SALA ua hetukile mu ku olola muongo oku na tala ku vutokelo. Tele a li na ku tuamenena vangamba veni, kaha vakevo va pangele na ndzolela muomu ua va tuamenene na mana. Mu ku pua mukua ku fuitangana, Sala neni ua kele na ku panga. Halumo ua kele na ku tonga citopeko (ni limendo) linga a hake ha mbalaka yavo ya tavukile. Aci mu singaniekenu a li na ku olola minie mu ku i tundisa cisulila. Ku tala ku tokoloka ca vilambu via vampembe vi va pangesele mbalaka yavo, ca vuluisile Sala ku lana ca miaka i va yoyele mu vulungi. Kaha litangua tele li ya na ku venguluka mu ku hita ca cinguezi. Ku cimene Sala ua muene yalieni Avilahama * a ya, kaha ku cinguezi ua talele ku njila ize vene, a mone ku ezilila yalieni. Kaha mua mu muene endela ku laako, ku malundu, ua vuile ndzolela.

Tele mu na hiti miaka likumi tunde ha nungulukilile Avilahama na civunga ca kama ca vusoko vueni mu ku zavuka Ndonga Yufelate na ku ya ku Kanana. Vutuhu ka tantekeyele ku va kele na ku ya, Sala ua kuatesele yalieni na mutima uose mu vungendzi vuaco, muomu ua tantekeyele ngecize ua kele na mutamba ua kama mu vutumbe vua Yehova vua ku neha mbuto na muyati. Vati Sala ue ku puisilemo mutamba ueni? Ikeyeco ua puile ntsimpi, kaha tele a li na miaka 75. Halumo neni ua kele na ku lihula ngueni, ‘Vati cikulaheso ca Yehova kuli yaliange Avilahama ci ka lipuisamo, angeco nji ntsimpi?’ Nga mukemuo mua singaniekele ni ua honouele ku lavelela, ua kele na vusunga vua ku lingamo.

Netu vintsimbu vimo tu hasa ku lihula nga tangua lika vi ka lipuisamo vikulaheso via Njambi. Kuli etu vantu ca cikalu ku muesa lukakatela, cikumakuma nga tua lavelela ku lipuisamo ca cuma ci tua tonda cikuma. Vika tu hasa ku lilongesa ku lutsilielo luou mpuevo ua ku silikinia?

Vuze vusoko tele vuovuno vu na hiluka ku Ingito. (Njenisisi 13:1-4) Va tungile ku mincinda ya ku vucelo vua Mbetele, ni nguetu ku Luze, ngue mu va kele na ku i tumbula vakua Kanana. Omo lia ku kala haze helu, Sala ua hasele ku mona mutamba ua kama ua Cifuti ci va va Kulahesele. Mua kele membo a vakua Kanana na vitapalo via ile ku vifuti vikuavo. Vutuhu ngoco, ku cihela cize Sala ka mueneko na limo limbo liahi lia lifuile na mbonge yavo. Sala ua semukile na ku kolela mu Ule, mbonge ya mu Mesopotamia ya kele ku laako na Kanana, vikilometru 1.900. Ua sile vavusoko vueni, na muono ua cili mu mbonge ya kele na vitanda na mavenda, na ndzivo ya cili ya ku pandeka vuino na vivumbe via ku kola, halumo na mema a ku miyengo! Vunoni nga tu singanieka nguetu Sala mua talele ku vucelo, ua kele na ku liveyela muono ua cili ua yoyele tunde ku vunike mu mbonge yavo, kaha ka tu mu tantekeya vuino.

Talenu mezi a va huiminine kapostolo Paulu ku soneka mu nima ya miaka 2.000. Ua handekele ha lutsilielo lua Sala na Avilahama, ngueni: “Nga mukemuo va na singaniekele cifuti cize ku va fumine, nga va na muene ha ku ci hilukila.” (VaHe. 11:8, 11, 15) Cipue Sala ni Avilahama ka va kele na ku liveyela viuma via ku nima. Muomu nga va kele na ku liveya, nga va hilukile. Kaha nga va hilukile ku Ule, civezikiso ca  kama ca va kulahesele Yehova nga ca va hitile. Cikuavo naua, nga ka va puile lungano lua cili lua lutsilielo lue ku kuata ku mitima ya makulukazi a vantu, vunoni nga laza va zimuka mu visinganieka via vantu.

