1, 2. (a) Ku litepa cika ca kala ha viuma vi tua lavelela na vize vi va lavelela vantu vamo? (b) Vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

TUA lavelela viuma via cili via tu kulahesa Yehova. Ua likuminia ku lelesa lizina lieni na ku puisamo cizango ceni muilu na ha mavu. (Mateo 6:9, 10) Mua vusunga, evi via pua viuma via seho ya kama vi tua lavelela. Yehova ua kulahesa naua ku ka hana muono ka ue ku hua kuli vaze va ka yoyela muilu na vaze va ka yoyela ha mavu. Ci ka pua ku vezika ca kama mpundu! (Yoano 10:16; 2 Petulu 3:13) Tua lavelela ku mona vati Yehova a ka tualelelaho ku tuamenena vantu veni na ku va kuasa ku matangua ano a ku kotokela.

² Mbimbiliya nguayo ku-tsiliela ca pua “ciye ca viuma” vi tua lavelela. Eci ca lomboloka ngecize muntu ua kala na lutsilielo a li na vusunga ngecize viose via kulahesa Yehova tangua vi ka lipuisamo mpundu. (VaHevelu 11:1) Cingi ca vantu matangua ano, va tonda ku kala na viuma vize ka vesi na vusunga nga tangua vi ka lipuisamo. Ca ku muenako, vamo ve ku tonda ku  vula ku viheho via ku nganiala vimbongo via vingi, vunoni ka ve ku kala na vusunga vua ku vi nganiala. Mu cilongesa cino, tu ka lilongesa vika tua pande ku linga tu kaniamese lutsilielo luetu mu vikulaheso via Njambi. Tu ka lilongesa naua vati ku kaniamesa lutsilielo luetu ci hasa ku tu kuasa ntsimbu ino.

3. Omo lia vika tua tsiliela nguetu vikulaheso via Njambi tangua vi ka lipuisamo?

³ Lutsilielo ka ve ku semuka naluo. Tua pande ku tavesa sipilitu ya Njambi i tuamenene mitima yetu linga tu kale na lutsilielo. (Ngalata 5:22) Sipilitu santu i hasa ku tu kuasa ku tantekeya Yehova. Omo tu heta ha ku ivuisisa ngecize Yehova ua hiana ngolo na mangana, tu ka tsiliela nguetu a li na ngolo ya ku puisamo viose via kulahesa. Yehova ue ku tumbula viuma via kulahesa ngue via lipuisamo laza. Ca ku muenako ua handekele ngueni: “Vi na hu!” (Tandenu Ku-Solola 21:3-6.) Tua tantekeya nguetu Yehova ntsimbu yose ue ku puisamo vie ku likuminia. Muomu ikeye ua pua ‘Njambi mukua vusunga.’ Ngeci tua tsiliela mu viose via tu leka ku tuala ha muono uetu ku lutue.—Ndeutelonomi 7:9.

4. Vika va tsilielele vangamba va Yehova va ku ntsenkulu?

⁴ Ku mukanda ua VaHevelu kapitulu 11 va sonekako via vamala na vampuevo 16 va tsilielele cikuma mu vikulaheso via Yehova. Va sonekako naua vamo va lingile viuma via ile Yehova ku mutima omo lia “ku tsiliela cavo.” (VaHevelu 11:39) Vose va kele na ku lavelela “mbuto” ya kulahesele Yehova. Va tantekeyele ngecize, “mbuto” yaco i ka nongesa vitozi va Njambi na ku alulula mavu ku a puisa citungu. (Njenisisi 3:15) Vaze vangamba va Njambi va tsilielele ngecize Yehova tangua a ka va sangula ku vatsi. Vakevo ka va kele na lulavelelo lua ku ka yoyela muilu, muomu va tsile tele Yesu kanda a sokolole njila yaco. (Ngalata 3:16) Vunoni va kele na lulavelelo lua ku yoyela mu citungu ha mavu.—Visamo 37:11; Isaya 26:19; Hoziya 13:14.

