1-3. (a) Cilongesa cika tua pande ku haka ha kati ka vilongesa via kama vi tua tsiliela? (b) Omo lia vika cisangukilo ca kala na seho ya kama? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

NGA MUNTU a mi hula ngueni vilongesa via kama vika mua tsiliela, vati mu kumbulula? Mua vusunga mu kumbulula nguenu mua tsiliela ngecize Yehova ikeye ua pua Sakatanga kaha ikeye naua ua tu hana muono. Halumo mu mu leka naua nguenu mua tsiliela muli Yesu Kilistu, uze ua tu tsililile mu ku pua nkombelo. Kaha ka mu suvu ku mu leka via Citungu ci ka kala ha mavu ku lutue, muze mu va ka yoyela vangamba va Njambi miaka yose. Amba cisangukilo co, naco nga mu na ci tumbula hali evi vilongesa via seho ya kama ni?

² Cili vene tu li na vusunga vua vuingi vua pande ku tu lingisa ku haka cisangukilo ha kati ka vilongesa via kama vi tua tsiliela, ambe nga tua lavelela ku kovoka ku lamba ya kama mu ku ka yoyela ha mavu miaka yose. Kapostolo Paulu ua muesele omo lia vika cisangukilo ca puila ca seho ya kama. Ua handekele ngueni: “Vunoni nga ka kua kele ku sanguka ku vatsi,  Kilistu neni nga ka sangukile.” Cili vene nga Yesu ka sangukile, nga kesi muilu na ku sika ha Vuangana vua Njambi, kaha na ku ambulula cetu nga ca ngoco. (Tandenu 1 Kolintu 15:12-19.) Vunoni, tua tantekeya nguetu Yesu ua sangukile. Kaha mu ku linga tua tsiliela mu cisangukilo, ka tua fuile ngue vaSanduseo va kele mu Yundeya, ka va tsilielele mu cisangukilo. Ambe nga vakuetu va tu tsopa, ku tsiliela cetu ngecize Njambi a hasa ku sangula vatsi kasi ce ku tualelelaho ku kaniama.​—Mako 12:18; Vilinga 4:2, 3; 17:32; 23:6-8.

³ Paulu ua handekele ngueni cilongesa ca “cisangukilo ca vatsi” ca pua cimo ca vilongesa “via ku livanga via Kilistu.” (VaHevelu 6:1, 2) Ua tsindikile ngecize cisangukilo ca puile cimo ca viuma via tsilielele. (Vilinga 24:10, 15, 24, 25) Vutuhu cisangukilo ca pua mutamba ua vilongesa via ku livanga vi tue ku lilongesa mu Lizi lia Njambi, kasi tua pande ku tualelaho ku lilongesaco na civando. (VaHevelu 5:12) Omo lia vika?

4. Vihula vika tu hasa ku linga ku tuala ha cisangukilo?

⁴ Vantu mu ve ku putuka ku lilongesa Mbimbiliya, ve ku tanda via visangukilo via ku laza, ngeci mua muzimbu ua ku sanguka ca Lazalu. Ve ku lilongesa naua ngecize, Avilahama, Yombi, na Ndaniele va kele na vusunga mpundu ngecize vaze va tsa ku lutue tangua va ka sanguka. Ambe ngoco, vati mu kumbulula nga muntu a mi lomba mu muese mu Mbimbiliya omo lia vika tua pande ku tsiliela mu vikulaheso via ku sanguka? Vika via mi lingisa ku kulahela muli evi vikulaheso vi va lingile vihita via miaka ku nima? Vuno Mbimbiliya ya muesa mpundu ntsimbu ika ku ka kala ku sanguka ni? Ku tantekeya vikumbululo via vihula evi ci kaniamesa lutsilielo luetu.

5. Vika tu livanga ku lilongesa?

⁵ Ci hasa ku tu puila ca casi ku tava ngecize muntu a hasa ku sanguka mu nima ya kantsimbu ka kandende tunde ha ku-tsa ceni. (Yoano 11:11; Vilinga 20:9, 10) Vuno tu hasa ku kulahela mpundu ngecize muntu va hasa ku ka mu sangula ku lutue, ambe mu hite vihita via miaka ni? Vuno tu hasa ku tsiliela cikulaheso caco ambe nga va ci lingile ku muntu ua tsile laza ni na tsi vuovuno ni? Mua vusunga, nga mu hilulaho vuino nenu mua tsiliela laza mu cisangukilo ca lingikile vihita via miaka ku nima tunde ha va ci kulaheselele. Cisangukilo cika tu li na ku handeka? Kaha vati ca likuata na lulavelelo luetu lua cisangukilo ca ku lutue?

