1, 2. (a) Visoti vika ve ku lihita navio vangendzi matangua ano? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.) (b) Cimamuna cika kapostolo Paulu ua hanene, kaha vihula vika tu ka simutuila?

UMO yala ua lizina Osei, tunde ha sezela vusoko vueni, ku Gana, na ku nungulukila ku Europa, tele kanda a ci pue Mukaleho ua Yehova, mua hiti miaka ya ku tuvakana 30. ^[1] (Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.) Ngueni: “Nja muene ngecize vantu ka va kele na ku nji tala mua cili. Ntsimbu, nayo ya puile citanga ku li ange. Mu nja tundile ku vutulilo vua vindeke nja vuile lisika lua mbangelo mu muono uange, ngeci nja putukile ku lila.” Mu ku linga ka ca mu puilile ca casi ku lilongesa muyati, mua hitile muaka linga a uane cipanga ca cili. Kaha naua, ua livuile vulika muomu ua kele ku lahako na vusoko vueni.

² Aci lihakenu mu cihela ca uze yala. Vati mue ku tondele ku mi tala? Mua vusunga, nga mua tondele ku mi sambelela na ku mi tambula mua cili ku vantu vaze va mi lema, ku Ndzivo ya Vuangana, ca ku hona ku tala ku cifua ca cikanda ni likova  lienu. Ngeci mukemuo, Mbimbiliya ya mamuna Vakua Kilistu va vusunga kati va “suve ku muesa cilemo kuli vangendzi.” (VaHevelu 13:2) Tu ci simutuilenu ha vihula evi: Vati Yehova ue ku muenamo vangendzi? Vuno tua pande ku alulula cifua ci tue ku va muenamo ni? Kaha vati tu hasa ku kuasa muntu ua ku cifuti ceka a livue ku zituka mu cikungulukilo cetu?

3, 4. Kuliya na Ezundu 23:9, vati Njambi ua tondele vaIsaleli ku tala vangendzi, kaha omo lia vika?

³ Omo Yehova ua patuile vantu veni ku vundungo mu Ingito, ua va hele masiko a va longesele vati mua ku muesela ngozi ku vaze va tavele ku ya navo. (Ezundu 12:38, 49; 22:21) Yehova ua va niungile na ngozi muomu muono ka ua puile ua uasi ku vakevo mu ku pua vangendzi. Ca ku muenako, ua va tavesele ku pupulula vimbuto vi va kele na ku seza vakua ku tia.—Levitiku 19:9, 10.

⁴ Yehova ka va tumine lika vaIsaleli ku singimika vangendzi, houe, vunoni ua tondele va pue na ku vuluka vati ca fua ku pua ngendzi. (Tandenu Exudu 23:9.) Omo VaIsaleli va kele ku Ingito, vakua Ingito va va zindile muomu va lisezele cikuma. (Njenisisi 43:32; 46:34; Ezundu 1:11-14) VaIsaleli va yoyele muono ua u kalu mu ku pua vangendzi. Yehova ua tondele va pue na ku vuluka tuyando tuavo na ku muesa ngozi ku vangendzi va kele hamo navo.—Levitiku 19:33, 34.

5. Vusunga vuka vua pande ku tu lingisa ku muesa ngozi ku vangendzi ngue mue ku linga Yehova?

⁵ Yehova ka alulukile. Ngeci mukemuo nga tu tambula vantu va ku vihela vieka mu cikungulukilo, ka tua pandele ku suva ngecize Yehova kasi ue ku muesa ngozi ku vantu vaco. (Ndeutelonomi 10:17-19; Malakiya 3:5, 6) Aci singaniekenu ha visoti vi ve ku lihita navio vantu va tunda ku vihela vieka. Ca ku muenako, nga ka va tantekeya vuino lilimi lienu vantu va hasa ku va yengula. Tu hasa ku lihakela kapandi ka ku va kuasa na ku va muesa ngozi.—1 Petulu 3:8.

6, 7. Vika via muesa ngecize Vakua Kilistu va vaYundeya va hasele ku vula kahangu?

⁶ Vakua Kilistu va ku livanga va lihakelele kapandi ka ku seza kahangu ka va kele na ku muesa cingi ca vaYundeya. Ku Pentekosta ya muaka 33, Vakua Kilistu va vaYundeya va tungile mu Yelusalema va tambuile na ngozi vangendzi va tundile ku vifuti via ku liseza-seza. (Vilinga 2:5, 44-47) Eci ca muesa ngecize Vakua Kilistu va vaYundeya va tantekeyele mua cili vati ca fua “ku zumbula vangendzi,” ni nguetu, ku “muesa cilemo ku vangendzi.”

⁷ Vunoni mu ku hita ca ntsimbu, kua solokele vimo. Vantuluue va vaYundeya va kele na ku handeka ciNgelengu va putukile ku ningita, muomu vantuluue vavo ka va kele na ku va tala vuino. (Vilinga 6:1) Linga va manusule vimpande viaco, vapostolo va hanguile  vamala 7 linga va ka kale na vusunga ngecize vose va va talele vuino. Vapostolo va hanguile vamala va mazina a ciNgelengu, mua vusunga eci ca lingisile vantuluue ku livua ku zituka.—Vilinga 6:2-6.