5, 6. Vika va kele na ku lavelela Avilahama na vusoko vueni? Vati va kaniamesele lutsilielo luavo? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo)

⁵ VaHevelu 11:13 ya handeka via vangamba va Yehova va vusunga nguayo: “Ava vose va tsile na ku tsiliela, matavasiano aze antsa ka va tambuile, vunoni va a muene na ku a hinduisa ku laako nao, va tavele ngecize va puile vangendzi na viendangane hano ha mavu.” Va kele na ku lavelela mavu a aha kaha va kele na ku lisinganieka ngue va na kovelamo laza. Umo uavo ua puile Avilahama. Yesu ua handekele via Avilahama ngueni, “ua viukililile mu ku mona” litangua liaco. (Yoano 8:56) Sala, Isake, Yakomba, na vakuavo vavengi navo va kele na ku lavelela Vuangana, ‘mukua ku vu tunga na ku vu panga, ikeye Njambi,’ a ka sika mavu ose.—VaHevelu 11:8-11.

⁶ Vika via kaniamesele lutsilielo lua Avilahama na vusoko vueni? Va kele na ku lilongesa via Yehova ntsimbu yose. Mu njila ika? Ntsimbu imo Njambi ua handekele navo ku hitila mu tungelo, vimona, na vilota. Citava naua va lilongesele vieni ku vangamba va Yehova va vakuluntu na mu visoneka via laza. Avilahama na vusoko vueni ka va suvile vikulaheso via Njambi na limo litangua liahi, va lemene ku hilulaho ntsimbu  yose. Ngeci mukemuo va kele na vusunga ngecize Yehova a ka puisamo viose via kulahesa. Kaha va mu ononokele cipue mu va hitile mu tuyando na ku va luisa.

7. Viuma vika na tu hana Yehova vi hasa ku tu kaniamesa mu lutsilielo, kaha vika tua pande ku linga?

⁷ Vika vi hasa ku tu kuasa ku kaniama mu lutsilielo? Yehova ua tu hana Mbimbiliya tu lilongese vikulaheso vieni via ku lutue. Mbimbiliya ya muesa vi tua pande ku linga tu kale na ndzolela. Ngeci mukemuo ca pua ca seho ya kama kuli yetu ku tanda Mbimbiliya tangua na tangua na ku kava vitume viayo. (Visamo 1:1-3; tandenu Vilinga 17:11.) Yehova ue ku tu hana kulia “ku ntsimbu ya ku lia” ku hitila muli “mukuamanda ua cili mukua mana.” (Mateo 24:45) Netu tua pande ku temunuina vangamba va Njambi va ku ntsenkulu, tu pue na ku tanda na ku hilula ha vikulaheso via Njambi ntsimbu yose. Nga tu lingamo tu ka tualelelaho ku ononoka Njambi na ku lavelela ntsimbu omo Vuangana vua Njambi vu ka sika mavu ose.

8. Vati ku vundila ci hasa ku tu kaniamesa mu lutsilielo?

⁸ Vika naua via kuasele vangamba va Yehova va ku ntsenkulu ku kaniamesa lutsilielo luavo? Va kele na ku vundila vukuasi kuli Yehova, kaha mu va muene ngecize ua tavele vivundilo viavo, lutsilielo luavo lua kaniamene. (Nehemiya 1:4, 11; Visamo 34:4, 15, 17; Ndaniele 9:19-21) Netu naua, mu tue ku mona ngecize Yehova nevu vivundilo vietu kaha na tu hana vi tu tonda ha ntsimbu yaco, lutsilielo luetu muli ikeye lue ku kaniama. (Tandenu 1 Yoano 5:14, 15.) Tua pande naua ku tualelelaho ku vundila Yehova a tu hane sipilitu santu linga tu vueze ku lutsilielo luetu.—Luka 11:9, 13.

9. Vika naua tua pande ku vundilila?

⁹ Omo tu vundila kuli Yehova, ka tua pandele ku lomba lika a tu hane viuma vi tu tonda. Tua pande naua ku mu santsela na mu ku sangala tangua na tangua. Omo lia vika? Muomu ikeye ue ku tu pangela viuma via vingi via cili! (Visamo 40:5) Vangamba va Yehova navo ve ku vundilila vamuanaye mu mavu ose. Ca ku muenako, tue ku vundilila “vaze va li mu mikole.” (VaHevelu 13:3, 7) Tue ku vundilila naua ‘vaze ve ku tu tuamenena.’ Mu tue ku mona vati Yehova ue ku kumbulula vivundilo vietu, lutsilielo luetu muli ikeye lue ku kaniama kaha tue ku suena mu hiehi neni.—VaHevelu 13:3, 7.