6. Mutamba uka Yesu ua kele nauo mu ku lipuisamo ca Samo 118?

⁶ Tu pangesenu Samo 118, ize halumo Ndaviti ikeye ua i sonekele, linga tu simutuile ha cimo cisangukilo ci va polofetele miaka ya yingi tele kanda ci lipuisemo. Mu Samo yaco tu hasa ku uanamo mezi aa: “Ohiela vuovuno, tu ku lambelela, A Yehova.” Kaha mua kala naua mezi “Ua ku sangaziala ou eza mu lizina lia Yehova.” Vantu va tumbuile ovu vupolofeto vua handeka via Mesiya ha litangua lia londele Yesu ha cimulu mu ku ya ku Yelusalema lia 9 ya Nisane, tele kua lisupu matangua a andende linga va mu tsihe. (Visamo 118:25, 26; Mateo 21:7-9) Vuno mu njila ika honi Samo 118 ya tumbuile via cisangukilo ce ku lingikile miaka ya yingi ku lutue? Talenu naua mezi akuavo a ku  Samo yaco, nguayo: “Livue lize li va vianene vakua ku tunga lia himpuka mutue ua mbango.”​—Visamo 118:22.

7. Vati vaYundeya va vianene Yesu?

⁷ “Vakua ku tunga” ni nguetu vaze va vianene Mesiya va puile vene vakuluntu va vaYundeya. Vakevo ka va sembuluile lika Yesu ni ku mu viana mu ku pua Kilistu. Vunoni cingi cavo va mu vianene mu ku sindiya Pilato linga a mu tsihe. (Luka 23:18-23) Cili vene va kele na mulonga ua ku-tsa ca Yesu.

8. Vati Yesu ue ku puile “mutue ua mbango”?

⁸ Nga Yesu va mu vianene na ku mu tsiha, vati honi ue ku puile “mutue ua mbango”? Ce ku lipuisilemo lika mue ku sangukile. Yesu ua muesele vusunga vuaco ovu mua tele cisimo ca umo mukua ku landa mehia uze ua tumine miluua veni kuli vaze va kele na ku mu limina. Vandimi va yandesele vaze miluua. Kaha mu nima ya ntsimbu, ivene mehia aco ua tumine muaneni, mu ku lavelela ngecize halumo va ka mu singimika na ku mu halakana. Mu nima ya ku ta eci cisimo, Yesu ua tumbuile mezi a ku Samo 118:22. (Luka 20:9-17) Kapostolo Petulu neni ua pangesele cinimbu caco mua handekele na “vakua ku sika na vakuluntu, na vakua ku soneka va likunguluile mu Yelusalema.” Ua handekele via ‘Yesu Kilistu ua ku Nazaleta, uze i mua sukikile ha citi, ya na sangula Njambi ku vatsi.’ Kaha ua handekele naua ngueni: “Ikeye livue lize li mua sahuile enu vakua ku tunga, li va na puisa mutue ua mbango.”​—Vilinga 3:15; 4:5-11; 1 Petulu 2:5-7.

9. Cuma cika ca ku komouesa ci va polofetele ku Samo 118:22?

⁹ Mua vusunga, vupolofeto vua ku Samo 118:22 vua tumbuile via cisangukilo ce ku lingikile vihita via miaka ku lutue. Mesiya ve ku mu yenguile na ku mu tsiha. Vunoni ue ku sangukile na ku yoya lueka kaha na ku pua mutue ua mbango. Mu nima ya ku sanguka, Yesu ikeye lika ua pua uze i va luka lizina “lia ku hiana ha kati ka vantu.”​—Vilinga 4:12; Efeso 1:20.

10. (a) Vika ya polofetele Samo 16:10? (b) Vika tu hasa ku kela na vusunga ngecize Samo 16:10 ka ya tumbuile Ndaviti?

