Nja semukile lia 19 ya Maio ya 1940 mu mbonge ya Amioûn ku Líbano. Mu nima ya imo miaka ya indende vusoko vuetu vua nungulukilile ku mbonge ya Tripoli, kuze ku nja kolelele mu vusoko vua cilemo na ndzolela, vuze vua tantekeyele Yehova Njambi. Nja pua kasulantsongo ha vana vatanu, va vampuevo vatatu va vamala vavali. Visemi vange ka va tuamekele ku tonda mua ku lisukila. Vunoni va tuamekele ku lilongesa Mbimbiliya, viuano na ku kuasa vakuavo ku tantekeya Njambi.

Mu cikungulukilo cetu, mua kele Vakua Kilistu va ku vuavesa vavengi. Umo uavo Michel Aboud, ikeye ua kele na kuendesa cilongesa ca Mbimbiliya mu cikungulukilo ci tua sanene ku ntsimbu ize nguetu, cilongesa ca livulu. Muanetu Michel ua ka lilongesele vusunga ku Nova Iorque, kaha ikeye ua vu nehele mu Líbano mu 1921. Nje ku vuluka cikuma kasingimiko na vukuasi vua hanene kuli vamo vandumbuetu va vahumbe vaAnne na vaGwen Beavor va tundile ku Sikola ya Ngileande, va puile vavusamba vetu va cili. Mu nima ya miaka ya yingi, nja vuile ndzolela ya kama ya ku liuana na ndumbuetu Anne ku Estados Unidos. Mu nima ya ntsimbu, nja liuanene naua na ndumbuetu Gwen, ua somboka kuli muanetu Wilfred Gooch kaha va kala ha Mbetele ya ku Londres, Inglaterra.

Tele nji mukuendze, mu Líbano mua kele Vakaleho va vandende. Vunoni tua ambuluile na ntuima muzimbu ua mu Mbimbiliya. Kaha tua lingilemo vutuhu va kele na ku tu luisa kuli vamo vakuluntu va malombelo. Kuli vimo ka nje ku suva.

Tangua limo, nange na yaya ua mpuevo Sana, tua kele na ku ambuluila ku imo ndzivo ya kama i va tepa mu vindzivo via vindende. Umo mukuluntu ua vulombelo, uezile ha ndzivo i tua kele. Nji mona kuli umo ua mu sanene. Mukuluntu uaco, ua putukile ku tuka yaya. Kaha ua nakuile yaya ha ndondelo ya ndzivo, ngeci ua uile na ku vulumuka. Kua kele umo naua ua sanene vapulisia, ngeci mu vezile na ngozi yose va kuasele Sana. Va tualele uze mukuluntu ua vulombelo ku pulisia, kaha va ka mu kuatele na vuta. Ngeci mukuluntu ua vapulisia ue huile uze mukuluntu ua vulombelo ngueni: “U iya nkuma? U mukuluntu ua vulombelo ni mukuluntu ua vambanditu?”

Ntsimbu ikuavo i nji vuluka vuino ya puile omo cikungulukilo cetu ca kumuine limo likalu linga li tu tuale ku imo mbonge ya indende tu ka ambuluileko. Viose via kele na ku enda vuino mu mbonge yaco noho umo mukuluntu ua vulombelo ua kunguluile mbunga linga va tu luise. Va putukile ku tu luisa na ku tu asa mavue, ngeci va vulumuine vatate. Mu nja va talele ku cihanga, kuose kua ku sula na maninga. Ngeci va hilukile ku likalu na vanana kaha tu vose tua putukile ku va kava mu nima na ku lisosomua. Vunoni, ka nji ka suvu vi va handekele vanana mu va kele na ku hunda ku cihanga ca vatate, nguavo: “Yehova, sukulukambu vecele. Ka va tantekeya vi vali na ku linga.”

