1. Ku litepa cika ca kala ha viuma vi tua tonda na vi tua lema?

ETU vantu tua tonda lika viuma via vindende linga tu yoye. Ca ku muenako, tua tonda via-ku-lia, vuzalo na ndzivo. Vunoni tu hasa ku lema ku kala na viuma via vingi. Kaha cingi ca vantu ka ve ku nongonona ngecize viuma viose vi va lema, ka vi tondeka mpundu kuli vakevo.

2. Viuma vika ve ku tonda vantu vamo?

² Muntu ua kala mu cifuti ca vuhutu halumo a hasa ku lema viuma vi na liseza na muntu ua yoyela mu cifuti ca vupite. Ku vifuti vimo vantu va lema ku kala na fone, motu, ni cihela ca ku tunga. Ku vifuti vikuavo co, vantu va lema ku kala na vuzalo vua ndando ya kama, vindzivo via kama, ni makalu a ndando ya kama. Vunoni cipue nga tua kala ku cifuti ca vupite ni ca vuhutu, kasi tu hasa ku putuka ku lema viuma via vingi vize ka tu tondo mpundu ni ka tuesi na vimbongo via ku vi landa.

3. Vati ca fua ku lema vupite?

³ Vati ca fua ku lema vupite? Ca pua cifua ce ku solola muntu ua  lema cikuma viuma ku hiana vusamba vueni na Njambi. Ke ku puisamo ku kala na vize vi tondeka lika, vunoni ua lema ku kala na via vingi. Cipue vaze ka va kele na vimbongo via vingi ni ka ve ku landa viuma via ndando ya kama, va hasa ku lema vupite. Va hasa ku likela ku tuameka Vuangana mu miono yavo.—VaHevelu 13:5.

4. Vati Satana ue ku pangesa “lisungu lia meso”?

⁴ Satana ua tonda tu tsiliele ngecize tu hasa lika ku ivua ndzolela nga tu kala na viuma via vingi. Ngeci ue ku pangesa “lisungu lia meso” a tu lingise tu ivue ngue tu vi tonda mpundu. (1 Yoano 2:15-17; Njenisisi 3:6; Visimo 27:20) Ntsimbu yose tue ku ivua na ku mona va tembesa viuma via viha vi va tonda nguavo tu vi lande. Nenu mua landeleho laza cimo cuma muomu ca monekele ku vuaha ni mua muene va ci tembesa ni? Nga cili, kaha mua muene ngueni cize cuma tele ka mu ci tondo mpundu. Nga tu pua na ku landa viuma ka tu tondo mpundu, tu ka kaluuisa muono uetu. Kaha viuma viaco vi hasa ku tu tangula ku pangela Yehova. Mu njila ika? Muomu vi hasa ku tu lia ntsimbu ya ku lilongesa Mbimbiliya na ku liviukisila mu ku kunguluka na ku ya mu ku ambulula ntsimbu yose. Vulukenu cimamuna ca kapostolo Yoano ngueni: “Mavu a hita na lisungu liao.”

5. Vika vi hasa ku lingika kuli vaze ve ku pangesa ndzili yavo mu ku uana viuma via vingi?

⁵ Satana ua tonda tu fuitangane mu ku tonda vimbongo via vingi na vikuata, kati mu ku pangela Yehova. (Mateo 6:24) Nga tu kala na cizango ca ku litondela vikuata via vingi, muono uetu ka u kala na vutumbe. Tu ka likokela masiua a engi ni ku hona vimbongo. Ni ku tuvakana oho, tu hasa ku zimbalesa lutsilielo luetu muli Yehova na Vuangana vueni. (1 Timoteo 6:9, 10; Ku-Solola 3:17) Yesu ua handekele ngueni “masungu a viuma vieka” via pua ngue vimbimbo vize vi hasa ku tangula mbuto ku kola vuino na ku ima mihako.—Mako 4:14, 18, 19.

6. Vika tu lilongesa hali Mbaluke?

⁶ Aci singaniekenu hali Mbaluke, ua puile mukua ku sonekela kapolofeto Yelemiya. Omo Mbaluke ua putukile ku “lilengeyela viuma kama,” Yehova ua mu vuluisile ngecize kua lisupile ntsimbu ya indende linga a nongese Yelusalema. Vunoni ua kulahesele Mbaluke ngueni a kovola muono ueni. (Yelemiya 45:1-5) Mua vusunga Mbaluke ka lavelelele naua viuma vieka. Yehova ka likuminyine ku ovola vupite vua vantu. (Yelemiya 20:5) Matangua ano, tu li mu hiehi na ku nonga ca mavu ano a Satana. Ino kati ntsimbu ya ku litondela viuma via vingi-vingi. Kaha ka tua pandele ku tsiliela nguetu mu nima ya lamba ya kama, kasi tu ka kala na viuma vi tuli navio ntsimbu ino, cipue nga via pua via seho ya kama kuli yetu.​—Visimo 11:4; Mateo 24:21, 22; Luka 12:15.