Sala ka tualele mana ku viuma via ku nima, vunoni via ku lutue. Ua tualeleleho ku kuasa yalieni mu vungendzi vuavo, ua mu kuasele ku longeka vitenda, ku pangula vimuna, na ku longolola vitenda viaco mu ku tunga mbalaka ku sua kumo. Kua kele visoti vikuavo na ku aluluka ca viuma via vingi via lihitile navio Sala. Ca ku muenako, Yehova ua vuluisile Avilahama cikulaheso ca mu sikile, vunoni kasi ka tumbuilemo Sala!​—Njenisisi 13:14-17; 15:5-7.

Ya puileho honi ntsimbu ya ku leka yalieni Avilahama via vumo vutumbe vua kele na ku singanieka. Aci singaniekenu ngue mu li na ku mu tala omo a handeka ngueni: “Vuno tala, Yehova na nji vindika ku sema.” Kaha ua vundilile yalieni a seme vana na ngamba yeni ua mpuevo, Hangale. Aci singaniekenu ku vavala ca vuile ku mutima mua vundilile mezi aco kuli yalieni! Lelo lino vize via vundilile Sala vi hasa ku tu tanga, vunoni ku ntsimbu ize ka ca puile citanga, ca tavele vene linga yala a ambate mpuevo ua mu civali linga va kale na muana mu ku pua suana. * Sala halumo ua singaniekele ngecize ku lingamo, ci ka puisamo vutumbe vua Njambi vua ku panga muyati ku hitila muli Avilahama. Ambe nga kati mukemuo mua singaniekele, vunoni kasi ua kele na cizango ca ku linga viuma via vikalu linga vutumbe vuaco vu lipuisemo. Vati ua lingile Avilahama? Mbimbiliya nguayo “ua tavele ku lizi lia [Sala].”​—Genesis 16:1-3.

Vuno Mbimbiliya ya muesa ngecize Yehova ikeye ua lingisile Sala ku vundila Avilahama a seme vana na mpuevo ueka ni? Houe. Via vundilile via muesele cifua ci tue ku singaniekelamo etu vantu. Ua singaniekele ngecize Njambi ikeye ua kokele visoti vieni, kaha ka kua kele mueka mue ku lingile Avilahama. Vutumbe vua Sala vua mu kokelele lamba na ku vavala ku mutima. Vutuhu ngoco, vutumbe vueni vua muesa ngecize ikeye ua tuamekele vizango via vakuavo mu cifua ca ku komouesa cikumakuma. Mu mavu ano, a ku linga nkala muntu ue ku tuameka vizango vieni ku hiana viose, nkuma lungano lua Sala ka lu tu komouesa, ni? Netu tu ka tambuluisa lutsilielo lua Sala, nga tu kala na cizango ca ku tuameka vutumbe vua Njambi ku lutue lua viose.

Ka mua hitile ntunda ya kama, Hangale ua kele na lizimo lia Avilahama. Hangale ua putukile ku sahula Sala, halumo mu ku singanieka ngecize lizimo lia mu puisile ua seho ku hiana Sala. Mua vusunga evi via vuisile Sala ku vavala ca kama ku mutima! Na ku tava ca yalieni Avilahama kaha na vukuasi vua Njambi,  Sala ua hele kasitiku kuli Hangale, kasitiku kaco ka va ka tumbuile mpundu mu Visoneka. Kaha Hangale ua semene Ismaele. (Njenisisi 16:4-9, 16) Tunde haze mua hitile miaka ya yingi, ka va tambuile naua muzimbu na umo uahi kuli Yehova, noho ha puisile Sala miaka 89, kaha yalieni 99. Kaha va tambuile muzimbu ua ndzolela ya kama!

Yehova ua kulahesele naua kavusamba keni Avilahama ngueni a ka lanesa mbuto yeni. Kaha ua aluluile lizina lieni. Tunde ku nima, lizina lieni lia puile Avilama. Vunoni Yehova ua li aluluile ku pua Avilahama lia lomboloka “Ise ya Vivunga.” Amba vuose honi Yehova ua muesele mutamba ua kele nauo Sala mu vutumbe vueni. Ua aluluile lizina lieni Salai, lia lombolokele “Mukua luvundu,” ku pua Sala, lizina lia tsimana na lelo lino. Vuno lizina Sala lia lomboloka vika? “Lisano”! Yehova ua lomboluele omo lia vika ua mu lukile lizina liaco ngueni: “Nji ka mu vezikisa, kaha naua nji ka ku hia muana hali ikeye; cili, nji ka mu vezikisa, kaha a ka pua naye ya miyati; vamiangana va vantu va ka tuhuka kuli ikeye.”​—Njenisisi 17:5, 15, 16.

