1. Vati cipululu ca kovelele ku vusoko vua Yosefe?

YAKOMBA ua lemene vana veni vose, vunoni ua lemeneho cikuma Yosefe ua kele na miaka 17. Vika va lingile vamuanaye? Va putukile ku mu vuila cipululu ngeci va mu zindile. Yosefe ka lingile na vimo viahi vi va pandele ku mu zindila vamuanaye. Vutuhu ngoco, kasi va mu landesele mu vundungo na ku ka kuisa ise nguavo, kasitu ua mupi na muli. Cipululu ca va lingisile ku sanduola ciyulo mu vusoko na ku kokela iseavo vusiua.—Njen. 37:3, 4, 27-34.

2. Kuliya na Ngalata 5:19-21, omo lia vika cipululu ca pua vusonde?

² Mu Mbimbiliya, cipululu ni indzi * ca pua mutamba ua “vilinga via vusitu,” ci hasa ku vindika muntu ku suana Vuangana vua Njambi. (Tandenu Ngalata 5:19-21.) Cipululu ca pua muzi ua vifua via vusungu ngeci mua mbuanja, vicokocoko na matoto.

3. Vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

³ Ca ku muenako, viuma via solokele ku vusoko vua Yosefe, via muesa ku vindama ce kuizamo nga tu vuila vakuetu cipululu, ngeci mua ku tsiha vusamba na ku tanganesa ciyulo. Vutuhu na limo litangua liahi tu ka linga vize vi va lingile vamuanaye ya Yosefe, vunoni netu ka tua kele na mutima ua ku tantuluka. (Yele. 17:9) Muomu vintsimbu vimo, tue ku lua na visinganieka via cipululu ni indzi. Tu ci hitulukenu ha vimo vimamuna via mu Mbimbiliya, vi hasa ku tu kuasa ku nongonona omo lia vika ku  ivua cipululu ci hasa ku soka mizi mu mutima yetu. Kaha mu nima yaco, tu hilulenu naua ha vimo vinjila vi hasa ku tu kuasa ku vula cipululu na ku tuameka ciyulo.

4. Omo lia vika vaFilisteo va vuilile Isake cipululu?

⁴ Vupite. Isake ua kele na vupite vua vuingi, ngeci vaFilisteo va mu vuilile cipululu. (Njen. 26:12-14) Kaha vofuelele masima aa kele na ku nuisila vimuna veni mema. (Njen. 26:15, 16, 27) Ngeci mua vaFilisteo, lelo lino vamo va hasa ku vuila cipululu vaze vali na vupite ku hiana vakevo. Ka ve ku tonda lika ku kala na vupite vu vali navuo vakuavo, vunoni ve ku tonda vene nga vakuavo kati va kale na vimo viahi.

5. Omo lia vika vakuluntu va malombelo va vuilile Yesu cipululu?

⁵ Nga muntu va mu lema. Vakuluntu va malombelo a vaYundeya va vuilile Yesu cipululu muomu va mu lemene ku vantu vose. (Mat. 7:28, 29) Yesu ua puile muluua ua Njambi, kaha ua lemene ku longesa vusunga. Vutuhu ngoco, ava vakuluntu va malombelo aco va sanduele mizimbu ya visaki linga va pihise lizina lia Yesu. (Mako 15:10; Yoa. 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Cimamuna cika ca seho tu lilongesa ku muzimbu ou? Tua pande ku luisa nkala visinganieka via ku vuila cipululu vamuanetu va va lema cikuma mu cikungulukilo. Vati tu hasa ku lingamo? Mu ku lihakela kapandi ka ku tambuluisa vifua viavo via cili.—1 Kol. 11:1; 3 Yoa. 11.