7. Vika tu lilongesa, kaha omo lia vika?

⁷ Vati tu hasa ku liniunga etu vavene na vakua ndzivo yetu oku tua tuameka viuma via seho mu muono? Vati tu hasa ku viana ku lema vupite? Kaha vika vi hasa ku tu kuasa ku likela ku uma cikuma mutima ha viuma vi tu tonda? Yesu ua tu hele cimamuna ha viuma evi mu Cimpande ceni ca ha Muncinda. (Mateo 6:19-21) Tu ci tandenu na ku simutuila ha mezi a ku Mateo 6:25-34. Kaha tu ka kala na vusunga ngecize tua pande ku tualelelaho ku tonda Vuangana, kati viuma.​—Luka 12:31.

8, 9. (a) Omo lia vika ka tua pandele ku uma cikuma mitima ha viuma vi tu tonda? (b) Vika Yesu a tantekeya ku tuala ha vantu na viuma vi va tonda?

⁸ Tandenu Mateo 6:25. Yesu ua tantekeyele ngecize vandongesi veni vomine mitima ku via-ku-lia, via ku nua, na vuzalo, ngeci mu Cimpande  ceni ca ha Muncinda, ua va kele ngueni: “Kati mu ume mutima omo muono uenu.” Yesu ua tondele ku va kuasa vevuisise omo lia vika ka va pandele ku lisosomua cikuma ha viuma evi viose. Ua tantekeyele ngecize nga va lisosomua cikuma, cipue ha viuma vi va tondele mpundu, va hasa ku suva viuma via seho mu muono uavo. Yesu ua lemene cikuma vandongesi veni, ngeci ua va mamuine lu uana via vusonde vuaco, mu Cimpande ca ha Muncinda.​—Mateo 6:27, 28, 31, 34.

⁹ Omo lia vika Yesu ua tu lekele kati tu lisosomue ha via-ku-lia ni via ku nua cipue vuzalo? Kati tua tonda via-ku-lia na vuzalo ni? Mua vusunga vene! Kaha mu tue ku hona vimbongo via ku puamo linga tu kale na viuma evi, tue ku uma mutima vene. Yesu ua vi tantekeyele laza. Ua tantekeyele vi va tondele vantu. Kaha naua ua tantekeyele ngecize ku matangua “a ku kotokela,” yoyesi ya vandongesi veni i ka kaluua cikuma. (2 Timoteo 3:1) Mua vusunga, cingi ca vantu matangua ano ka vesi na ku uana cipanga, kaha ndando ya viuma ili na ku londa. Ku vihela via vingi, vantu va pua vihutu kaha va kala na viuma via vindende lika ni ka vesi na via-ku-lia. Vunoni Yesu ua tantekeyele naua ngecize muono ua muntu ua kala na seho ku hiana “ku-lia, na muvila ua hiana vuzalo.”

10. Omo Yesu ua longesele vandongesi veni ku vundila, viuma vika ua handekele ngueni via pande ku pua via seho ya kama mu muono uavo?

¹⁰ Yesu tele ua longesele laza vandongesi veni ngueni nga va vundila, va pande ku lomba Iseavo ua muilu a va hane vi va kele na ku tonda. Ua va lekele va vundile ngecize: “Tu hie lelo mbolo yetu ya litangua lia ngongo.” (Mateo 6:11) Ntsimbu yeka naua ua va longesele ku vundila ngecize: “Tu hie ku litangua ku litangua mbolo yetu ya litangua lia ngongo.” (Luka 11:3) Vunoni eci ka ca lombolokele ngecize, ntsimbu yose tua pande ku singanieka lika ha viuma vi tu tonda. Mua vusunga, Yesu ua lekesele vakua ku mu kava ngecize ku vundila Vuangana vua Njambi vuize ca pua ca seho ya kama ku hiana viuma vi va tondele. (Mateo 6:10; Luka 11:2) Yesu ua simpisile vandongesi veni, mu ku va vuluisa vati Yehova ue ku niunga viuma via tangele.

