Skip to content

Skip to table of contents

Ku lilandesa vandungo ha kati ka Afrika na Amerika ca puile mingoso ya lukulu lua kama

Ku Patuka ku Vundungo —Laza na Lelo Lino

Ku Patuka ku Vundungo —Laza na Lelo Lino

Blessing * ua ile ku Europa na vutumbe vua ku pua mukua ku vinda. Vunoni kuimbo liavo vavusoko vueni va va vetele na ku va zuzuisa mu matangua likumi, ngeci ua likovelesele mu vukoyi.

Cikupulo ca ku songa ca vandungo, ku Ingito ya laza

Blessing va mu kakateyele ku neha 200 na 300 euros nkala vutsiki, linga a fuete ku likongo lia 40.000 euros lia umo mpuevo ua mu landele ku pua ndungo yeni. * Blessing ua handekele ngueni “vintsimbu via vingi nja singaniekele ku sevunuka, vunoni nja vuile vuoma vua viuma vi ve ku lingile ku vusoko vuange. Ngeci nja tualeleleho ku yandela kuze vene.” Muzimbu ueni ua lifua na ua vandungo vakuavo 4 milhões va va kutiya mu mingoso ya vukoyi mu mavu ose.

Imo miaka 4.000 ku nima, umo mukuendze ua lizina Yosefe va mu landesele kuli vamuanaye. Ua ka puile ndungo ya umo yala ua ku tsimana mu Ingito. Vunoni ha katete ka va mu yandesele ngeci mua Blessing. Vunoni mua vianene ku kosa na mpuevo ya muangana ueni, uze mpuevo ua mu vangeyele ngueni ua tondele ku limona neni ku ndzili. Ngeci va mu sokele mu kamenga na ku mu kuta na malenge a vutale.—Njenisisi 39:1-20; Visamo 105:17, 18.

Yosefe ua puile ndungo ku ntsenkulu; Blessing ua pua ndungo ua ku miaka ino. Vunoni vose va yandele omo lia vukenia vua putuka laza ca ku landesa vantu, vukenia vuaco vue ku puisa vantu ngue vitenga via ku lingisa mingoso.

NDZITA YE KU LINGISA VUNDUNGO KU PUA MINGOSO YA KAMA

Ndzita ya pua njila ya yasi ye ku kuasa vifuti ku landa vandungo. Thutsmose III muangana ua Ingito ua hilukile na vindzinda 90.000 mu nima ya ndzita ya ka lingile ku Kanana. Ngeci va va puisile vandungo ku mikoti, ku tunga vitembele na ku hinda tupila.

Mu vuangana vua Loma, ndzita ya lanesele vandungo, kaha vintsimbu vimo ku tonda vandungo va ku landa ca kokele vindzita. Vantu ve ku singanieka nguavo, ku sekulu ya ku livanga vandungo va puile va vengi cikuma, kampe mutamba ua vantu va kele mu Loma. Cingi ca vandungo mu Ingito na mu Loma va va pakesele na vukenia vua kama. Cingi ca vandungo va kele na ku pangela mu mikoti ya Loma va kele na ku yoya lika 30 a miaka.

Vutuhu mu na hiti ntsimbu, vunoni vundungo ka vua tepulukile. Tunde mu sekulu 16 ku tuala mu 19, ku lilandesa vandungo ha kati ka Afrika na Amerika ca puile mingoso ya lukulu lua kama mu mavu ose. Umo muzimbu ua vakua UNESCO nguauo ‘citava 25 ni 30 milhões ya vamala, vampuevo na vanike va va pundile na ku va landesa. Cingi cavo va kele na ku tsa mu ku zavuka kalunga ndonga ya Atlantiku. Umo ndungo uovokele, ua lizina Olaudah Equiano, ua handekele ngueni: “Miteto ya vampuevo, na ku vindzuoka ca vaze va lingila ku tsa, via tu lingisile nomu mu tu singanieka muahi, vukenia vu tua muene ka ci tava ku vu lombolola.”

Ce ku vuisa vusiua ku tantekeya ngecize vundungo ka vua puile muzimbu ua ngoco. Vakua Organização Internacional do trabalho nguavo citava vamala, vampuevo na vanike va ku pua 21 milhões kasi va pua vandungo, kaha ve ku va fueta kambongo ka kandende ni ku va pakesa vuana. Vandungo va matangua ano ve ku va pangesa ku mikoti, ku ku songa vindopi, ku vindzivo via vukoyi, na ku vindzivo via vantu. Vutuhu vundungo vuaco va vu vindika ku vanguvulu, kasi vuli na ku kola.

