Skip to content

Skip to table of contents

Mu 1881, Kapitau ua Masualale Gordon ua singaniekele ngueni na uana citungu ca Endene ku Praslin, Seychelles

Citungu ca ha Mavu—ca pua Cilota ca Ngoco ni ci ka Lipuisamo?

Citungu ca ha Mavu—ca pua Cilota ca Ngoco ni ci ka Lipuisamo?

Citungu! Vikupulo via ha mikanda ya vungendzi vie ku tu vuisa cizango ca ku ya ku “citungu” ni nguetu ku vihela via cili via ku laako mu ku huima na ku suva visoti vietu viose. Vunoni ngue mu tua tantekeya tu vose, mu tue ku hiluka hembo, visoti via muono vie ku tualelelaho ngue muze vene mu tua vi sile.

Vutuhu ngoco, vantu vavengi va lema citungu. Ngeci mukemuo tu hasa ku lihula nguetu: ‘Vuno “citungu” ca pua cilota ca ngoco ni? Nga mukemuo, vika vantu va ci lemena cikuma? Vuno tangua ci hasa ku ka lipuisamo ni?’

VISINGANIEKA VIA VANTU KU TUALA HA CITUNGU

Tunde ku laza, muzimbu ua citungu ue ku kuika visinganieka via vantu va vengi. Ha cimpande eci, vie ku katula cizango ca vavengi via pua muzimbu u va tumbula mu Mbimbiliya ua ‘lihia lia Endene’ lia kele “ku ku-iza ca litangua.” Vika via lingisile citungu caco ku komouesa cikuma? Mbimbiliya nguayo: “Yehova Njambi ua sokesele muti uose u viuka ku mona, nou ua cili mu ku lia.” Mua vusunga, citungu caco ca puile cihela ca cili cikuma. Kaha cuma ca komoueselemo cikuma, ca puile “muti ua muono” ua kele “mukati ka lihia.”

Cikuavo naua, muzimbu ua ku Njenisisi ua tumbula vindonga viuana via kele na ku tukumuina mu citungu caco. Ha kati kavio, vivali kasi via tsimana na lelo lino​—ndonga Tigre (ni Hindekele) kaha na Yufelate. (Njenisisi 2:10-14) Evi vindonga vivali via ka kovela mu cisali ca Pelesia ca ku cifuti ci tua tantekeya lelo ku pua Iraque, laza ca puile mutamba ua Pelesia.

Ngeci mukemuo, muzimbu ua citungu ca ha mavu ua pua ua seho ya kama ku cisemua ca vakua Pelesia. Cisalo ni ciyalo ca vakua Pelesia va sonekaho citungu ca kala mu vivumbe, kaha va tongelaho miti na vintemo. Cisalo caco ca ku sekulu 16, ca kala mu Ndzivo ya ku Tulikila via ku Laza ku Filandelefia, ku Pennsylvania, Estados Unidos. Vakua Pelesia ve ku pangesa lizi “palandaizi” mu ku tumbula “citungu ca ha vivumbe,” kaha vi va soneka ha cisalo via muesa muzimbu ua mu Mbimbiliya ua lihia lia cili lia Endene.

Mua vusunga, visimo via palandaizi ve ku vi ta mu visemua na malimi a engi mu mavu ose. Omo vantu ha mavu va putukile ku nungulukila ku vifuti via ku liseza-seza, va ile na muzimbu ua ku livanga ua citungu, vunoni mu ku hita ca ntsimbu va u tokasiana honi na visimo via ku vihela viavo na viuma vi va tsiliela. Na lelo lino, vantu va vengi ve ku tumbula vihela via ku viuka nguavo palandaizi ni citungu.

VAMALA VA TONDEE VIA CITUNGU

Vamo vakua ku ya na ku tonda ku tantekeya vihela via viha, va ambele nguavo va uanene citungu cize ca zimbalele. Ca ku muenako, Charles Gordon umo kapitau ua masualale ua ku Gra-Bretanha, mua ile ku Seychelles mu 1881, ua komokele cikuma mu ku mona ku viuka ca Vallée de Mai​—ci va puisa cihela ca Vusuana vua Mavo Ose​—kaha ngueni ca puile vene lihia lia Endene. Mu sekulu 15, mukua ku endesa mato ua ku Italia, Christopher Columbus, mu a ka hetele ku nkundu ya ku Hispaniola, ni nguetu Republika Dominikana na Haiti, neni ua singaniekele ngueni halumo na uana citungu ca Endene.

