vikungulukilo na ku tantekeya vamuanetu va ku liseza-seza, ya hianene vitanga viaco viose.

Mu miaka yange ya katete ha mbetele, nja putukile ku kuasa-kuasa ku programa ya ku Longesa Mbimbiliya nkala simano ku cisandzi ca WBBR. Hondo ya cisandzi caco ya kele ha andar ya mu civali mu ndzivo 124 Columbia Heights. Muanetu Alexander H. Macmillan, uze ua pangelele ha Mbetele miaka ya ingi, neni ua kele na ku iza-iza mu programa yaco. Tua mu lukile nguetu Mac. Ua puile lungano lua cili kuli etu vakuendze ha Mbetele muomu ua kolesele mu viosti via vingi.

Mu 1958, cipanga cange ca alulukile kaha nja putukile ku panga na vandongesi va Sikola ya Ngileade. Nja kele na ku kuasa ava vamuanetu va ntuima ku tambula mikanda ya va tavesele kuya ku vifuti vi va kele na ku va tuma mu vumissionaliu, na ku va kuasa via mangendzi avo. Ku endela mu vindeke ca kele na ndando ya kama, ngeci mukemuo cingi ca vamisionaliu va va tumine mu Afrika na Azia va kele na kuya na vimbapolo via vitenga. Vunoni mu nima ya miaka ya ingi, mu ya tepulukile ndando ya vindeke, cingi ca vamisionaliu va putukile kuya na vindeke honi.

Mu 1960, nja kumuine vindeke via ku tunda ku Estados Unidos Kuya ku Europa ku Viuano via muhato via ku lipandakana ca vifuti mu 1961. Nange nja ile ku cimo ca viuano viaco ku Hamburg, Alemanha. Mu nima ya ciuano nange na vamuanetu vatatu va ha Mbetele, tua kumuine likalu, tua tunda ku Alemanha kuya ku Italia linga tu ka meneke mbetele ya mu Loma. Ku tundako tua ile ku França, tua zavuka mincinda ya Pyrenees na ku kovela mu Espanha, kuze ku va vindikile cipanga cetu. Tua hasele ku hana imo mikanda kuli vamuanetu va mu Barcelona muomu tua i vungile ngue vuana. Tua viukilile ku liuana navo! Mu tua tundileko tua ile ku Amsterdã ku tua ka londelele ndeke na ku hiluka ku Nova York.

Mu 1962, va nji hanene cimpanga ca ku viukisila vamuanetu va ku pua 583 va va hanguilile ku ya ku viuano via muhato via ku liseza-seza mu mavu ose. Eci ciuano caco ca kele na mutue “Muzimbu ua Cili ua Ya-ye” ca mu 1963. Vamuanetu vaco ve ku ile mu  ku ka kungulukila ku Europa, Azia, na ku Pacifico do Sul kaha mu nima yaco ve ku ile ku Honolulu, Havai, kua ku manusuila ku Pasadena, California. Kaha ve ku ile naua vungendzi vua ku lifuila vua ku tantekeya vihela via mu Mbimbiliya ku Livano na Yondau. Seketa yetu ya va viukisilile mangendzi a vindeke na vihotele via ku ka tulila kaha na mapapelo a ku va tavesa ku kovela mu vifuti vieka.

Muaka ua 1963 ua puile naua ua seho kuli yange omo lia vimo vikuavo. Lia 29 ya Junho, nja ambatele Lila Rogers ua ku Missouri, uezile ha Mbetele mu 1960. Simano imo mu nima ya vulo vuetu, nange na mpueyange tua lipandakanene ku civunga ca vamuanetu va ile vungendzi vua ku lizenga mavu ose kaha tua ile ku Grécia, Ingito na Livano. Ku tundako tua londele ndeke ya tu tuala ku Jordão. Vunoni ku cihela caco vipanga vietu tele va vi vindika kaha vakua nguvulu ka va kele na ku hana mikanda ya tavesa kuenda mangendzi ku Vakaleho va Yehova. Ngeci ka tua tantekeyele vati vi kenda viuma mu tu ka hetako. Singaniekenu ku komoka na ndzolela i tua vuile mu tua muene vamuanetu va nemana ku vutulilo vua vindeke kaha va na kuata limo lipapelo hali mezi “Tambukenu Vakaleho va Yehova”! Ca puile ku vezika ca kama cikuma ku mona vihela vi va tumbula mu Mbimbiliya, ku mona vihela vi va kele vaAvilahama, Isake na Yakomba, na vihela via kele na ku ambuluila Yesu na vapostolo veni, na kuze ku vua putukilile ku lisanduoka vulombelo vua Vakua Kilistu na “kua lenga mavu.”—Vilinga 13:47.