6. Vati Ndiotelefe ua muesele cipululu?

⁶ Viteli via mu lukungulukilo. Ku sekulu ya ku livanga, Ndiotelefe ua vuilile cipululu vaze va kele na ku tuamenena cikungulukilo ca vakua Kilistu. Muomu ua tondele “ku pua mukua vukama” ha kati ka vose mu cikungulukilo, ngeci ua putukile ku sanduola mizimbu ya makuli ku tuala hali kapostolo Yoano na vakuavo va kele na viteli mu cikungulukilo. (3 Yoa. 9, 10) Vutuhu ka tu ka lingi via lingile Ndiotelefe, vunoni halumo tu hasa ku putuka ku vuila vamuanetu cipululu, omo lia viteli vi va kala navio. Kaha halumo via pua viteli vi tua lavelele ku tambula, ni halumo tue ku livua ngecize tua kala na vutongue vua ku niunga mua cili citeli caco.

7. Cipululu ci hasa ku tu lingisa ku livua vati?

⁷ Cipululu ca pua ngue muila ua nganga ni shaku mu lihia. Ku yecelela i soke mizi i hasa ku vihisa mbuto, na cipululu naco nga tu ci tavesa ci soke mizi mu mitima yetu, ci ka kaluua cikuma ku ci fumisamo. Cipululu ce ku soka ha vifua via ku vihia ngeci mua: visinganieka via ku vihia, indzi na ku lihalesa. Cipululu ci hasa ku tanganesa vifua via cili, ngeci mua cilemo, cikeketima, na vucili. Nga tu mona ngecize cipululu cili na ku soka mu mitima yetu, tua pande ku ci tukulamo. Vati tu hasa ku luisa cipululu?

8. Vifua vika vi hasa ku mi kuasa kulua na cipululu?

⁸ Tu hasa ku luisa cipululu nga tu kala na vifua ngeci mua ku likehesa na ku viukilila na vize vi tuli navio. Mua vusunga nga tu sulisa mutima uetu na vifua via cili, cipululu ka ci ka uana cihela mu mutima uetu. Kaha naua ku likehesa ci ka tu kuasa ku hona ku lisinganiekela vize via hiana. Muomu mukua ku likehesa ke ku singanieka ngecize ikeye lika ua fuila ku kala na vimo vakuavo kuahi. (Ngal. 6:3, 4) Mukua ku viukilila na viuma viali navio ue ku yoya mu ndzolela na vize viali navio, kaha ke ku tonda ku lisetekesa na vakuavo. (1 Tim. 6:7, 8) Nga muntu ua pua ua ku likehesa kaha ue ku viukilila na vize viali navio, ue ku viukilila nga a mona vakuavo va kala na viuma via cili.

9. Kuliya na Ngalata 5:16 na Filipu 2:3, 4, sipilitu santu i ka tu kuasa ku linga vika?

⁹ Tua tondeka vukuasi vua sipilitu santu ya Njambi linga tu viane vilinga via vusitu ngeci mua cipululu, kaha na ku kala na vifua via cili  ngeci mua ku likehesa na ku viukilila na vize vi tua kala navio. (Tandenu Ngalata 5:16; Filipu 2:3, 4.) Muomu sipilitu santu ya Njambi i hasa ku tu kuasa ku hilula visinganieka vietu na vizango vietu. Kaha na vukuasi vua Njambi tu hasa ku fumisa visinganieka via ku vihia mu mitima yetu na ku hingisamo via cili. (Visa. 26:2; 51:10) Tu ci hilulenu ha malungano a Mosesa na Paulu, vaze va vulile cipululu.

10. Vika via solokele ku pua ngue ceseko kuli Mosesa? (Talenu cikupulu ca helu lia Vutala.)

¹⁰ Mosesa ua kele na mpoko hali vantu va Njambi, vunoni ka vuilile vakuavo cipululu na ku vavindika ku tambula viteli. Ca ku muenako, ntsimbu imo, Yehova ua tambuile umo mutamba ua sipilitu santu kuli Mosesa na ku u hana ku civunga ca vakuluntu va Isaleli vemanene ku hiehi na mbalaka ya viuano. Kaha mu nima ya ntsimbu ya indende lika, Mosesa ua vuile ngecize vamo vakuluntu vavali, navo va tambuile sipilitu santu kaha va putukile ku ambulula vupolofeto. Vati ua lingile Mosesa omo Yehosua ua mu lekele linga a vindike vakuluntu vaco? Mosesa ka zivile cipululu ca viuma via lingilile Yehova vaze vamala vavali, vunoni ua li kehekesele na ku viukilila navo omo lia citeli ci va tambuile. (Num. 11:24-29) Vika tu lilongesa kuli Mosesa?