10. Vika via kuasele vangamba va Njambi va ku ntsenkulu ku kaniama na ku simpa?

¹⁰ Kapostolo Paulu ua sonekele ku VaHevelu 11, ngueni: “Vampuevo va tambuile vatsi vavo mu ku sanguka: veka va muene ku yandangela cikuma, ka va tavele ku ovoka; linga va tambule cisangukilo ca ku hiana.” (VaHevelu 11:35) Vavengi va kolesele mu vieseko kaha vononokele Njambi muomu va tsilielele ngecize Njambi tangua a ka va sangula va ka yoye ha mavu miaka yose. Vamo vaco, Navote na Zekaliya. Va va asangele  mavue na ku ku-tsa. (1 Vamiangana 21:3, 15; 2 Mizimbu 24:20, 21) Ndaniele va mu mbilile mu cipuku ca vandumba kaha vavusamba veni va va mbilile mu lutengo lua tuhia. Va hanguile ku-tsa ku hiana ku alulukila Yehova. Ava vamala va lutsilielo va kele na vusunga ngecize Yehova a ka va hana sipilitu santu linga i va kuase ku kolesa mu vieseko.—Ndaniele 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; VaHevelu 11:33, 34.

11. Vieseko vika va hitile vamo vapolofeto omo lia lutsilielo luavo?

¹¹ Vapolofeto vavengi ngeci mua Mikaya na Yelemiya, vantu va va yenguile na ku va zola kaha na ku va haka mu kamenga. Vakuavo co ngeci mua Eliya, “va hitanganene mu zindinda na mu mincinda na mu vina na mu miandzi ya mavu.” Ava vose va kolesele mu vieseko kaha vononokele Njambi, muomu va kele na vusunga vua “ciye ca viuma via ku lavelela.”—VaHevelu 11:1, 36-38; 1 Vamiangana 18:13; 22:24-27; Yelemiya 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.

12. Lungano lueya tua pande ku temunuina? Vika via mu kolesele mu vieseko?

¹² Yesu Kilistu ua kolesele mu vieseko via kama cikuma kaha kasi uononokele Yehova. Vika via mu kuasele? Paulu ngueni: “Omo ndzolela ize i va mu hakelele ua yandelele ha cilindakano [citi], ua yenguile ntsoni yaco, kaha na tumama ku livoko lia cilio lia citumamo ca Njambi ca vuangana.” (VaHevelu 12:2) Kaha Paulu ua mamuine Vakua Kilistu va ‘yongole vuino’ lungano lua Yesu. (Tandenu VaHevelu 12:3.) Ngeci mua Yesu, cingi ca Vakua Kilistu va ku livanga va tsile omo lia ku ononoka Yehova. Umo uavo Antipa. (Ku-Solola 2:13) Mua vusunga ava Vakua Kilistu vaco va na tambula laza fueto yavo, vunoni cingi ca vangamba va Njambi va katete va na lavelela ku ka sangukila ha mavu. (VaHevelu 11:35) Omo Yesu va mu suanesele ha Vuangana mu 1914, mu nima ya imo ntsimbu Vakua Kilistu va ku vuavesa va tsile vasangukilile ku muono ua ku hona vutsi muilu, tangua va ka sika vantu ha mavu hamo na Yesu.—Ku-Solola 20:4.

13, 14. Vieseko vika va hitile va Rudolf Graichen kaha vika via va kuasele ku ononoka Njambi?

¹³ Makulukazi na makulukazi a vangamba va Njambi lelo lino ve ku kava lungano lua Yesu. Ve ku hilula ha vikulaheso via Njambi kaha ve ku mu ononoka nga va hita mu vieseko. Umo uavo muanetu Rudolf Graichen, ua ku Alemanha ua semukile mu 1925. Ku vunike ua kele na ku tala vikupulo via mu Mbimbiliya mu mavu a aha vi va kele na ku haka visemi veni ha vivumbe. Ua handekele ngueni: “Kua kele cimo cikupulo ha kele kangunga na muana mpanga, na ingue na vutama hamo na muana mpembe, ngombe na ndumba, vose mu ciyulo kaha kanike a vendesa.” (Isaya 11:6-9) Evi vikupulo via kuasele vaRudolf ku singanieka cikuma via citungu ha mavu kaha via kaniamesele lutsilielo  luavo. Ngeci va likolesele muli Yehova cipue mu va va yandesele na vukenia miaka ya yingi kuli vakua Nazi Gestapo na vakua komunista Stasi ya ku Alemanha.

