1. Vika va hasa ku puisamo vamuanetu va vakuendze?

ENU VAMUANETU va vakuendze, kua kala via vingi vi mu hasa ku linga mu cikungulukilo. Cingi cenu mua kala na ndzili kaha ka mue ku hona vuasi. (Visi. 20:29) Mua pua vukuasi vua kama mu vikungulukilo, kaha citava mua tonda ku pua vakua ku kuasa vipanga. Vunoni, halumo mue ku singanieka nguenu vamuanetu ve ku mona ngecize kanda mu ci pueho ha ku mi kundika vipanga via seho. Vutuhu ngoco, cipue nga mu ci li mu vanike, kuli vimo vi mu hasa ku linga mu ntsimbu ino vene, linga vamuanetu mu cikungulukilo va mi kulahele na ku mi singimika.

2. Vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

² Mu cilongesa cino, tu hilula ha muono ua Muangana Ndaviti. Kaha tu hilula naua vimo viuma vi va lihitile navio vamiangana vavali va mu Yunda, Asa na Yehosafate. Tu hilula vitanga vi va lihitile navio ava vamala vatatu, vati va lingile na vika vamuanetu va vakuendze va hasa ku lilongesaho.

3. Mu njila ika vakuendze mu cikungulukilo va hasa ku kuasa vaze va na kolo?

³ Mua puile mukuendze, Ndaviti ua lilongesele vutongue vua puile vua seho ya kama ku vakuavo. Ka tuesi na vimpata ngecize ua puile kavusamba ua kama ua Yehova, kaha ua vuezele ku vutongue vueni vua kuimba, na ku vu pangesa mu ku kuasa muangana ya hanguile Njambi, Saulu. (1 Sam. 16: 16, 23) Enu vakuendze, vuno nenu mua kala na vuana vu mu hasa ku pangesa mu ku kuasa vamuanetu mu cikungulukilo ni? Cingi cenu mua kala navuo. Ca ku muenako, mu hasa ku mona ngecize vamo vamuanetu va ku kola ve ku santsela cikuma nga umo muanetu a va kuasa vati va hasa ku pangesa vitableti na vitelefone mu ku lilongesa mu vulika na ku viuano. Ngeci mukemuo, mu hasa ku kuasa vaze va na kolo ku pangesa evi vikuata viaco.

4. Ngeci mua Ndaviti, ha vifua vika mu hasa ku pangela enu vakuendze? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

⁴ Ndaviti ua muesele ngecize citava ku mu kulahela mu muono ua tangua na tangua. Ca ku muenako, mua puile mukuendze, ua kele na ku fuitangana mu ku niunga vampanga va ise. Cipanga caco ca kele na vusonde. Ndaviti ua lomboluelele Muangana Saulu, ngueni: “Ngamba yove ua niungile vampanga va ise; kaha omo ndumba uezile, cipue urso, na ku kuata muana mpanga ha kati ka vutanga, ange nja mu tuhukilile, na ku mu veta, na ku mu ohiela mu kanua keni.” (1 Sam. 17:34, 35) Ndaviti ua muene ngecize ka puile kapandi keni ku niunga vampanga, ngeci ua vohielele na ku simpa cose. Vamuanetu va vakuendze, va hasa ku tambuluisa Ndaviti mu ku fuitangana linga va puisemo vuino nkala cipanga ci va va kundika.

5. Kuliya na Visamo 25:14, cuma cika ca seho ya kama va na pande ku linga vamuanetu va vakuendze?

⁵ Mukuendze Ndaviti, ua likuatele vusamba vua kama na Yehova. Vusamba vuaco, vukevuo vua puile vua seho kuli Ndaviti ku hiana ku simpa ceni na vutongue vueni vua ku sika halupa. Ndaviti, ka muene Yehova ku pua lika Njambi yeni, vunoni ua mu puisile naua Kavusamba keni ua kama. (Tandenu Visamo 25:14.) Vakuendze, cuma ca seho ya kama ci mu hasa ku linga, ca pua ku kaniamesa vusamba vuenu na Isuenu ua muilu. Kaha nga mu lingamo, mu ka hasa ku tambula naua viteli vikuavo mu cikungulukilo.

6. Vika va kele na ku singanieka vamo ku tuala hali Ndaviti?

⁶ Cimo citanga ca pindile naco Ndaviti ca puile ku mu mona vunike ku vantu. Ca ku muenako, omo Ndaviti ua lihanene ku ka lua na Ngoliata, Muangana Saulu ua setekele ku mu vindika ngueni: “Yove u cili u muanike.” (1 Sam. 17:31-33, Livulu lya Shukulu Kalunga) Kaha imo ntsimbu ya indende ku nima, muanaye mpundu ua mu tumbuile naua vulinge vua ngoco. (1 Sam. 17:26-30) Vunoni  Yehova, ka muene Ndaviti ku pua ua ku hona ku hia ni cilinge ca ngoco. Muomu ua mu tantekeyele vuino, kaha Ndaviti neni omo lia ku kulahela muli kavusamba keni Yehova ua hasele ku vula Ngoliata.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Vika mu na lilongesa ku muzimbu ua Ndaviti?