Ntsimbu ikuavo naua, tua hilukile kuimbo mu ku ka meneka vavusoko. Mu tua ka heteleko, tua ka uanene umo mukuluntu ua vulombelo vua ku tsimana ku ndzivo ya vakuku. Mukuluntu uaco ua tantekeyele ngecize vatate na vanana va pua Vakaleho va Yehova. Vunoni ua hanguileho ku handeka nange, vutuhu tele njili na miaka 6 lika. Kaha ngueni: “Ove, vika ku va ku mbatizilile?” Ngeci nja mu kumbuluile nguange, kanda nji kole linga va nji mbatize, noho nji tantekeye via vingi mu Mbimbiliya na ku kala na lutsilielo lua ku kaniama. Vunoni ka lemene cikumbululo cange, ngeci ua lekele vakuku ngueni, nji na mu muesa kasahuntu.

Vunoni evi vimona via ku vihia, ka via lanene cikuma. Muomu cingi ca vakua Líbano, va pua va ku zanguluka kaha vihuanga. Ngeci mukemuo, vantu vavengi va kele na ku tava ku simutuila netu via Mbimbiliya kaha tua kele na vilongesa via vingi.

Tele kanda nji manusule sikola, umo muanetu ua mukuendze ua ku Venezuela uezile mu ku tantekeya Líbano. Ua putukile ku kunguluka netu kaha ua litantekeyele na yaya ua mpuevo Wafa. Mu nima ya ntsimbu va li ambatele kaha va ka tungile ku Venezuela. Mu mikanda ya kele na ku soneka yaya Wafa, ua kele na ku suangeleya vatate  linga va nungulukile ku Venezuela na vusoko vuose. Ua kele na ku lingamo muomu ua kele na vusona vua kama. Mu nima ya ntsimbu tua nungulukile vene!

Tua nungulukilile ku Venezuela mu 1953 kaha tua ka kele mu mbonge ya Caracas, ku hiehi na nganda ya ntuamena ua cifuti. Mu ku linga tele nji kanike, vintsimbu vimo nja kele na ku lema ku mona ntuamena ua cifuti a hita mu likalu lia cili cikuma. Vunoni vatate na vanana, ka ca va puililile ca casi ku litombuesa ku cifuti, lilimi, cisemua, na via kulia. Vunoni tele vulungi kanda vu ci hue, tua hitile mu citanga ca kama.

Vatate va putukile ku ivua ku vavala. Ku vavala cavo ca tu tangele, muomu va kele na cihindu ca cili kaha va ku kaniama. Mu miaka ya ku nima yose, ka va vavalele na limo litangua liahi. Mu nima yaco, va va uanene na cancer ya ku kantsakafu (pâncreas) kaha va va tavuile. Kaha mu nima ya imo simano, va tsile.

Vusiua vu tua vuile, ka citava ku vu lombolola. Ange tele njili lika na miaka 13. Tua lisimuokele, na ku livua nguetu, muze ni ku nahu. Mu ntsimbu imo, vanana ka va kele na ku tava ngecize vatate va toka. Vunoni tua nongonuene ngecize ku-tsa ci neza laza, mueka mu tu hasa ku linga muahi. Ngeci na vukuasi vua Yehova tua kolesele vene. Nja manusuile sikola ku Caracas, tele njili na miaka 16 kaha nja vuile cizango ca kama ca ku kuasa vusoko vuange.

Ha ntsimbu yaco, yaya Sana, ua sombokele kuli umo muanetu ua ka hitile ku sikola ya Ngileande kaha va mu tuma naua ku Venezuela, Rubén Araujo. Vunoni va nungulukilile ku Nova Iorque. Vavusoko va hanguile ngecize nja pande kuya ku sikola ya kama. Ngeci va nji tumine ku Nova Iorque, kuli vanyali nji ka lilongeseleko. Mu nja ka keleko, vayaya na vanyali, va nji kuasele cikuma ku kola mu lutsilielo. Cikuavo naua mu cikungulukilo ca Espanhol Brooklyn, mua kele vamuanetu va kuhia vavengi. Ngeci mua vamuanetu Milton Henschel na Frederick Franz, va kele ha Mbetele.