Litavasiano lia Yehova lia ku neha mbuto ize ye ku vezikisile miyati yose, lie ku lipuisilemo ku hitila muli muana ua Sala! Lizina lia hanguile Njambi mu ku luka muana lia puile Isake, lia lomboloka “Vizolo.” Ha katete, Avilahama mua vuile vutumbe vua Yehova vua ku vezikisa Sala na muana, ua kotamene “na ku zola.” (Njenisisi 17:17) Ua komokele na ku ivua ndzolela ya kama. (Loma 4:19, 20) Amba Sala co?

Kaha ka mua hitile ntunda ya kama, ku mbalaka ya Avilahama kuezile vangendzi vatatu va vamala. Tele ku na tu mutana ua kama, vunoni va yala na mpuevo va tuntile mu ku sesa na ku tambula vangendzi vaco. Avilahama ua lekele Sala ngueni: “Linga vuasi zinjongo zitatu zia vunga vua cili, vu tike, na ku panga zimbolo.” Ku ntsimbu ize, ku tambula ngendzi ca tondekele via vingi. Avilahama kecelele vipanga viose kuli mpueyeni lika, vunoni neni ua zanguile mu ku tsiha muanangombe na ku viukisa via-ku-lia na via-ku-nua vikuavo. (Njenisisi 18:1-8) Nkuma vaze “vamala” va puile tungelo va Yehova! Mua vusunga, kapostolo Paulu ua vulukile ou muzimbu, mua sonekele ngueni: “Kati mu suve ku muesa cilemo kuli vangendzi: muomu ngecize vamosi va na zumbula tungelo na ku tantekeya cahi.” (VaHevelu 13:2) Nenu mu ka tambuluisa lungano lua Avilahama na Sala mu ku tambula vangendzi ni?

Kaha omo umo ua vaze tungelo ua hilukilile cikulaheso ca Njambi kuli Avilahama ca ku sema muana, Sala ua vuileko tele a li mu mbalaka. Ku singanieka ha ku kala na muana ha citso ceni ca mu puilile ca cikalu cikuma, ngeci ka hasele ku holoka, ua zolele lika lieni na ku handeka ngueni: “Omo nji na kulu laza nji kevua lisungu, sukuluange naua na kulu?” Kaha kangelo ua mu sungamesele ku hitila mu cihula eci, “Ku ci li eci ci a honoua Yehova ni?” Sala ua kumbuluile ngue mu ve ku linga vantu vene, ua vuile vuoma na ku sanguluka. Ua vianene ngueni: “Ka nja zolele!” Kaha kangelo ngueni: “Ua zolele vene.”​—Njenisisi 18:9-15.

Vuno ku zola ca Sala ca muesele ngecize ka kele na lutsilielo ni? Houe. Muomu Mbimbiliya nguayo: “Ha ku tsiliela, Sala ivene ua tambuile ngolo [ya] ku imita mbuto omo na kulu laza, omo ikeye ua mu tumbuile uze ua mu sikile mukua cili.” (VaHevelu 11:11) Sala ua tantekeyele Yehova; ua tantekeyele ngecize ikeye a hasa ku puisamo nkala cikulaheso ca linga. Iya ha kati ketu ka tondeka lutsilielo ngeci muolu? Tu lihakelenu kapandi ka ku tantekeya vuino Yehova. Omo tu lingamo, tu ka mona ngecize Sala ua kele na vusunga vua ku kala na lutsilielo lua kama. Mua vusunga, Yehova ua pua mukua lukakatela kaha ue ku puisamo nkala cikulaheso ceni​—vintsimbu vimo, a hasa ku lingamo mu vinjila vize vi hasa ku tu komouesa ni ku tu lingisa ku zola omo lia ku komoka!

Mua puisile miaka 90, Sala ua hetele honi ha ku ivua ndzolela ya lavelele cikuma mu muono. Ua semene muana na yalieni ya lemene cikuma, ha ntsimbu yaco yalieni tele a li na cihita ca miaka! Avilahama ua lukile muaneni na lizina lia Isake, ni nguetu “Vizolo,” ngue mua handekele Njambi. Aci singaniekenu Sala vutuhu tele na katala, vunoni a handeka na  ndzolela ngueni: “Njambi na nji zolesa; uose a ku ivuako a ka zola hamo nange.” (Njenisisi 21:6) Mua vusunga, ovu vuana vua ku komouesa vua ku tunda kuli Yehova, vua vuisile Sala ndzolela na ku ku-hua ca muono ueni. Vunoni vua mu nehelele naua viteli via kama.