Limo livulu lia mizimbu (Mapping Paradise) lia kala na vimapa via laza vi tuvakana 190, kaha cingi cavio via muesa Andama na Eva mu Endene. Ha kati kavio ha kala kopia ya mapa ya mu sekulu 13, ya Beatus ua ku Liébana. Helu liayo hali kamo ka cikasa ka va hakamo palandaizi. Kaha mua tunda vindonga viuana vi va luka nguavo “Tigre,” “Yufelate,” “Indus,” na “Yondau,” viose via kala mu vimbango viuana, nguavo halumo via muesa ku lisanduoka ca Vukua Kilistu ku vimbango viuana via mavu. Vikupulo via cifua eci, via muesa ngecize vutuhu na umo uahi ua tantekeyele cihela ha ca kele citungu caco, vantu kasi ve ku vuluka muzimbu uaco kaha ue ku va ya cikuma ku mutima.

John Milton, umo mukua ku soneka visimo ua ku Inglaterra, ua tsimana omo lia cisimo ca sonekele ca Citungu ca ku Zimbala. Ua ci tundisile ha muzimbu ua ku Njenisisi ku tuala vupi vua Andama na ku mu sekula mu Endene. Mu livulu liaco, ua handekele via cikulaheso ca Njambi ku vantu ca ku hiluisa muono ka ue ku hua, ngueni: “Kaha mavu ose a ka pua citungu.” Mu ku hita ca ntsimbu, Milton ua sonekele livulu likuavo lia kele na mutue Citungu ca Soloka Naua.

VA ALULUILE VISINGANIEKA VIA KU LIVANGA

Ngue mu tu na limuena, tunde ku ntsenkulu vantu va lema cikuma muzimbu ua citungu ca ku zimbala. Vunoni vika va u sembuluila matangua ano? Muomu ngue mu lia handeka livulu Mapping Paradise “vakua ku lilongesa via Njambi va likela mu vutuntu ku tonda cihela ha kele citungu.”

Cingi ca vakua ku ya ku vitembele ve ku longesa nguavo tangua va ka ya muilu, kati mu citungu hano ha mavu. Vunoni Mbimbiliya ku Visamo 37:29 nguayo: “Vakua vuviuke va ka suana cifuti, kaha va ka kalamo ku miaka na miaka ya ya-ye.” Mavu, lelo lino a li ku laako na citungu, vuno citava tu lavelele nguetu cikulaheso ca citungu tangua ci ka lipuisamo? *

MUA VUSUNGA MAVU OSE TANGUA A KA PUA CITUNGU

Yehova Njambi, uze ua tungile Citungu ca laza, ngueni tangua a ka hiluisa viose via zimbalele. Vati a ka lingamo? Vulukenu ngecize Yesu ua longesa ku vundila, ngueni: “Vuangana vuove vu ize. Cizango cove va ci linge, Ngue muilu, ngecize ha mavu.” (Mateo 6:10) Vuangana vuaco vua pua nguvulu ya ka sika Yesu Kilistu, vu ka hinga ha vihela via mavuangana ose a vantu. (Ndaniele 2:44) Omo vu ka sika Vuangana vuaco, cizango ca Njambi ku tuala ha citungu ci ka lipuisamo.

Laza, Njambi ua huiminine kapolofeto Isaya a lombolole mu u ka fua muono mu Citungu, omo viose vie ku kokela vantu visoti lelo, lino vi ka hua. (Isaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Tua mi lania mu uane ntsimbu linga mu tande vinimbu vi tu na tumbula helu mu Mbimbiliya yenu vavene. Nga mu lingamo, ci ka kaniamesa lulavelelo lu mu li navuo ku tuala ha viuma via ka lingila Njambi ku vantu va ku ononoka. Vantu va ka yoya ku ntsimbu oyo, va kevua ndzolela mu citungu na ku ya Njambi ku mutima, viuma via zimbalesele Andama.​—Ku-Solola 21:3.

Omo lia vika tua pande ku kala na vusunga nguetu ku lavelela Citungu ha mavu ka ca puile cilota ca ngoco? Muomu Mbimbiliya nguayo: “Melu akeo melu a Yehova; Vunoni mavu na a hie kuli vana va vantu.” (Visamo 115:16; Tito 1:2) Mua vusunga, eci cikulaheso ca pua ca vusunga ca mu Mbimbiliya​—ku yoya mu Citungu miaka yose!

^ cin. 15 Ca cili naua ku tantekeya ngecize mu Alcorão, cinimbu 105 ca sura ni nguetu kapitulu 21, Al-Anbiya’ [Vapolofeto], nguaco: “Uose mukua vuviuke ha kati ka vangamba vange a ka suana cifuti.”