11, 12. Vika tu lilongesa ha cifua ce ku niungilamo Yehova tuzila? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

¹¹ Tandenu Mateo 6:26. Tua pande ku tala vuino “tuzila va muilu.” Vutuhu tuzila va pua tusitu tua tundende, ve ku lia cikuma. Nga kazila umo ua kele na muvila ua kama ngue muntu, nga ue ku lia via-ku-lia via vingi ku hiana via muntu. Tuzila ve ku lia vusuka, vimbuto, vambimba na mavuno. Vunoni ka ca tondekele va kale na mehia. Yehova ue ku va viukisila viose vi va tonda. (Visamo 147:9) Mua vusunga Njambi ke ku va hakela via-ku-lia mu masua! Vunoni va pande ku ya va ka vi uane, kaha ve ku viuana ntsimbu yose.

¹² Yesu ua kele na vusunga ngueni nga Ise ue ku niunga tuzila, a hasa naua ku niunga vantu. ^[1] (Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.) (1 Petulu 5:6, 7) Netu vene, ngeci mua tuzila ka tua pandele ku pua vilenda. Tua pande ku panga, tu lime via-ku-lia vietu ni tu pange linga tu uane vimbongo via ku landa via-ku-lia. Yehova a hasa ku vezikisa kapandi ketu. Kaha nga ka tuesi na vimbongo via ku puamo ni via-ku-lia a ka tu hana vi tu tonda. Ca ku muenako, vakuetu va hasa ku tu tepelako vi vali navio. Yehova ue ku hana naua tuzila vihela via ku kala. Ua va hana vutongue vua ku tunga masua, kaha ikeye ua tangele viuma vi ve ku pangesa mu ku tunga masua avo. Netu naua Yehova a hasa ku tu kuasa ku uana cihela ca ku puamo, tu kalemo na vakua ndzivo yetu.

13. Vika via muesa ngecize tua kala na seho ya kama ku hiana tuzila?

¹³ Yesu mu nima ya ku vuluisa vandongesi  veni ngecize Yehova ue ku lisa tuzila, ua va hulile ngueni: “Enu ka mua va hianene seho cikuma, ni?” (Setekesenu ku Luka 12:6, 7) Yesu mua handekele evi, ua muene ngecize vuovuno a ka hana muono ueni mu ku ovola vantu vose. Mua vusunga, Yesu ka tsililile tuzila ni nkala kasitu. Vunoni ua tu tsililile linga tu ka yoye miaka ya ya-ye.—Mateo 20:28.

14. Viuma vika muntu mukua ku uma mutima ka hasa ku linga?

¹⁴ Tandenu Mateo 6:27. Vika Yesu ua muesele mua handekele ngueni ka tu hasa ku vuezelela kamukeya ni ku vueza kavundende ku muono uetu omo lia ku uma mutima? Ua muesele ngecize ka tu hasa ku vueza ku vulahe vua muono uetu mu ku lisosomua cikuma ha viuma vi tu tonda. Mua vusunga, nga tu lisosomua cikuma, tu hasa ku uanaho ku vavala na ku-tsa.

15, 16. (a) Vika tu lilongesa hali Yehova mu cifua ce ku niungilamo vintsani via mu musenge? (b) Vihula vika tu hasa ku lihula, kaha omo lia vika?

¹⁵ Tandenu Mateo 6:28-30. Tue ku viukilila nga tuli na viuma via cili via ku zala, cikumakuma nga tu ya mu ku ambulula ni mu ku likungulula na ku viuano via litangua limo. Vuno tua pande ‘ku uma mutima omo lia vuzalo?’ Ntsimbu ikuavo naua, Yesu ua vuluisile vandongesi veni vati Yehova ue ku niungilamo viuma  via tangele. Yesu ua pangesele cimueso ca ‘vintsani via mu musenge.’ ‘Vintsani’ vi hasa ku pua vintemo via ku liseza-seza. Na vimo viahi vie ku litongela vuzalo vivene. Vunoni via pua via ku vuaha cikuma ngue mua handekele Yesu ngueni cipue “Solomone vene ku vumpahu vueni vuose ka zalele ngue imo yayo!”

¹⁶ Aci singaniekenu ha mezi a handekele Yesu: Nga “muila ua mu musenge Njambi a u zika . . . , ka ka hiana cikuma mu ku mi zika enu, ni? Enu mu vakua ku tsiliela ca cindende!” Mua vusunga vene a ka lingamo! Vandongesi va Yesu va tondekele cikuma lutsilielo. (Mateo 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) Va tondekele ku kulahela ngecize Yehova ua tondele ku va niunga, kaha na ku lingamo mpundu vene. Amba etu co? Tua tsiliela ngecize Yehova a ka tu niunga ni?