¹⁰ Tu ci talenu cinimbu cikuavo ca handeka via cisangukilo. Ca lipuisilemo mu nima ya miaka ya ku tuvakana likulukazi. Muzimbu uaco u ka tu kuasa ku tsiliela ngecize cisangukilo ci hasa ku lingika ambe nga mua hiti miaka ya yingi, tunde ha va ci tumbuilile ni ku ci kulahesa. Ku Samo 16, tu tandako mezi a Ndaviti: “Ko u ka seza muono uange ku Vukalo vua Vatsi; cipue ko u ka tava uove mukua ku lela ku mona ku pola.” (Visamo  16:10) Vika a lomboloka aa mezi? Ndaviti ka tondele ku handeka ngueni na limo litangua liahi ue ku tsile na ku ka kala mu mbumbo, houe. Muomu Mbimbiliya ya muesa ngecize Ndaviti ua kulupile, ua tsile, kaha va mu “tsindile Muimbo lia Ndaviti.” (1 Vamiangana 2:1, 10) Amba iya honi ca tumbula eci cinimbu?

11. Ntsimbu ika Petulu ua lomboluele Samo 16:10?

¹¹ Mu nima ya miaka ya ku tuvakana likulukazi, tunde ha sonekelele Ndaviti aze mezi, Petulu ua muesele iya mpundu va tumbula ku Samo 16:10. Mu nima ya vimo visimano tunde ha ku tsa ca Yesu, Petulu ua handekele ku meso a makulukazi na makulukazi a vaYundeya na vakua vifuti va tavele vusunga. (Tandenu Vilinga 2:29-32.) Ua va vuluisile ngueni Ndaviti ua tsile laza kaha va mu tsinda. Kaha Mbimbiliya ka ya muesele ngecize kua kele umo ua lingile vimpata na Petulu mua vuezeleko ngueni, Ndaviti “mu ku mona eci laza ua tumbuile cisangukilo” ca Mesiya.

12. Vati Samo 16:10 ya lipuisilemo, kaha vukaleho vuka ya hana ku tuala ha ku-sanguka?

¹² Petulu ua vuezele vukaleho ku cimpande ceni mu ku tumbula mezi a Ndaviti a ku Samo 110:1. (Tandenu Vilinga 2:33-36.) Mu ku linga vihandeka via Petulu ua vi tundisile mu Visoneka, via kuasele mbunga ize ya kama linga va tave ngecize nkuma Yesu ikeye vene ‘Muangana na Kilistu.’ Ngeci vantu va nongonuene ngecize Samo 16:10 ya lipuisilemo omo Yesu va mu sanguile ku vatsi. Mu nima ya ntsimbu, Paulu neni ua pangesele ovu vukaleho vuaco mua handekele na vaYundeya va mu mbonge ya Antioka ya ku Pisindia. Ovu vukaleho vuaco vua va komouesele cikuma, ngeci va tondele ku ivua vikuavo naua. (Tandenu Vilinga 13:32-37, 42.) Netu vusunga vuaco vua pande ku tu lingisa ku tava ngecize vupolofeto vua handekele via cisangukilo, vutuhu vua lipuisilemo lika mu nima ya vihita via miaka, ca tavele ku vu tsiliela.

13. Vihula vika tu hasa ku kala navio ku tuala ha cisangukilo?

¹³ Ce ku tu kaniamesa ku tantekeya ngecize cisangukilo ci hasa ku lipuisamo ambe nga va ci sikile mu nima ya vihita via miaka. Vunoni kasi vamo va hasa ku hula nguavo: ‘Vuno eci ca lomboloka ngecize nji ka vandamena ntunda ya kama amba nji ka mone kavusoko kange ua tsa ni? Ntsimbu ika cisangukilo ci ka lipuisamo?’ Yesu ua lekele vapostolo veni ngueni kua kele vimo vintsa ka va tantekeyele kaha ka ca tavele linga va vi tantekeye. Muomu kua kala vimo vimpande via “zintsimbu cipue miaka, vize Tata na hake ku ngolo yeni ivene.” (Vilinga 1:6, 7; Yoano 16:12) Vutuhu ngoco, kua kala mizimbu i tu kuasa ku tantekeya ntsimbu ika ku ka kala cisangukilo.

