VUSONDE: Cingi vakua pulitika na vakuluntu va malombelo va kele na vutumbe vua ku nongesa muzimbu ua Mbimbiliya. Va kele na ku pangesa mpoko yavo mu ku vindika vantu kati va kale na Mbimbiliya, cipue ku vi tuhula ni ku vi langulula. Aci talenu aa malungano avali:

• Mu muaka 167 tele Kilistu kanda eze ha mavu. Antioco Epifanes, Muangana ua ku Seleucia, ua likuminyine ku kakateya vaYundeya va kovele mu vulombelo vua vaNgelengu, ua tumine ku kungulula vikopia viose via Visoneka via ciHevelu linga va vi nongese. Umo mukua ku soneka muzimbu ua ku laza ua sonekele ngueni: vangamba va muangana, “va tavuile na ku tsimika mikanda ya Masiko kuose ku va kele na ku i uana, kaha va tsihile vose va lengeyele ku va kaniamesa na ku va lembezieka mu ku tanda vikopia viaco.”

• Vakuluntu va vulombelo vua Katolika va tondele vantu vose va ambulule lika vilongesa via Katolika ngeci va tenukile mu ku mona vantu va li na ku ambulula muzimbu ua Mbimiliya, kaha naua, nguavo vantu va pande ku kala lika na Visamo mu lilimi lia Latim muomu uose a li na mikanda ya Mbimbilliya yeka, ua pua mukua ku alulukila vilongesa via vulombelo. Civunga ca vumo vulombelo ca tumine vamo vamala “vakua mana na vutongue va ka tondesese vose va tsilielele mu via Mbimbiliya . . . na kuose kua kele vantu va va singaniekelele ngecize va li na visoneka via Mbimbiliya na ku vindzivo via kuintsi lia mavu. . . . Kaha nkala ndzivo i va vi uanene va pandele ku vi nongesa.”

Nga vitozi va Mbimbiliya va hasele ku i nongesa, na muzimbu uayo nga ua zimangana.

KU OVOKA CA MBIMBILIYA: Muangana Antioco ua tondele ku puisamo vutumbe vueni mu Isaleli, vunoni cingi ca vaYundeya tele va lisanduoka laza mu vifuti vikuavo. Vamo vakua ku lilongesa via ku laza nguavo mu sekulu ya ku livanga, cingi ca vaYundeya tele va nunguluka laza mu Isaleli. Kaha kasi va kele na ku pangesa vikopia via Visoneka via ku lela mu visinangonga viavo. Evi Visoneka viaco vikevio via ku heta na ku matangua a ku lutue, ku tsimbu ya Vakua Kilistu​—Vilinga 15:21.

Ku putuka mu muaka 500 ku tuala 1500 tele Yesu ueza laza ha mavu. Vantu va lemene Mbimbiliya va lihakele mu vusonde vua ku tualelelaho ku i langulula na ku kopiala Visoneka viayo. Ntsimbu tele kanda va pange makina a ku tuhula mavulu mu kati ka muaka 1500, kampe kua kele laza mitamba ya Mbimbiliya mu malimi a heta ku 33! Kaha mu nima yaco Mbimbiliya va putuka ku i langulula na ku i tuhula mu malimi a engi.

VIEZAMO: Vutuhu vamiangana va ngolo na vakuluntu va malombelo va tondele ku i zimangana, kasi Mbimbiliya ikeyo lika livulu lia ku laza li va langulula cikuma. Ya kuatesa mu ku tumbika masiko a vimo vifuti, malimi avo na miono ya vavengi.