17. Vika vi hasa ku pihisa vusamba vuetu na Yehova?

¹⁷ Tandenu Mateo 6:31, 32. Cingi ca vaze ka va tantekeya Yehova va tuameka ku tonda vimbongo na vikuata via vingi mu miono yavo. Nga netu tu lingamo tu ka pihisa vusamba vuetu na Yehova. Tua tantekeya nguetu Yehova ua pua Tatetu kaha ua tu lema. Kaha tu li na vusunga nguetu, nga tu linga via tu tuma na ku tuameka Vuangana vueni mu muono uetu, a ka tu hana viose vi tu tonda na vikuavo naua. Tua tantekeya naua ngecize tu hasa lika ku kala na  ndzolela ya vusunga, mu ku kala na vusamba vua cili na Yehova, kaha eci ce ku tu kuasa ku viukilila na “via ku lia na vuzalo” vi tondeka.​—1 Timoteo 6:6-8.

18. Viuma vika Yehova a tantekeya hali yetu muntu ku muntu, kaha vika a ka tu lingila?

¹⁸ Tandenu Mateo 6:33. Nga tu tuameka Vuangana mu muono uetu, Yehova a ka tu hana vi tu tonda. Yesu ua lomboluele vika via pande ku tu lingisa ku tsiliela mu cikulaheso caco. Ua handekele ngueni: “Isuenu ua muilu a tantekeya ngecize viuma evi viose via mi pande.” Yehova a tantekeya vi mu tonda ntsimbu kanda nenu mu mone nguenu mu vi tonda. (Filipu 4:19) A tantekeya na vuzalo vu mu tonda vuovuno. A tantekeya naua via-ku-lia vi mu tonda. A tantekeya naua ngecize nenu na vakua ndzivo yenu mua tonda cihela ca ku kala. Yehova a ka linga cose, linga mu kale na viuma vi mu tonda mpundu.

19. Omo lia vika ka tua pandele ku lisosomua vi ka tu solokela ku lutue?

¹⁹ Tandenu Mateo 6:34. Yesu ua hilukilileho naua ku leka vandongesi ngueni: “Kati mu ume mitima.” Yehova a ka tu hana vi tu tonda nkala litangua. Ngeci ka tua pandele ku lisosomua cikuma ha viuma vi ka tu solokela ku lutue. Nga tu lingamo tu ka putuka ku tsiliela mu ngolo yetu, kaha eci ci ka pihisa vusamba vuetu na Yehova. Tua pande ku tsiliela mpundu muli ikeye.—Visimo 3:5, 6; Filipu 4:6, 7.

20. (a) Vutumbe vuka mu hasa ku likuminia mu ku pangela Yehova? (b) Vika mu hasa ku linga mu ku asiuisa muono uenu?

²⁰ Ci ka pua ku vindama ca kama nga tu hona ndzili ya ku pangela vuino Yehova omo lia ku tonda ku kala na viuma via vingi-vingi! Tua pande ku pangela Yehova na ngolo yetu yose. Ca ku muenako, citava mu nungulukile ku cikungulukilo ci tondeka vakua ku ambulula va vengi ni? Citava mu pue mukua ku ambulula ua ntsimbu yose ni? Ni halumo, mua singaniekaho laza ku ya Sikola ya Vakua ku Ambulula Vuangana? Mu hasa ku pangesa imo ntsimbu yenu mu simano mu kuase ku Mbetele ni ku seketa ya vakua ku langulula? Ni halumo mu hasa ku kuasa ku seketa ya tala via ku tunga Vindzivo via Vuangana. Singaniekenu ha viuma vi mu hasa ku linga mangana mu asiuise muono uenu mu kale na ntsimbu na ngolo ya yingi mu ku linga via Vuangana. Mu cikasa “ Mua Ku Asiuisila Muono Uenu” muli vimo vinanga. Vundilenu Yehova a mi kuase ku linga vi mu tonda. Kaha putukenu ku alulula viuma ngue mu vi tondeka.

21. Vika vi ka mi kuasa ku suena kuli Yehova?

²¹ Yesu ua tu longesele ku lengeya Vuangana ha katete. Nga tu lingamo, ka tu ka pu na ku uma cikuma mutima. Tu ka suena mu hiehi na Yehova muomu tua tsiliela nguetu a ka tu niunga. Ka tu ka tava ku landa nkala cuma ci tua leme, ku viose ovio vi ve ku hana vakua mavu ano, cipue nga tu li na vimbongo via ku vi landa. Nga tu asiuisa muono uetu ntsimbu ino, ci ka tu kuasa ku ononoka Yehova linga tu “kuate muono uze u na pu muono vusunga.”​—1 Timoteo 6:19.