Omo Isake ua puisile miaka itanu, va mu lingilile cilika ca ku mu sumuna. Vunoni kuli vimo ka via kele na ku enda vuino. Muomu Mbimbiliya nguayo Sala “ua muene” vimo vitanga ha kati ka vanike. Ismaele, muana Hangale ua miaka 19, ua kele na ku pakesa Isake. Evi ka via puile ku heha ca ngoco. Mu nima ya ntsimbu, kapostolo Paulu va mu huiminine ku soneka ngecize via kele na ku linga Ismaele via puile ku yandesa. Kuli Sala aze mapakeso aco a hakele muono ua muaneni mu vusonde. Sala ua tantekeyele vuino ngecize Isake ka puile lika muaneni; vunoni muntu ua kele na mutamba ua seho ya kama mu vutumbe vua Yehova. Ngeci ua lisimpitikile na ku ka handeka na Avilahama. Ua mu vundilile a sekule Hangale na Ismaele ha ndzivo.​—Njenisisi 21:8-10; Ngalata 4:22, 23, 29.

Vati ua lingile Avilahama? Mbimbiliya nguayo: “Kaha cize ca kaluuile cikuma ku meso a Avilahama omo muaneni.” Muomu ua lemene Ismaele, kaha cilemo ceni kuli ou muaneni ka ca tepulukile omo lieci cisoti. Vunoni, Yehova ua muene cisoti caco mu vutantuluke, ngeci ua va kuasele. Vika ua lingile? Mbimbiliya nguayo: “Kaha Njambi ua handekele na Avilahama ngueni, Kati ci kaluue ku meso ove omo kanike uze, nomo mpuevo yove ua ndungo; ku viose via na handeka Sala nove, halakana ku lizi lieni; muomu muli Isake va ka sana mbuto yove.” Kaha Yehova ua kulahesele Avilahama ngecize a ka niunga Hangale na muaneni. Avilahama uononokele.​—Njenisisi 21:11-14.

Sala ua puile mpuevo ua vusunga na mukuasi ua cili kuli Avilahama. Muomu Sala ka kele na ku leka lika yalieni vize via lemene ku halakana. Vunoni mua muene cisoti, cize ca hakele mu vusonde yoyesi ya cili mu vusoko mu ntsimbu ize na ku lutue, ua lekele yalieni vusunga. Vutuhu ngoco, ka tua pandele ku singanieka nguetu ka singimikile yalieni mu ku mu lekela mpundu ku meso. Ku tuala hali evi, kapostolo Petulu, uze ua ambatele, ua tumbuile Sala ku pua lungano lua cili lua mpuevo ue ku muesa kasingimiko ka kama kuli yalieni. (1 Kolintu 9:5; 1 Petulu 3:5, 6) Ku handeka vusunga, nga Sala ka lekele yalieni via cize cisoti, nga ka mu muesele kasingimiko, muomu visoti vie ku izilemo nga via puile via kama kuli Avilahama na ku vusoko vuose. Sala mu cilemo, ua handekele vize via tondekele ku vi handeka.

Vampuevo va ku somboka va vengi va lema lungano lua Sala. Muomu kuli ikeye ve ku lilongesako ku simutuila na vamala vavo mu kasingimiko na vusunga. Vamo vampuevo va ku somboka, halumo, ve ku tonda ngecize Yehova a va handekeleko ngue mua lingile hali Sala. Vutuhu ngoco, ve ku lilongesa via vingi ku lutsilielo, cilemo na lukakatela lueni.

Vutuhu ou mpuevo Yehova mpundu ua mu lukile “Lisano,” vunoni ikeye ka lavelele vantu va mu halese ni ku mu haka ku vukama. Ngeci ka ce ku tu komouesa ku tantekeya ngecize mua tsile tele a li na miaka 127, Avilahama ua ‘liniengeleye na ku mu lila.’ * (Njenisisi 23:1, 2) Ua vuile vusona vua kama vua “Lisano” lieni ya lemene cikuma. Mua vusunga, Yehova Njambi neni ue ku mu vuila vusona​—kaha ua tonda ku ka mu sangula mu citungu ha mavu. Muono ua cili kaha ua ya-ye, ua lavelelela Sala​—na vose ve ku tambuluisa lutsilielo lueni.​—Yoano 5:28, 29.