Mu miaka 55, Lila kasi ua pua mukuasi ua lukakatela kuli yange mu vipanga viose vi tua tambula mu lukungulukilo. Vitsimbu via vingi tua ka menekele Espanha na Portugal, mu va vindikile vipanga vietu. Tua kele na ku kaniamesa vamuanetu na ku va tualela mikanda na vukuasi. Kaha tua hasele na ku ka meneka vamuanetu va kele mu kamenga ku Cádiz, Espanha. Nja viukilile cikuma ha ku simutuila navo na ku va kaniamesa.

Ku putuka vene mu 1963, nja kele na ku viukisa vungendzi vua vamuanetu va kele na kuya ku viuano via muhato via ku lifuila mu Afrika, Austrália, Amerika Central, Amerika do Sul, Europa, Extremo Oriente, Havai, Nova Zelândia, na ku Porto Rico. Nange na mpueyange tua ile ku viuano via vingi ka tu ka suvu ngeci mua ku Varsóvia, Polônia, mu 1989. Cingi ca vamuanetu va ku Rússia navo va hasele kuya ku ciuano caco. Cize cikeco ca puile ciuano cavo ca ku livanga! Kaha tua liuanene na vamuanetu va kele miaka ya yingi mu kamenga ku União Soviética omo lia lutsilielo luavo.

Cipanga cikuavo ca njivuisile ndzolela capuile ku meneka na ku kaniamesa vusoko vua Mbetele na va misionaliu va mu mavu ose. Vungendzi vuetu vua ku manusuila, tua ile ku Korea do Sul kaha tua hasele ku liuana na vamuanetu 50 va kele mu kamenga mu Suwon. Kaha va viukilile cikuma na ku lavelela ntsimbu i va ka hasa naua ku pangela Yehova mu ku zituka. Ku va tantekeya ca tu kaniamesele cikuma!—Loma 1:11, 12.

Nja limuena vati Yehova ue ku vezikisa vantu veni mu ku hita ca miaka. Mu 1943 mu va nji mbatizile  vakua ku ambulula va puile lika 100.000. Vunoni lelo lino Vakaleho va Yehova va na hete ku 8.000.000 mu vifuti via ku pua 240. Cipanga ca vaze va hita mu sikola ya Ngileande cikeco ci na kuasa cikuma ku ku livuezelela. Ce ku nji vuisa ndzolela ku panga na cingi ca vamisionaliu vaco na ku va kuasa kuya ku vihela vi va va tuma.

Nje ku santsela cikuma ngecize mu nja puile nji mukuendze, nja hanguile ku pangesa muono uange mu ku pangela Yehova ha Mbetele. Yehova ua nji vezikisa cikuma-kuma mu miaka yose eyi. Vutuhu tua lema vipanga viose via ha mbetele, nange na mpueyange tua hita mu vikungulukilo via vingi mu Brooklyn, kaha tua lemene ku ambulula na vamuanetu va kalamo, cikuavo naua tua uanamo vavusamba va vusunga vavengi.

Na lelo lino kasi nje ku tualelelaho ku pangela ha Mbetele na vukuasi vua mpueyange. Vutuhu nji li na miaka i tuvakana 84, nja viukilila ngecize kasi nji hasa ku linga vipanga via ku lumbunuka ha mbetele, ku seketa ya ku tuma na ku tambula mikanda.

Ce ku nji vuisa ndzolela ya kama ku kala mu lukungulukilo lua Yehova na ku mona ku lipuisamo mezi a ku mukanda ua Malakiya 3:18: “Amba vuose mu ka hiluka na ku nongonona ha kati ka vakua vuviuke na vakua vipi, ha kati kou a pangela Njambi no uze ke ku mu pangela.” Nkala litangua tue ku mona vati mavu a Satana ali na ku livuezelela ku pihia, kaha vantu ka vesi na lulavelelo kaha ndzolela yavo kati ku keha, nomu mu i fua muahi. Vunoni vaze va lema Yehova na ku mu pangela va kala na ndzolela mu muono vutuhu va yoya muno mu ntsimbu ya ikalu, kaha va kala na lulavelelo lua vusunga ku lutue. Mua vusunga ca pua ku vezika ca kama ku lekako vose via muzimbu ua cili! (Mateo 24:14) Vuangana vua Njambi vu ka alulula ano mavu a laza ku pua citungu. Tu vose tua lavelela litangua liaco lize! Muomu ku ntsimbu yaco vantu vose hano ha mavu va ka kala na cihindu ca cili na ndzolela, kaha naua va ka yoya miaka ya ya-ye.