8, 9. (a) Vihula vika vi ka tu kuasa ku mona nga tua pua vakua kahangu ni kuahi? (b) Viuma vika tua pande ku viana? (1 Petulu 1:22)

⁸ Tu vose cisemua cetu ce ku tu kokueya, ambe nga kati ku cizango cetu. (Loma 12:2) Ntsimbu imo tu hasa ku ivua va tua tunga navo, ni va tue ku panga navo na vaze va tue ku lilongesa navo va handeka via ku pihia ku tuala ha vantu va visemua na miyati yeka ni cikanda ceka. Vati tue ku livua nga vantu va handeka viuma evi via ku pihia? Ni vati tue ku livua nga umo a paya cifua ca cifuti ni cisemua cetu?

⁹ Ntsimbu imo kapostolo Petulu ua kele na ku muesa kahangu ku vaze ka va puile vaYundeya. Vunoni mu ku hita ca ntsimbu ua hasele ku vula vifua viaco via ku pihia. (Vilinga 10:28, 34, 35; Ngalata 2:11-14) Ngeci mua Petulu, nga tu mona ngue tu li na kamo kahangu ni cipululu omo lia muyati ni cisemua cetu, tua pande ku lihakela kapandi ka ku seza vifua viaco viose. (Tanenu 1 Petulu 1:22.) Vika vi hasa ku tu kuasa ku lingamo? Vulukenu ngecize tu vose ka tua tantulukile, kaha kuose oko ku tua tunda, na umo uahi ha kati ketu na fuila ku ovoka. (Loma 3:9, 10, 21-24) Ngeci ka tuesi na vusunga vua ku limona ngue tua kala na seho ku hiana vakuetu! (1 Kolintu 4:7) Tua pande ku kala na visinganieka ngeci mua via Kapostolo Paulu. Ua lekele vakuavo Vakua Kilistu ngueni ka va puile ngue “vangendzi naua cipue vakua ku lisuka”, vunoni va puile “vakua ndzivo ya Njambi.” (Efeso 2:19) Tu vose tua pande ku lihakela kapandi ka ku viana kahangu kose linga tu zale vuntu vua vuha.—Kolose 3:10, 11.

10, 11. Vati Mboaze ua temunuine cifua ce ku muenamo Yehova vangendzi?

¹⁰ Mboaze yala ua lutsilielo ua temunuine Yehova mue ku muenamo vangendzi. Mu cifua cika? Omo Mboaze ua ile mu ku tala ku mehia eni ku ntsimbu ya ku tia, ua muene umo ngendzi ua ku cifuti ca Moave ua lizina Lute. Ua lihakele kapandi ka ku nona-nona vimbuto via kele na ku uila ha mavu. Kuliya na Masiko a Mosesa, Lute ua kele na vusunga vua ku pupulula. Vunoni omo Mboaze ua vuile ngecize Lute ua lombele va mu tavese ku pupulula mu mehia, Mboaze ua komokele ku likehesa ceni ngeci ua mu tavesele ku pupulula na ha kati ka visua.—Tandenu Lute 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Via lingile Mboaze, vi lekesa ngecize ua hakele seho kuli Lute mu ku pua ngendzi. Ngeci ua mu laniene a kale ha kati ka vana va vampuevo va keleko linga vamala vaze va kele na ku panga mu lihia kati va mu pakese. Mboaze ua lingile cose mu ku mu hana via-kulia na mema, hamo vaze vakua ku mu pangela. Mboaze ua muesele kasingimiko kuli uze ngendzi ua mpuevo na ku mu kaniamesa.—Lute 2:8-10, 13, 14.

12. Vika vi kezamo nga tu muesa ngozi ku vangendzi?

¹² Mboaze ua muesele ngozi kuli Lute kati omo lia ku muesa cilemo lika kuli nemueno Naomi, vunoni muomu Lute ua putukile ku lemesa Yehova na ku Mu tsiliela a mu niunge. Mboaze ua temunuine Yehova mu ku  muesa ngozi kuli Lute. (Lute 2:12, 20; Visimo 19:17) Netu vene nga tu muesa ngozi, halumo tu ka hasa ku kuasa “vantu vose” linga va lilongese vusunga na ku mona mue ku va lema Yehova. —1 Timoteo 2:3, 4. 

13, 14. (a) Omo lia vika tua pande ku meneka vangendzi ku Ndzivo ya Vuangana? (b) Vika vi hasa ku mi kuasa ku kala na casu ca ku handeka na mukua cisemua ceka?

¹³ Tu ka muesa ngozi ku vangendzi nga tu va meneka na ndzolela mu Ndzivo ya Vuangana. Vantu va nungulukila ku cifuti ceka halumo va hasa ku ivua ntsoni na ku livua vulika. Omo lia cisemua na vuntu vuavo, halumo vi hasa ku va lingisa ku livua ngue ka vesi na seho omo lia ku liseza ca muyati na cisemua ca vantu veka. Ngeci mukemuo, ha katete tua pande ku va meneka na ku va muesa ngozi na vuhuanga. Nga apilikativu ya JW Language ku ya kala mu lilimi lienu, mu ka uanamo vukuasi vua vati mu hasa ku va menekelamo mu lilimi liavo.—Tandenu Filipu 2:3, 4.

