Omo lia vika kua kala ViMbimbiliya vi va languluila mua ku liseza-seza matangua ano? Mue ku mona ViMbimbiliya vieka ngue vie ku mi tangula ku ivuisisa vuino Mbimbiliya ni? Ku tantekeya ku via tunda ci hasa ku mi kuasa ku vi pangesa na mana.

Ca katete, iya mpundu ua sonekele Mbimbiliya kaha mu muaka uka?

Mbimbiliya va itepa mu mitamba ivali. Mutamba ua katete ua kala na mikanda 39 ya ku lela mua kala “mezi a Njambi.” (Loma 3:2) Njambi ua huiminine vamala vakua vusunga ku soneka mavulu mu miaka ya yingi​—kampe miaka 1,100 tunde mu 1513 T.K.K.E. na mu muaka 443 T.K.K.E. Cingi ca mikanda yaco va isonekele mu ciHevelu, ngeci ou mutamba uaco ua pua Visoneka via ciHevelu, ua tsimana naua mu ku pua Testamentu ya Laza.

Mutamba ua mu civali ua kala na mikanda 27 nauo naua ua pua “lizi lia Njambi.” (1 Tesalonika 2:13) Njambi ua huiminine vamo vandongesi va Yesu Kilistu ku soneka eyi mikanda yaco mu miaka ya indende​—kampe miaka 60 tunde mu 41 Tele Kilistu neza laza ku tuala mu 98. Va sonekele cingi ca mikanda yaco mu ciNgelengu, ngeci tue ku sana ou mutamba uaco Visoneka via Vakua Kilistu via ciNgelengu, via tsimana mu ku pua Testamentu ya Iha.

Eyi mikanda 66 yose ya ku huimina ku i pandakana hamo ikeyo ya panga Mbimbiliya​—Muzimbu ua Njambi ku vantu. Vuno omo lia vika va i languluila mu malimi a ku liseza-seza? Omo lia vusunga vuno.

• Ku kuasa vantu linga va tande Mbimbiliya mu lilimi liavo lia cisemua.

• Ku sungamesa ku sevuka ci va hakelemo vamo vakopista linga Mbimbiliya i fue ngue muze mua laza.

• Ku tundisamo mezi a laza a kaluua ku evuisisa.

Tu ci tantekeyenu vati ovu vusunga vuaco vua kuasele ku ViMbimbiliya vivali vi va languluile ku laza.

Miaka 300 tele Yesu kanda eze ha mavu, vamo vaYundeya va ku lilongesa, va putukile ku langulula Visoneka via ciHevelu mu lilimi lieka​—ciNgelengu. Evi visoneka viaco va vi lukile lizina lia Septuaginta ya ciNgelengu. Vutumbe vuka va i languluile? Ku kuasa vaYundeya vavengi ka va kele na ku handeka ciHevelu vevuisise “visoneka vize via ku lela,” (2 Timoteo 3:15) Muomu va tantekeyele lika ciNgelengu.

Mbimbiliya ya Septuaginta ya kuasele naua makulukazi a vaze ka va puile vaYundeya, va kele na ku handeka ciNgelengu ku ivuisisa Mbimbiliya. Mu njila ika? Umo mulongesi W. F. Howard, ua sonekele ngueni: “Tunde ha kati ka sekulu ya ku livanga, vamissionaliu va vulombelo vua Vakua Kilistu va pangesele Mbimbiliya ya septuaginta mu ku ambulula mu visinangonga ‘va muese mu visoneka ngecize Mesiya ikeye Yesu.’” (Vilinga 17:3, 4; 20:20) Kuli ya na vimo via sonekele mukua ku lilongesa via Mbimbiliya F.  F.  Bruce, ngueni ngeci mukemuo cingi ca vaYundeya ka va lemene “ku pangesa Septuaginta.”

Omo vandongesi va Yesu va kele na ku tambula mikanda ya ciNgelengu i va sonekele Vakua Kilistu, va i pandakanene hamo ku Septuaginta ya mu ciHevelu ngeci mukemuo ya pua Mbimbiliya ya mutuntu i tua kala nayo matangua ano.

Mu nima ya miaka 300, tele Mbimbiliya i nahu ku soneka, Jeronimo mukua ku lilongesa ua languluile Mbimbiliya mu lilimi lia Latin kaha ve ku i sana Latin Vulgata. Mu ntsimbu yaco tele kuli laza viMbimbiliya vi va langulula mu ciLatin, Omo lia vika kua tondekele Mbimbiliya ya iha? Jeronimo ua tondele ku sungamesa “mezi a ku henga, ku sevuka ca vakua ku langulula, na mezi ava vuezele na ku a tundisa mu Mbimbiliya,” nguayo The International Standard Bible Encyclopedia.

Jeronimo ua sungamesele mezi a engi mu Mbimbiliya. Vunoni mu ku hita ca ntsimbu vakuluntu va malombelo va lingile ku sevuka cimo ca kama! Va hanguile nguavo Mbimbiliya ya Vulgata Latin ikeyo lika ya pande ku i pangesa kaha va tualeleho ku i pangesa mu vihita via miaka! Vunoni eyi Mbimbiliya yaco ya Vulgata ka ya kuasele vantu vose ku ivuisisa Mbimbiliya, muomu cingi cavo ka va tantekeyele ciLatin.

Mu ku hita ca miaka, vantu va putukile ku langulula viMbimbiliya vieka​—ngeci mua Mbimbiliya ya Syriac Peshitta ya mu muaka 500 T.K.N. Vunoni noho lika mu miaka ya 1400 vantu va lihakelele kapandi ka ku langulula Mbimbiliya mu malimi a ku hona ku tsimana.

Ku Inglaterra ku vuputukilo vua miaka 1400, John Wycliffe ua patukile ku lilimi lia ku-tsa mu ku tuhula Mbimbiliya mu lilimi lia Ingles, lilimi li va kele na ku handeka vantu mu cifuti ceni. Kaha mu ku hita ca miaka omo Johannes Gutenbergs ua pangele makina a ku tuhula mikanda. Ca puile honi ca casi ku hana ku mbunga viMbimbiliya mu malimi a va kele na ku handeka vantu ku Europa.

Omo viMbimbiliya via putukile ku lana mu lilimi lia Inglês, vamo va putukile ku ihula nga kasi ca tondekele ku langulula viMbimbiliya vieka mu lilimi limo. Mu muaka 1800 John Levis mukuluntu ua vulombelo ua sonekele ngueni: “Lilimi lie ku kola ntsimbu yose, ngeci ce ku tondeka ku hituluka mu viMbimbiliya vi va languluile laza linga vi kale na handekesi ya malimi a ntsimbu ino na ku ivuisisa vuino.”

Matangua ano, Vakua ku lilongesa via Mbimbiliya vakevo va na fuila ku hituluka mu viMbimbiliya. Muomu ve ku ivuisisa vuino malimi a viMbimbiliya via ku laza, kaha va kala na mikanda ya ku laza ya soloka ku ntsimbu ino. Kaha eyi mikanda yaco ye ku kuasa ku langulula vuino Mbimbiliya ngue muze mu ya puile laza.

Mua vusunga viMbimbiliya via viha navio via kala na seho. Vutuhu ngoco, ca tondeka ku zangama ha ku pangesa vimo viMbimbiliya. * Vunoni nga vakua ku langulula va na tuhula Mbimbiliya yeka omo lia ku lema Njambi, Mbimbiliya yaco i hasa ku tu kuasa cikuma.