Mu ku hita ca miaka, vantu va ku visemua via ku liseza-seza va kulahela ngecize livulu li tu hasa ku uanamo vusunga lia pua Mbimbiliya. Makulukazi a vantu ve ku kava vilongesa viayo. Vunoni vakuavo ve ku sembulula Mbimbiliya nguavo ka ya kele na seho ni livulu lia visimo via ngoco. Amba yenu co? Mu ku mona cenu citava ku uana vusunga mu Mbimbiliya ni?

Vati mu hasa ku tantekeya nga citava mu kulahele Mbimbiliya ni kuahi? Aci singaniekenu ha cimueso eci: Nga kavusamba kenu ue ku handeka vusunga ntsimbu yose, kaha mu ka mu kulahela ni vati? Vuno Mbimbiliya nayo ye ku handeka vusunga ntsimbu yose ngeci muou kavusamba u tu na tumbula ni? Tu hilulenu vimo vimueso.

Va I Sonekele ku Vantu Vakua Vusunga

Vantu va sonekele Mbimbiliya va puile vakua vusunga. Vintsimbu via vingi va sonekele na visevuka viavo vavene. Ca ku muenako, kapolofeto Yona ua sonekele via lisino lia muesele kuli Njambi. (Yona 1:1-3) Vunoni kati evi lika, ku vumanusuilo vua livulu lia sonekele, Yona ua solola naua ku sungamesa ca tambuile kuli Njambi na ku lengela oho vene, ka tondele ku lihalesa mu ku vuezako via ku aluluka ca vuntu vueni. (Yona 4:1, 4, 10, 11) Vusunga vu va muesa vose va sonekele Mbimbiliya mu ku tumbula visevuka viaco, vua muesa ngecize va hakele seho ya kama ku vusunga.

Vusunga vua Kalamo vue ku Kuasa

Vuno Mbimbiliya ye ku hana vene vimamuna via cili ku tuala ha visoti via tangua na tangua ni? Eyo. Ca ku muenako, halakanenu vi ya handeka ku tuala ha ku yoya mua cili na vakuetu. Nguayo: “Ngoco vene viuma viose mu hianga vantu va mi lingilevio, mukemuo vene va lingilienuvio enu naua.” (Mateo 7:12) “Ku-kuania civotsi [ce ku vatesa matoto]; vunoni lizi lia ku vavalesa li sangumuna vutenu.” (Visimo 15:1) Mua vusunga, vimamuna via mu Mbimbiliya vie ku kuasa na ku lelo, ngue ha litangua li va vi sonekele.

 Mizimbu ya Vusunga

Viuma via vingi vi va uana vakua ku hinda mu vingundu, via muesa ngecize vantu, vihela, na mizimbu i va tumbula mu Mbimbiliya, cili vene ku laza ku via kele. Ca ku muenako, tu hilulenu umo muzimbu ua undende. Mbimbiliya ya muesa ngecize ku ntsimbu ya Nehemiya vakua Tile (vakua Fenisia va ku Tile) vaze va kele mu Yelusalema va kele na ku neha “vantsi, na vitenga viose vieka na vieka.”​—Nehemiya 13:16.

Kuli umo muzimbu ua hakuila eci cinimbu ni? Eyo, vakua ku hinda mu vingundu va situla vitenga via ku Fenisia mu Isaleli, eci ca muesa ngecize evi vifuti vivali via kele na ku liendasana mu ku linga mingoso. Cikuavo naua mu Yelusalema va situlamo vitsiha via vantsi va mu Menditelaniu. Kaha vakua ku situla vaco nguavo, citava vakua mingoso vakevo va kele na ku neha vantsi vaco ku tunda ku Menditelaniu. Umo mukua vutongue mu cipanga caco, ua hiluile vitsiha viaco mu nima yaco ua handekele, ngueni: “Mezi a ku Neh[emiya] 13:16, a muesa ngecize vakua Tile va kele na ku landesa vantsi mu Yelusalema a pua a vusunga.”

Ya Handeka Vusunga ku Tuala ha Siensia

Vutuhu Mbimbiliya ya handeka cikuma via vulombelo na mizimbu ya ku laza. Vunoni ya handeka naua vusunga ku tuala ha siensia. Talenu cimo cimueso.

Miaka 3.500 ku nima, Mbimbiliya ya handekele nguayo mavu va a sukika “na hamo hahi.” (Yombi 26:7) Ou muzimbu ua litepa na manguavo a ku laza, a muesele ngecize mavu a kala helu lia mema ni nguavo a kala ha muongo ua umo mbati ua kama-kama. Mu nima ya miaka 1.100 tunde ha va sonekele livulu lia Yombi, vantu kasi va tualeleho ku tsiliela ngecize mavu ka citava a kale ha vukambuila vua ngoco, noho a kundame ha cimo cuma. Vusunga vua soloka vuovuno, miaka 300 ku nima, omo Isaac Newton ua sonekele livulu lia lombolola gravidade. Mu livulu liaco ua handekamo ngueni, kua kala imo ndzili ka tu hasa ku mona ikeyo ya kuata mavu linga a kale mu vukambuila. Ou muzimbu ua siensia ua muesa vusunga vu ya handekele Mbimbiliya miaka i tuvakana 3.000 ku nima!