¹⁴ Halumo ka mu ka kala na casu ni ku livua ku zituka mu ku handeka na mukua cisemua ceka. Linga mu hase ku livua mua cili, citava mu simutuile vimo ku tuala hali enu. Halumo mu ka mona ngecize nenu na muntu uaco mua litombola mu via vingi. Vulukenu ngecize nkala cisemua ca kala na vimo via cili.

15. Vika vi ka tu kuasa ku ivuisisa vaze va li na ku lilongesa ku yoyela mu cifuti ca ciha?

¹⁵ Linga mu kuase vakuenu va livue ku zituka mu cikungulukilo, lihulenu enu vavene nguenu, ‘Nga yange nja kele ku cifuti ceka, nga nja tonda vakuetu va nji mone vati?’ (Mateo 7:12) Muesenu lukakatela na vaze  va li na ku lilongesa ku yoyela mu cifuti ca ciha. Ha mbangelo, halumo ka tu kevuisisa mpundu visinganieka viavo na cifua ci ve ku muenamo viuma. Vunoni, kati tu tonde nguetu visinganieka viavo vi litombole na via vakua cisemua cetu, tu va tavenu muze vene mu va fua.​—Tandenu Loma 15:7.

16, 17. (a) Vika tua pande ku linga tu tantekeye vuino cisemua ca vakua cifuti ceka? (b) Vukuasi vuka tu hasa ku hana kuli vakua ku nungulukila mu cikungulukilo cetu?

¹⁶ Nga tu lilongesa kavundende via cifuti na cisemua ca vangendzi, halumo tu ka va tantekeya vuino. Mu ku lemesa ca mu vusoko, citava tu tondesese kavundende via cisemua ca vangendzi va li mu cikungulukilo ni hembo lietu. Njila ikuavo ya ku muesa vuhuanga ku vakua ku nunguluka ya pua ku va lania va kalie ku ndzivo yetu. Yehova ue ku sokoluela “lipito lia ku tsiliela kuli vakua vifuti,” ngeci mukemuo netu tua pande ku sokoluela ndzivo yetu ku vangendzi “vaze va na pandama ku vusoko vua ku tsiliela.”—Vilinga 14:27; Ngalata 6:10; Yombi 31:32.

¹⁷ Nga tu tonda ntsimbu ya ku sikama na vamuanetu va nungulukila muimbo lietu, ci ka tu kuasa ku vevuisisa na ku haka seho ku kapandi ka ve ku lihakela mu ku lilongesa via cisemua cetu. Halumo tu hasa ku mona nguetu va tonda vukuasi vua ku lilongesa lilimi. Tua pande naua ku va tuala ku vimo  vivunga via ku nguvulu vi ka va kuase ku uana cihela ca ku kala na ca ku pangela. Vukuasi vuaco vu hasa ku lingisa vamuanetu ku livua mua cili.—Visimo 3:27.

18. (a) Lungano luka va pande ku temunuina vakua ku nunguluka matangua ano? (b) Kaha omo lia vika va pande ku muesa kasingimiko na ku santsela?

¹⁸ Mua vusunga, vakua ku nunguluka, va ka likoleselako mu ku li fuisa mu cisemua ca ku cifuti ca ciha. Lute ua seza lungano lua cili ku tuala ha cimpande eci. Ca ku livanga, ua muesele kasingimiko ku vizilika via cifuti ca ciha mu ku lomba linga a pupulule. (Lute 2:7) Ikeye ka pangesele ovu vuana vuaco mu ku ka pupulula mu mehia a mbala ku ndzili. Ca mu civali, ua santselele cikuma omo lia ku mu muesa ngozi. (Lute 2:13) Nga vakua ku nunguluka navo va muesa vilinga viaco, vamuanaye na vantu vakuavo va hembo navo va ka va singimika cikuma.

19. Vusunga vuka vua pande ku tu lingisa ku muesa ngozi ku vangendzi?

¹⁹ Ce ku tu vuisa ndzolela ya kama ku mona kavumbi ke ku tu muesa Yehova, mu ku tavesa vantu vose vevue muzimbu ua cili. Vamo kanda va ci lilongeseho Mbimbiliya ni ku ya ku Ndzivo ya Vuangana na vangamba va Yehova ku vifuti viavo. Vunoni, omo va li novu vukovelelo vua ku likungulula netu muno mu cifuti cetu, tua pande ku va kuasa linga kati va livue naua ngue vangendzi. Cipue nga ka tuesi na vimbongo via ku puamo ni ka tuesi nomu mua ku va kuaselamo mpundu, nga tu muesa ngozi ku vangendzi, tu li na ku temunuina cilemo ca Yehova. Mu ku pua “vakua ku tambuluisa Njambi,” tu lihakelenu kapandi ka ku muesa vuhuanga ku vangendzi!​—Efeso 5:1, 2.