14. Ku liseza cika ca kele ha ku sanguka ca Yesu na visangukilo vikuavo via lingikile tele kanda eze?

¹⁴ Cisangukilo ca seho ya kama ci va tumbula mu Mbimbiliya ca pua ku sanguka ca Yesu. Muomu nga ikeye ka va mu sanguile ku vatsi, ha kati ketu nga na umo uahi a li na ku lavelela ku ka tambula vavusoko veni vaze va tsa. Vose va sangukile tele Yesu kanda eze, ngeci mua vaze va va sanguile kuli Eliya na Elisa, ka va yoyele miaka yose. Vunoni va tsile lueka na ku pua mpumputa. Vunoni Yesu ua “sanguka laza ku vatsi.” Kaha “ka li ka tsa naua” muomu “ku-tsa ka cesi  naua na mpoko kuli ikeye.” A “yoya ku miaka na miaka ya ya-ye,” muilu.​—Loma 6:9; Ku-Solola 1:5, 18; Kolose 1:18; 1 Petulu 3:18.

15. Omo lia vika Yesu va mu tumbula ku pua “muhako ua ku livanga”?

¹⁵ Ku tuala ha ku-sanguka ca ku ka yoyela muilu, Yesu ikeye ua livangele kaha ku sanguka ceni cikeco ca seho ya kama. (Vilinga 26:23) Vunoni, kati ikeye lika ua sanguka mu ku ka yoyela muilu. Muomu ua kulahesele vapostolo veni ngueni tangua navo va ka sika hamo neni muilu. (Luka 22:28-30) Vunoni ve ku tambuile lika eci cilunguiso mu nima ya ku tsa cavo. Kaha, mu nima yaco ve ku sangukile na mivila ya sipilitu, ngeci mua Yesu. Paulu ua sonekele ngueni, “Kilistu na sanguka ku vatsi, ikeye muhako ua ku livanga ua ava va na kosa mu ku-tsa.” Kaha Paulu ua muesele naua ngueni kua kele vakuavo ve ku sangukile na ku ya muilu, mua handekele ngueni: “Muntu ku muntu ku ntsimbu yeni: Kilistu ikeye muhako ua ku livanga; kaha vakua Kilistu ha ku-iza ceni.”​—1 Kolintu 15:20, 23.

16. Lihungu lika Paulu ua tu zituilako ku tuala ha ntsimbu ika ku-sanguka ca muilu ci ka kalako?

¹⁶ Mezi a Paulu a tu zituilako kamandende lihungu ku tuala ha ntsimbu ika ku-sanguka ca muilu ce ku lipuisilemo. Nkuma ce ku lipuisilemo ha ku-soloka ca Kilistu. Mu miaka ya yingi, Vakaleho va Yehova ku hitila mu Mbimbiliya ve ku muesa ngecize ku ‘soloka’ ca Kilistu ca putukile mu 1914. Tu li honi na ku yoyela mu ntsimbu ya ku ‘soloka’ ceni, kaha ku kotoka ca mavu ci li mu hiehi cikuma.

17, 18. Vika vi ka solokela vamo Vakua Kilistu va ku vuavesa mu ntsimbu ya ku soloka ca Kilistu?

¹⁷ Mbimbiliya ya lombolola naua vikuavo ku tuala a cisangukilo ca muilu nguayo: ‘Ka tu hianga ngecize enu mu kale ku ndzimba omo vaze va na kosa tulo va ku-tsa . . . Muomu nga tua tsiliela ngecize Yesu ua tsile kaha ua sangukile naua, ngecize vene vaze naua va na kosa tulo va ku-tsa muli Yesu, Njambi a ka va neha hamo neni . . . etu tu ka kala na muono, tu ka tumamena noho Muangana eza, na hamo hahi tu ka tuama ku lutue lua vaze va na kosa tulo va ku-tsa. Muomu Muangana ivene a ka suluka muilu, na mutambi, . . . kaha vatsi va muli Yesu va ka livanga ku sanguka; amba vuose etu tu li na muono, tu na tumamena, va ka tu ambata hamo navo mu maselua mu ku liuana na Muangana ntsimbu yose.’​—1 Tesalonika 4:13-17.