Tele nji lingila ku manusula sikola ya kama ku Nova Iorque, nja putukile ku lihula, vati njili na ku pangesa muono uange. Nja tandele na civando vimpande via mu Vutala via handekele ha Vakua Kilistu ku kala na vizango via mu lutsilielo. Kaha nja muene ndzolela i va kele nayo vapioneiro na vakua Mbetele va kele mu cikungulukilo cetu. Ngeci nange nja tondele ku ivua ndzolela yaco. Vunoni tele kanda va nji mbatize. Ka mua hitile ntunda ya kama, nja nongonona seho ya kala ha ku lihana kuli Yehova. Kaha va nji mbatizile lia 30 ya Março ya 1957.

Mu nima ya cize cihangula ca seho, nja singaniekele ha cihangula cikuavo ca seho ci nja pandele ku linga, ku kovela mu cipanga ca ntsimbu yose. Nja kele na ku ivua cizango ca kama ca ku pua pioneiro, vunoni nja nongonuene ngecize cinanga caco ci nji puila ca cikalu. Ngeci nja lihuile nguange, nji hasa ku puisamo vene, oku nji ya ku sikola ya kama oku nji linga vupioneiro ni? Mu nja lekele vusoko vuange ku Venezuela nguange nji tonda ku likela sikola ya kama na ku hiluka ku Venezuela  nji ka pue pioneiro, tua putukile ku licukumuina mikanda.

Mu Junho ya 1957, nja hilukile ku Caracas. Vunoni nja muene ngecize, vusoko vuange vua kele mu lamba ya kama. Kaha va tondekele muntu a va kuasako ku tonda via ku lisuka navio. Ngeci kua nji solokelele kamo ka cipanga ku banku. Vutuhu nja tondele cikuma ku pua pioneiro. Muomu na laza vikevio via nji hiluisile ku Venezuela. Kaha nja lihakelele kapandi ka ku linga viose vivali. Mu miaka ya yingi, nja pangele ku banku oku naua nji linga vupioneiro. Havueni, ya puile miaka ya ku fuitangana na ndzolela!

Mu ku vueza ku ndzolela yange, nja putukile ku litantekeya na umo ndumbuetu mukua Alemanha ua lizina Sylvia, uze ua lemene cikuma Yehova. Neni ua nungulukile na visemi veni ku Venezuela. Kaha tua kele na vana vavali, ua yala Michel (Mike) ua mpuevo Samira. Mu nima ya ntsimbu yange honi nja tambuile citeli ca ku lela vanana. Ngeci vezile mu ku kala netu. Vutuhu nja likelele vupioneiro, omo lia viteli mu vusoko, vunoni nja tualeleleho ku ambulula na ntuima. Mpueyange ua kele na ku linga vupioneiro vua ku kuasa ha matangua a ku huima.

Mu nja singaniekele ha viuma vi nji na tumbula ku vuputukilo, tele vana kanda va mane sikola. Nji litavela ngecize tua kele na muono ua cili, kaha cingi ca vakua vibanku va nji singimikile cikuma. Vunoni nja tondele ku tsimana cikuma omo lia ku pua ngamba ya Yehova. Vize vi nja singaniekele tangua lize, ka via nji tundile mu visinganieka. Ngeci nange na mpueyange tua tumamene tu tale vati tu liyoyesa. Ku banku yetu, nga muntu na likela vipanga, va kele na ku mu hana vimbongo via vingi a ka likuase navio. Kaha mu ku linga ka tua kele na makongo, tua muene ngecize nga tu asiuisa muono uetu, kasi tu ka kala na vimbongo via ku likuasa navio mu ntunda ya kama.