⁷ Vika mu hasa ku lilongesa ku viuma via lihitile navio Ndaviti? Tua lilongesako ngecize tua pande ku pua vakua lukakatela. Muomu ci hasa ku ambata ntsimbu linga vaze va mi tantekeya tunde ku vunike va tave ngecize mu na kolo. Vutuhu ngoco, kalenu na vusunga ngecize Yehova ke ku mi mona lika ha mbandza, vunoni na mu kati, kaha a tantekeya vuntu vuenu na viuma vi mu hasa ku puisamo. (1 Sam. 16:7) Kaniamesenu vusamba vuenu na Njambi. Ndaviti ua lingilemo, mu ku hilula vuino viuma via tangele Yehova. Ua hiluile viuma via ku tanga na civando linga a mone vika a hasa ku lilongesaho ku tuala hali Uze ua vi tangele. (Visa. 8:3, 4; 139:14; Loma 1:20) Cuma cikuavo ci mu hasa ku linga, ca pua ku vundila vukuasi vua Yehova. Ca ku muenako, vuno vamo vakuenu ku sikola ve ku mi zola omo lia ku pua Mukaleho ua Yehova ni? Nga mukemuo, vundilenu vukuasi vua Yehova linga mu hase ku kolesa mu citanga caco. Kaha kavenu vimamuna vi mue ku uana mu Lizi lia Njambi, na mu mikanda yetu na vivideo. Nga mu lingamo, nkala ntsimbu i mu ka mona vukuasi vua Yehova mu cimo cisoti, lukulahelo luenu muli ikeye naluo luka livuezelela. Cikuavo naua, omo vantu va ka mona ngecize mua kulahela muli Yehova, navo va ka putuka ku mi kulahela.

8-9. Vika via kuasele Ndaviti ku lavelela na lukakatela noho ua puile muangana? Kaha vika vakuendze va hasa ku lilongesaho?

⁸ Tu hilulenu naua citanga cikuavo ca lihitile naco Ndaviti. Tunde ha va mu vuaveselele, Ndaviti ua lavelele miaka ya ingi linga a hete ha ku pua mpundu muangana ua Yunda. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Vika via mu kuasele ku lavelela na lukakatela? Ndaviti ka tavesele vusiua vu mu hiluisile mu nima, vunoni ua tualele mana kuli vize via hasele ku lingako ntsimbu kanda a pue muangana. Ca ku muenako, mua kele na ku tina Saulu mu cifuti ca vaFilisteo, Ndaviti ua pangesele ntsimbu yaco mu ku lua na vitozi va vaIsaleli. Kaha mu ku lingamo, Ndaviti ua niungile vinginga via Yunda.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Vika vamuanetu va vakuendze va hasa ku lilongesa kuli Ndaviti? Pangesenu vukovelelo vue ku mi solokela mu ku kuasa vamuanoko. Tu hilulenu lungano lua muanetu Ricardo. * Tunde ku vunkavala vueni ua tondele cikuma ku pua pioneiro ua ntsimbu yose. Vunoni tele kanda a puisemo via tondeka. Vutuhu ngoco ka vuile ku vihia ku mutima cipue vusiua, vunoni ua lingile cose mu ku vueza ku cipanga ceni ca ku ambulula. Ivene ngueni: “Mu nje ku singanieka ha ntsimbu yaco, nje ku mona ngecize ca puile ca cili ku lihakela kapandi linga nji tualeleho ku kola mu lutsilielo. Nja lihakelele kapandi ka ku linga mangendzi a ku hilukila kuli vose va muesele cizango na ku liviukisila vuino mangendzi aco. Mu ku lingamo, nja hasele ku kala na ndongesi ua Mbimbiliya ua ku livanga mu muono uange. Mu nja putukile ku kala na vutongue vua ku ambulula, na liova lia ku linga cipanga caco lia putukile ku tepuluka.” Lelo lino, muanetu Ricardo ua pua pioniero ua ntuima na mukua ku kuasa vipanga.