11. Vati vakuluntu mu cikungulukilo va hasa ku tambuluisa Mosesa?

¹¹ Mua pua mukuluntu mu cikungulukilo ni? Nga mukemuo, ntsimbu imo va mi pingile linga mu longese umo muanoko ku linga cimo cipanga ci mua lema cikuma ni? Ca ku muenako, halumo mua lema cikuma ku endesa cilongesa ca Vutala nkala simano. Mua vusunga, nga mua pua va ku likehesa ngeci mua Mosesa, ka mu ka livu ngecize seho yenu i ka tepuluka nga va ka mi vundila ku longesa umo muanetu linga ku lutue lua ntsimbu a ka pue na ku niunga citeli caco. Vunoni mu ka viukilila ku kuasa muanetu uaco.

12. Vati cingi ca Vakua Kilistu lelo lino, ve ku muesa ku likehesa na ku viukilila na vize vi vali navio?

¹² Aci singaniekenu ha citanga cikuavo ci ve ku hita vamo vakuluntu mu cikungulukilo. Mu miaka ya ingi, va puile vakua ku kuatasanesa civunga ca vakuluntu mu cikungulukilo. Vunoni mu ve ku puisa miaka 80 ve ku hana citeli caco ku mukuluntu ueka. Kaha tuniungi va ku zinguluka mu ve ku puisa miaka 70 ve ku tava ku va hana citeli ceka na ku likehesa cose. Kaha mu miaka ina hiti ngeci cingi ca vamuanetu va kele mu vusoko vua Mbetele mu mavu ose, va tambuile viteli vieka ngeci mua ku va tuma mu lihia. Ava vamuanetu va kuhia, ka ve ku niengua na vaze ve ku nuinga viteli vi va kele na ku linga laza vakevo.

13. Vika halumo vie ku lingisile kapostolo Paulu ku vuila vapostolo 12 cipululu?

¹³ Kapostolo Paulu neni ua pua lungano lua cili ku tuala ha ku likehesa na ku viukilila na vize via kele navio. Paulu ka tavesele cipululu ci kovele mu mutima ueni. Kaha ua kele na ntuima mu cipanga ca ku ambulula, ngeci na ku likehesa cose ua handekele ngueni: “Yange nji ua mundendendende ha kati ka vapostolo, yange ka va pandele ku nji tumbula kapostolo, muomu nja yandesele mbunga ya Njambi.” (1 Kol. 15:9, 10) Vandongesi va ku pua 12 lika vendele na Yesu mu cipanga ceni ca ku ambulula, vunoni Paulu ua puile lika kapostolo mu nima ya ku sanguka ca Yesu. Vutuhu va mu hanguile ku pua “kapostolo ua vakua vifuti.” (Loma 11:13; Vili. 1:21-26) Mu cihela ca ku vuila cipululu vaze vamala 12 vendele na Yesu, Paulu ua viukilile na viteli via kele navio.

14. Nga tue ku viukilila na vize vi tuli navio kaha tua pua va ku likehesa, vika tu ka linga?

¹⁴ Nga tue ku viukilila na vize vi tua kala navio kaha na ku likehesa, tu ka pua ngeci mua Paulu mu ku singimika vaze va hana Yehova mpoko ya ku sika. (Vili. 21:20-26) Yehova  ua hangula vamala linga va tuamenene cikungulukilo. Vutuhu ka va tantulukile, Yehova ue ku va mona ku pua “vuana kuli vantu.” (Efe. 4:8, 11) Nga tu singimika ava vamala na ku kava ku tuamenena cavo na ku likehesa cose, tu ka tualelelaho ku suena kuli Yehova na ku yoya mu ciyulo na vamuanetu.