Cize cihangula ka ca puile ca casi, vunoni mpueyange na vanana va nji kuasele. Ngeci mukemuo, nja hilukile mu cipanga ca vupioneiro. Nja vuile ndzolela ya kama! Muomu nja muene ngecize ka kua kele naua viuma vi nji tanganesa. Vunoni mu ntsimbu ya indende lika, muzimbu ukuavo u na ku litula.

Tangua limo, ndotolo ua tu lekele ngueni, mpueyange ali na mivila ivali. Nange na mpueyange tua komokele na ku ivua ndzolela ya kama! Vunoni nja singaniekele ha cihangula ca vupioneiro ci nja lingile. Nja muene ngecize via ku pua pioneiro amba ka nji viasa naua. Ngeci tua  aluluile visinganieka vietu na ku tuala mana ku ku lavelela munetu mukuavo. Vunoni kasi nja lihuile nga citava nji pue pioneiro.

Mu nima ya ku hilula ha vizango vietu, tua muene ngecize citava nji tualeleleho na cizango cange ca ku pua pioneiro. Munetu Gabriel, ua semukile mu Abril ya 1985. Vutuhu ngoco, nja likelele ku panga ku banku na ku pua pioneiro mu Junho ya 1985. Mu nima ya ntsimbu, nja tambuile civezikiso ca ku panga na vakuluntu va Mbetele. Vunoni mu ku linga Mbetele ka ya kele mu Caracas, nja pandele kuyako luvali ni lutatu mu simano, imo ntunda ya 80 km.

Mbetele ya kele mu mbonge ya La Victoria, ngeci tua hanguile ku nungulukila ku mbonge yaco na vusoko vuose. Ku nunguluka caco ca puile ca cikalu. Ngeci nje ku komoka cikuma vusoko vuange na ku va santsela. Muomu cifua ci va muenenemo ku nunguluka caco ca kuasele cikuma. Yaya Baha, ua litavelele ku niunga vanana. Munetu Mike tele ua ambata, vunoni Samira na Gabriel kasi tua kele navo ku ndzivo. Ngeci mukemuo, cize ku nunguluka ca lingisile ku seza vavusamba vavengi. Kaha mpueyange Sylvia, ua pandele naua ku litombuesa ku muono ua mu mbonge ya indende, muomu uezilile vimbonge via kama. Cikuavo naua tua pandele ku izilila ku yoyela mu ndzivo ya indende. Ku nunguluka ku tunda ku Caracas kuya ku La Victoria, ca kaluile havueni.

Vunoni viuma via alulukile naua. Muomu Gabriel ua ambatele kaha Samira ua hasele ku limanena. Ngeci nange na mpueyange, va tu laniene ku ka pangela ha Mbetele mu 2007, hakeho ha tua kala na lelo lino. Munetu ua katete Mike, ua pua mukuluntu mu cikungulukilo, kaha ue ku linga vupioneiro na mpueyeni Monica. Gabriel, neni ua pua mukuluntu mu cikungulukilo kaha ua kala na mpueyeni Ambra ku Itália. Samira co ua pua pioneiro, kaha ue ku pangela naua ku ndzivo mu ku kuasa Mbetele.

Cili vene, nja hana vinanga via kama mu muono. Kaha ka nje ku liveya. Muomu vinanga viose vi nja hana nga nguavo liatamo naua, nga nja lingimo vene. Nje ku santsela cikuma ku vivezikiso via kama vi nja tambula na ku puisamo mu ku pangela Yehova. Mu ku hita ca miaka, nja nongonona ngecize ku likuata vusamba vua kama na Yehova ca pua ca seho ya kama. Ambe nga vinanga vi tu hana via kama ni via vindende, Yehova a hasa ku tu hana “ciyulo cize ca hiana mana ose.” (Filp. 4:6, 7) Nange na mpueyange, tua lema mua kama ku pangela ha Mbetele, kaha tua nongonona ngecize vinanga ni nguetu vihangula vi tua linga mu muono, Yehova ue ku vi vezikisa muomu ntsimbu yose tue ku mu tuameka ku lutue.