10. Tangua limo, vika ua lingile Ndaviti ntsimbu kanda a linge cihangula ca kama?

¹⁰ Tu hilulenu vimo viuma vikuavo via solokelele Ndaviti. Ntsimbu imo, omo Ndaviti na masualale veni va puile vakua ku tina, va sile  masoko avo ha cilombo mu ku ka lua imo ndzita. Vunoni vamo vitozi va va katukilile, kaha va pupile cilombo na ku ambata vampuevo vavo na vana. Mu ku linga Ndaviti ua puile lisualale ua vutongue, tele nga ue ku singaniekele lika ha ku panga vumo vutumbe vua ku ka patula vaze vantu va va tualele. Vutuhu ngoco Ndaviti ka lingilemo, vunoni ua vundilile vukuasi kuli Yehova. Ku hitila muli kapolofeto Aviatale, Ndaviti uehuile Yehova nga citava a kaveko. Kaha Yehova ua mu kumbuluile ngueni, citava a kaveko muomu a ka va uana. (1 Sam. 30:7-10) Vika mu na lilongesa ku muzimbu ou?

11. Vika mu hasa ku linga ntsimbu kanda mu linge vihangula?

¹¹ Puenu na ku tonda vimamuna ntsimbu kanda mu linge vihangula. Mu hasa ku lingamo, mu ku hula visemi venu, ni ku handeka na vakuluntu mu cikungulukilo. Yehova ua kulahela ava vamala va ku hangula kaha nenu mu hasa ku va kulahela. Yehova ue ku mona vamala vaco ku pua vuana ku cikungulukilo. (Efe. 4:8) Nga mu tambuluisa lutsilielo luavo, na ku halakana ku vimamuna viavo, mu ka hasa ku linga vihangula via cili. Tu hilulenu honi viuma vi tu hasa ku lilongesa kuli Muangana Asa.

12. Vifua vika ua kele navio Muangana Asa mua putukile ku sika?

¹² Muangana Asa mua puile mukuendze, ua puile ua ku likehesa kaha ua ku simpa. Ca ku muenako, mua suanene ise Aviya ha vuangana, Asa ua putukile cipanga ca ku nongesa tumponia. “Kaha ua sikile Yunda ku lengeya Yehova, Njambi ya vaiseavo, na ku linga lisiko na cizilika.” (2 Miz. 14:1-7) Kaha omo Zela kaEtiopia, uezile na masualale 1 milhão mu ku lua na Yunda, Asa ua vundilile vukuasi vua Yehova ngueni: “Yehova, ka kuesi ueka ku vanga yove mu ku kuasa, ha kati ka mukua zindzili no uze kesi na ngolo: Tu kuase, A Yehova Njambi yetu; muomu tua ku zika mutima.” Aa mezi a ku tovala, a muesa ngecize Asa ua kulahele cikuma muli Ise ua muilu Yehova, linga a muovole hamo lika na vantu veni. Ngeci “Yehova ua vetele vaEtiopia.”—2 Miz. 14:8-12.

13. Vika via solokelele Asa mu nima ya ntsimbu, kaha omo lia vika?

¹³ Mua vusunga, kati ca casi ku lua na masualale va ku pua 1 milhão, vunoni Asa ua kulahelele muli Yehova kaha ua hasele ku va vula. Vutuhu ngoco, mua hitile mu cisoti ceka  ca cindendeko, Asa ka vundilile ku tuamenena ca Yehova. Ntsimbu imo, mu va mu zuzusuile kuli Muangana ua Isaleli Mbasa, Asa ua ka vundilile vukuasi kuli muangana ua Silia. Ngeci ku hitila muli kapolofeto Hanani, Yehova ua lekele Asa ngueni: “Muomu u na zika mutima kuli muangana ua Silia, kaha ka ua zikile mutima kuli Yehova Njambi yove, ngoco vene civunga ca muangana ua Silia ca pituka ku livoko liove.” Kaha tunde tangua lize, Muangana Asa ka kele naua mu ciyulo. Vunoni mu vindzita lika ku sua kumo. (2 Miz. 16:7, 9; 1 Vam. 15:32) Vika tu lilongesaho?

14. Vati mu hasa ku kulahela muli Yehova, kaha kuliya na 1 Timoteo 4:12, vati va ka mi mona vamuanetu mu cikungulukilo?

¹⁴ Likehesenu na ku tualelelaho ku kulahela muli Yehova. Mu va mi mbatizile, mua muesele lutsilielo na lukulahelo lua kama muli Yehova. Kaha Yehova, na ndzolela yose ua mi hele civezikiso ca ku pua mutamba ua vusoko vueni. Via tondeka honi kuli yeni, via pua ku tualelelaho ku kulahela muli Yehova. Ce ku pua ca casi ku kulahela muli Yehova, nga tu linga vihangula via vikalu. Vati co mue ku linga mu vihangula vikuavo? Vuno ca pua ca seho ku kulahela muli Yehova nga mu linga vihangula ku tuala ha vueho, vipanga, na vutumbe mu muono ni? Kati mu pue na ku kulahela mu mana enu vavene. Vunoni, puenu na ku tonda vitume via mu Mbimbiliya via likuata na cihangula cenu kaha puenu na ku vi kava. (Visi. 3:5, 6) Nga mu lingamo, mu ka vuisa Yehova ndzolela kaha naua mu ka pua lungano lua cili ku vamuanetu mu cikungulukilo.—Tandenu 1 Timoteo 4:12.