15. Vika tua pande ku linga?

¹⁵ Ka tu hasa ku yoya mu ciyulo nga tu ecelela cipululu ci kole ha kati ketu. Ngeci mukemuo, tua pande ku viana viose vi hasa ku koka cipululu ha kati ketu, na ku tundisa visinganieka via cipululu mu mitima yetu. Vunoni tu hasa lika ku lingamo nga tu ononoka eci cimamuna ca Yehova, “kavangeyenu viuma via ku lingisa ciyulo, nevi vi tu likolesa navio umo na mukuavo.” (Loma 14:19) Vika tua pande mpundu ku linga mangana tu kuase vakuetu ku lua na cipululu, kaha vati tu hasa ku sambeya ciyulo?

16. Vati tu hasa ku kuasa vakuetu ku lua na cipululu?

¹⁶ Vifua na vilinga vietu vi hasa ku pua lungano lua cili ku vakuetu. Satana na mavu eni va tonda tu ‘li halese’ na viuma vi tua kala navio. (1 Yoa. 2:16) Vunoni ku lihalesa ce ku sambeya lika cipululu. Ngeci mukemuo, ka tua pandele ku handeka ntsimbu yose ha viuma vi tua kala navio ni vene vi tu tonda ku landa, linga kati tu lingise vakuetu ku putuka ku ivua cipululu. Njila ikuavo i hasa ku tu kuasa ku hona ku sambeya cipululu ya pua, ku hona ku lisasa na viteli vi tua kala navio mu cikungulukilo. Kaha naua nga tu pua na ku handeka viuma vi tua linga mu cipanga ca Yehova, ci ka lingisa vakuetu ku  ivua cipululu. Vunoni nga tu va muesa seho na ku va sangala omo lia viuma via cili vi ve ku linga, tu ka va kuasa ku viukilila na vize vi va kala navio kaha tu ka sambeya ciyulo na ku likata mu cikungulukilo.

17. Vika va lingile vamuanaye ya Yosefe, kaha omo lia vika?

¹⁷ Mua vusunga, tu hasa ku vula cipululu! Aci singaniekenu ha lungano lua vamuanaye ya Yosefe. Mu nima ya imo miaka tunde ha va mu mueselele vukenia, va ka mu uanene mu Ingito. Kaha ntsimbu kanda Yosefe a lisolole kuli vamuanaye, ua vesekele a mone nga va na aluluka ni kuahi. Vika ua lingile? Omo ua va laniene ku ka lia hamo, Yosefe ua hanene via ku lia via vingi kuli Mbenjamini ku hiana vamuanaye vakuavo. (Njen. 43:33, 34) Vunoni ambe ngoco, ka kua kele vusunga vu muesa ngecize Mbenjamini va mu vuililile cipululu kuli vamuanaye. Mu cihela ca ku ivua cipululu, va muesele ngecize va lemene cikuma ntsongo yavo na iseavo Yakomba. (Njen. 44:30-34) Mua vusunga, vamuanaye ya Yosefe va muesele ngecize va mbilile kuti cipululu mu ku lihakela kapandi ka ku linga ciyulo mu vusoko vuavo. (Njen. 45:4, 15) Na vuno vene, nga netu tu lihakela kapandi ka ku fumisa cipululu mu mitima yetu, tu ka kuasa vusoko vuetu na vamuanetu ku yoya mu ciyulo.

18. Kuliya na Tiango 3:17, 18, vika vi ka soloka nga tu lihakela kapandi ka ku linga ciyulo?

¹⁸ Yehova ua tonda ngecize tu vose tu luise cipululu na ku tonda ciyulo. Vunoni ci ka tondeka ku li hakela kapandi ka kama linga tu hase ku vi puisamo. Ngeci mu tua simutuila laza, mu ku linga ka tua tantulukile tua kala na cimbembesi ca ku ivua cipululu. (Tia. 4:5) Kaha naua, tua yoyela mu mavu a sula na cipululu. Vunoni nga tu tualelelaho ku lihakela kapandi ka ku kala na vifua ngeci mua ku likehesa, ku viukilila na vize vi tua kala vavio na ku santsela, mua vusunga tu ka vula cipululu. Ku lingamo, tu ka sambeya vifua via cili vi kole ha kati ketu na ku kaniamesa ku likata cetu.—Tandenu Tiango 3:17, 18.