¹⁴ VaRudolf va kolesele mu vieseko via vingi. Ca ku muenako, va naye va tsile ku vuvezi vumo ngue kakuti ni linjandi ku kamenga ka vipanga via ku pakesa ku Ravensbrück. Va Ise va sonekele lipapelo lia ku viana ku pua Mukaleho ua Yehova. Vunoni vaRudolf ka va likelele. Mu va tuhukile mu kamenga va puile kaniungi ua ku zinguluka. Kaha va va laniene ku sikola ya Ngileande, mu nima yaco va va tumine ku Chile ku va ka puile naua kaniungi ua ku zinguluka. Kukekuo ku va ka ambatele ndumbuetu Patsy, ua puile misionaliu. Vunoni mu nima ya muaka umo, kakeke kavo ka mpuevo ka tsile. Kaha mu nima ya imo miaka, va Patsy navo va tsile. Tele va li lika na miaka 43. Vutuhu va hitile mu vieseko evi viose, vaRudolf va tualeleleho ku pangela Yehova. Cipue mu vuvendzi na ku hona cihindu ca cili, va puile pioneiru ua ntsimbu yose na  mukuluntu mu cikungulukilo. Tu hasa ku tanda muzimbu ua ku yoya cavo mu Vutala vua Kaniungi vua 1 ya Agosto 1997 mafo 20-25. Mu putu. ^[1](Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.)

15. Tumbulenu lungano lua vamo vamuanetu ve ku pangela Yehova na ndzolela vutuhu va hita mu tuyando.

¹⁵ Matangua ano, cingi ca vamuanetu va li na ku pangela Yehova na ndzolela cipue nga va va yandesa na vukenia. Vamuanetu vavengi va li mu tumenga ku Eritrea, Singapura, na ku Korea do Sul omo lia ku viana ku ‘kuata mikuale.’ (Mateo 26:52) Ca ku muenako, vaIsaac, vaNegede, na vaPaulos va na puisa miaka i tuvakana 20 mu kamenga! Ve ku va yandesa na vukenia. Kaha mu miaka eyi yose, ka va hasele ku ambata cipue ku tala vavusoko vuavo. Vunoni kasi va li na ku tualelelaho ku ononoka Yehova, kaha lutsilielo luavo lua kaniama. Cipue vakua ku niunga tumenga ve ku muesa kasingimiko kuli ava vamuanetu. Mu site yetu jw.org mua kala cikupulo cavo. Va li na ndzolela vutuhu va li na ku yanda.

16. Lutsilielo lua ku kaniama lu ka mi kuasa ku linga vika?

¹⁶ Vangamba va Yehova vavengi ka vesi mu tumenga ni ku va yandesa mua vukenia ngue vaze va tua tumbula vuovuno. Vunoni cingi cavo ve ku hita mu tuyando tua kama ngeci mua vuhutu, viyovo via mavu, na vindzita. Vamuanetu vamo va na kava lungano lua Avilahama, Isake, Yakomba na Mosesa. Mu njila ika? Ve ku hangula ku seza vupite na lutsimo linga va pangele Yehova. Vika vie ku va kuasa ku ivua ndzolela mu ku pangela Yehova? Cilemo cavo kuli ikeye na ku tsiliela mu vikulaheso vieni. Kaha va kala na vusunga ngecize Yehova tangua a ka hana vangamba veni vakua vusunga muono ua ya-ye mu mavu a aha, muze ka mu ka kala vuhenge.—Tandenu Visamo 37:5, 7, 9, 29.

17. Vati mua pande ku kaniamesa lutsilielo luenu, kaha vika tu ka lilongesa mu cimpande ci na hatako?

¹⁷ Mu cilongesa cino tua mono vati lutsilielo lua pua “ciye ca viuma via ku lavelela.” Vunoni linga tu kale na lutsilielo lua cifua eci, tua pande ku vundila kuli Yehova na ku tualelelaho ku hilula ha vikulaheso vieni. Nga tu lingamo, tu ka kolesa mu vieseko. Mu cilongesa ci na hatako tu ka lilongesa vi ca lomboloka ku kala na lutsilielo.