15. Kuliya na 2 Mizimbu 18:1-3; 19:2, visevuka vika ua lingile Muangana Yehosafate?

¹⁵ Mua vusunga, ngeci muetu vose, nenu ka mua tantulukile kaha vintsimbu vimo mu ka sevuka. Vunoni, evi ka via pandele ku mi vindika ku linga viose vi mu hasa mu vipanga via Yehova. Tu hilulenu ha lungano lua Muangana Yehosafate. Ua kele na vifua via cili via vingi. Ku vukuendze vueni, ua “lengeyele Njambi ya ise, na ku enda mu vizilika vieni. Cikuavo naua ua tumine vamiata va lizenge mu vimbonge viose via Yunda mu ku longesa vantu via Yehova. (2 Miz. 17:4, 7) Vunoni vutuhu Yehosafate ua puile muntu ua cili, vintsimbu vimo ua lingile vihangula via ku vihia. Mu ntsimbu imo, omo muangana  Yehosafate ua sevukile, umo muluua ua Yehova ua mu payele. (Tandenu 2 Mizimbu 18:1-3; 19:2.) Vika tu hasa ku lilongesa ku muzimbu ou?

16. Vika mua lilongesa ku viuma via lihitile navio Rajeev?

¹⁶ Puenu na ku tava vimamuna vi mue ku tambula na ku vi kava. Halumo ngeci mua cingi ca vakuendze, nenu ce ku mi kaluuila ku noneka vuino matumbe enu mu muono. Kati mu hilukile mu nima. Halakanenu muzimbu ua umo muanetu ua mukuendze ua lizina Rajeev. Ngueni: “Mu nja puile nji kankavala, nja kele na ku linga yange ou ndu. Muomu ngeci mua cingi ca vakuendze, nja lemene cikuma vueho na senga ku hiana ku kunguluka na ku ambulula.” Vika via kuasele Rajeev? Umo mukuluntu mu cikungulukilo ua mu kuasele na vimamuna. Rajeev ngueni: “Ua nji kuasele ku hilula ha citume ca ku 1 Timoteo 4:8.” Rajeev ua likehesele na ku kava cimamuna caco. Ngeci ua hiluile ha vika mpundu via hiana seho mu muono. Ivene ngueni: “Nja lihakelele kapandi ka ku tuameka viuma via mu lutsilielo.” Vika viezilemo? Muanetu Rajeev ngueni: “Mu nima ya imo miaka ya indende tunde ha nja tambuluile cize cimamuna nja hetele ha ku pua mukua ku kuasa vipanga.

17. Vati vamuanetu va ku kola ve ku livua ku mutima ku tuala ha vamuanetu va vakundze?

¹⁷ Vamuanetu va ku kola va lema ku likuata kumo nenu vamuanetu va vakuendze mu ku pangela Yehova! (Zef. 3:9) Va lema ntuima yenu, ngolo yenu na ndzolela yenu. Mua pua mu va seho ku meso avo.—1 Yoa. 2:14.

18. Ngue muya muesa Visimo 27:11, vati Yehova ue ku livua ku tuala ha vakuendze ve ku mu pangela?

¹⁸ Enu vamuanetu va vakuendze, kati mu suve ngecize Yehova ua mi lema na ku mi kulahela cikuma. Ua polofetele ngecize, ku matangua a ku kotokela civunga ca kama ca vakuendze va ka lihana ku cizango cavo. (Visa. 110:1-3) A tantekeya ngecize mua mu lema kaha mu tonda ku mu pangela na ngolo yenu yose. Ngeci mukemuo, puenu na ku muesa lukakatela ku vakuenu na kuli yenu vavene. Kaha nga mua sevuka, puenu na ku tava vimamuna na ku sungamesa ci mue ku tambula, mu ku vi mona ngue vili na ku tundilila mpundu kuli Yehova. (VaHe. 12:6) Cikuavo naua, puenu na ku puisamo vuino nkala vipanga vi ve ku mi kundika. Kaha helu lia viose evi, puenu na ku linga vize vi lingisa Isuenu ua muilu a mi sangale.—Tandenu Visimo 27:11.