¹⁸ Ku-sanguka ca katete ca putukile mu nima ya kamo kantsimbu tunde ha ku soloka ca Kilistu. Vaze va ku vuavesa va ka yoya mu ntsimbu ya lamba ya kama va ka va “ambata” “mu maselua.” (Mateo 24:31) Eci ca lomboloka vika? Vaze va va ka “ambata” ka va ka “kosa tulo va ku-tsa,” ni nguetu, ka va ka tualelelaho mu vutsi ntunda ya kama. Vunoni, omo va tsa, va “ka himpuka, vuasi-vuasi, ngue ku kavuka ca liso, ha ku-sika ca luneta lua ku kotokela.”​—1 Kolintu 15:51, 52.

19. “Cisangukilo ca ku hiana” ca pua cika?

¹⁹ Lelo lino, cingi ca Vakua Kilistu va ku ononoka kati va ku vuavesa ngeci ka va va hanguile va ka sike hamo na Kilistu muilu. Vunoni, va na lavelela “litangua lia Muangana” Yehova, omo a ka nongesa mavu ano a api. Vutuhu na umo uahi na tantekeya mpundu-mpundu tangua lika ku kotoka ci keza, vunoni ku li vukaleho vua vuingi vua muesa ngecize li li ha hiehi. (1 Tesalonika 5:1-3) Omo Njambi a ka alulula mavu ku pua a aha, ku ka kala ku-sanguka ca cifua ceka.  Vantu va ka sanguka mu ku yoyela ha mavu miaka yose na ku ka lavelela ku pua va ku tantuluka, kaha ku-tsa ka ci ka kalako naua. Eci ci ka pua “cisangukilo ca ku hiana” vize via kele ku laza, muomu vaze va va sanguile, va tsile naua mu nima ya ntsimbu.​—VaHevelu 11:35.

20. Vika tua pande ku kela na vusunga ngecize ku-sanguka ci kenda vuino?

²⁰ Mbimbiliya nguayo vaze ve ku ya muilu ve ku va sangula “muntu ku muntu ku ntsimbu yeni.” (1 Kolintu 15:23) Ngeci mukemuo tu hasa ku kala na vusunga nguetu cisangukilo ca hano ha mavu naco ci kenda mu vutongue, kati mu liuayanga. Evi halumo vi hasa ku katula vihula, ngeci mua: Vuno vaze va ka kotokela ku tsa, vakevo va ka livanga ku sanguka ku vuputukilo vua Likulukazi lia Miaka ya ku Sika ca Kilistu, linga va ka va tambule kuli vavusoko vuavo ni? Vuno vantuamena va ku laza vaze va kele na vutongue vua ku tuamenena vantu, vakevo va ka livanga ku sanguka linga va ka tuamenene vantu va Njambi mu mavu a aha ni? Amba co vaze va ka sanguka vunoni ka va pangelele Yehova? Kulihi va ka sangukila kaha ntsimbu ika? Mua vusunga tua kala na vihula via vingi ku tuala ha cimpande eci. Vunoni ka tua pandele ku lisosomua na viuma evi ntsimbu ino. Tu lavelelenu lika linga tu ka limuene. Vunoni tu li na vusunga ngecize cifua ca kendeselamo viuma Yehova ci ka tu vuisa ndzolela ya kama.

21. Ku lavelela cika mua kala naco?

²¹ Mu ku linga ntsimbu yaco kanda i ci hete, tua pande ku kaniamesa lutsilielo luetu muli Yehova. Ikeye ua tu kulahesa ku hitila muli Yesu ngueni vatsi va li mu visinganieka Vieni kaha a ka va sangula. (Yoano 5:28, 29; 11:23) Mu ku vueza ku vukaleho vukuavo vua muesa ngecize Yehova a ka sangula vatsi, Yesu tangua limo ua handekele ngueni Avilahama, Isake, na Yakomba vutuhu va tsa laza, vunoni kuli Njambi ‘vose va li na ku yoya.’ (Luka 20:37, 38) Mua vusunga, tu li na vukaleho vua vuingi vu tu lingisa ku handeka, ngue mua handekele kapostolo Paulu ngueni: “Nji li na ku lavelela kuli Njambi, . . . ngecize ku ka kala cisangukilo.”​—Vilinga 24:15.