Mbunga ya ingi kasi va kala mu vundungo na lelo

KU PATUKA KU VUNDUNGO

Vukenia vue ku lingisa cingi ca vandungo va luile ku patuka. Ku Sekulu ya ku livanga tele Kilistu kanda eze, umo ndungo ua lizina Spartacus na vakuavo 100.000 va setekele ku alulukila Loma vunoni ka va hasele. Mu sekulu 18, vandungo va ku nkundu ya Espaniola va alulukilile vamiata vavo. Vukenia vu va muene vandungo va va kele na ku pakesa ku mihaka ya musati (muenge), vua katuile ndzita ya miaka 13 ya tualele na ku ku patuka ca Haiti ku pua cifuti ca ku liimanena mu 1804.

Vunoni ku patuka ca vaIsaleli ku vundungo mu Ingito, cikeco ca pande ku pua ku patuka cendele vuino ku hiana cikuavo cose. Muomu vantu va ku pua 3 milhões ni nguetu cifuti cose ca patukile ku vundungo mu Ingito. Mua vusunga va pandele ku patuka vene. Mbimbiliya nguayo Vakua Ingito “va sasesele miono yavo na vipanga via vikalu.” (Ezundu 1:11-14) Umo ua va Falao ua tumine vifunguizi ku tsiha tukeke linga vaIsaleli kati va likulise cikuma.—Ezundu 1:8-22.

Ku patuka ca vaIsaleli ku vundungo mu Ingito ca puile ca ku lifuila muomu kati muntu vunoni Njambi mpundu ua vohielele. Njambi ua lekele Mosesa ngueni, “Mua vusunga nja mono kayando ka vantu vange” kaha ngueni “nji na suluka mu ku vohiela.” (Ezundu 3:7, 8) Fume ku ntsimbu ize, vaYundeya kuose ku va kala ve ku linga cilika ca Pasovala mu ku vuluka cize ku patuka.—Ezundu 12:14.

VUNDUNGO VUOSE TANGUA VU KA HUA

Mbimbiliya nguayo: “Ka hesi vupi na vumosi hamo na Yehova Njambi yetu” kaha naua ya tu kaniamesa ngecize Njambi ka alulukile. (2 Mizimbu 19:7; Malakiya 3:6) Njambi ua tumine Yesu “ku zimbuila vindzinda ku zituka cavo,” na ku ecela vaze va ve ku pakesa. (Luka 4:18) Vuno eci ca lombolokele ngecize a ka patula vandungo mpundu ni? Ku talaho, houe. Yesu va mu tumine ku patula vantu ku vupi na ku tsa. Mu nima ya ntsimbu ua handekele ngueni: “Vusunga vu ka mi patula.” (Yoano 8:32) Ambe lelo, vusunga vua longesele Yesu vue ku patula vantu ku vundungo vua ku liseza-seza.—Talenu mu cikasa “ Nja Patuka ku Vundungo vua Cifua Ceka.”

Njambi ua kuasele Yosefe na Blessing ku patuka ku vundungo vua ku liseza. Mu hasa ku uana muzimbu ua Yosefe mu kapitulu 39 ku tuala 41, tua mukanda ua mu Mbimbiliya ua Njenisisi. Ku patuka ca Blessing naco ca puile ca ku komouesa.

Mu nima ya ku mu sekula mu cimo cifuti ca ku Europa, Blessing ua ile ku Spanha. Kaha kuze ua ka liuanene na Vakaleho va Yehova, ua putuka ku lilongesa navo Mbimbiliya. Ua tondele ku sungamesa muono ueni, ngeci ua tondele cipanga na ku vundila uze mpuevo ua mu landele a tepulule ku ndando ya pandele ku mu hiluisila mu ngonde. Tangua limo Blessing va mu sanene ku telefone kuli uze mpuevo ya kele na ku pangela. Kaha ua mu lekele ngueni a konekela likongo lia Blessing na ku vundila ku mu ecela. Omo lia vika? Neni ua putukile ku lilongesa Mbimbiliya na Vakaleho va Yehova! Blessing ua handekele ngueni “vusunga vue ku patula mu vinjila via ku komouesa.”

Yehova ua vuile vusiua mua muene vukenia vu va hitile vaIsaleli ku vundungo mu Ingito; mua vusunga kasi ue ku ivua vusiua mue ku mona vuhenge lelo lino. Vunoni ku manusula vifua viose via vundungo ci ka tondeka ku sungamesa viuma via vingi mu mavu ose. Vutuhu ngoco Njambi ua kulahesa ngueni a ka alulula viuma viaco. Mbimbiliya nguayo “Vunoni ngue omo ku litavasiano lieni, tu lavelela melu a aha na mavu a aha, hakeho ha ka kala vuviuke.”—2 Petulu 3:13.

^ cin. 2 Eli lizina va na li alulula.

^ cin. 3 Ku ntsimbu ize, seho ya euro ya puile hamo lika na ya ndolale ya ku Amerika.