OMO LIA VIKA vatata va kele na matoto a kama ngeci? Me nji mi lomboluele vuino. Nja semukile lia 29 ya Julho ya 1929, kaha nja kolele ku membo a ku muhato ua Bulacã, ku Filipinas. Ka tua kele na viuma via vingi muomu tua puile vihutu. Mu nja puile kanike, masualale va ku Japão va kokele ndzita mu Filipinas. Vunoni, limbo lietu lia kele ku laako, ngeci ndzita yaco ka ya heteleko. Ka tua kele na cisandzi, TV, ni vene mapapelo a mizimbu, ngeci muzimbu uaco tua u vuile ku vantu lika.

Tua semuka tu vatanu na vatatu. Mu nja kele na miaka 8, vakuku va nji ambatele mu ku ka kala navo. Vutuhu tua puile vakua Katolika, vakuku va kele na ku tava ku simutuila via vulombelo na ku tambula mikanda i va kele na ku va hana vavusamba vavo. Tangua limo va nji lekesele tumikanda Descobertas, Proteção e Segurança mu lilimi lia Tagalog, * (talenu ha litota) kaha na Mbimbiliya. Nja lemene ku tanda Mbimbiliya, cikumakuma aze mavulu auana a handeka via Yesu. Evi vikevio via nji lingisile ku kava lungano lua Yesu.​—Yoano 10:27.

Masualale va ku Japão va tundile mu Filipinas mu 1945. Kaha ku ntsimbu ize, visemi vange va nji sanene nji hiluke kuimbo. Vakuku va nji kaniamesele linga nji hiluke, ngeci nja ile.

Mu Dezembro ya 1945, vamo Vakaleho va Yehova va tundile ku mbonge ya Angat mu ku ambuluila muimbo lietu. Umo uavo ua mukuluntu uezile ha ndzivo yetu kaha ua tu lomboluelele vi ya handeka Mbimbiliya ku tuala ha ‘matangua a ku kotokela.’ (2 Timoteo 3:1-5) Mu nima yaco, ua tu laniene tu ka lilongese Mbimbiliya ku mbueli ya limbo lietu. Vutuhu visemi vange ka va ileko, ange nja ile. Kua solokele vantu va ku pua 20, kaha vamo va lingile vihula ku tuala ha Mbimbiliya.

Vi va handekele ka via kele na ku nji lomboloka, ngeci nja tondele ku tundako. Vunoni va putukile ku imba muaso ua Vuangana. Nja lemene cikuma muaso uaco, ngeci ka nja tundileko. Mu nima ya muaso na  civundilo, va tu laniene ku ka kungulukila ku Angat lia Calumingu.

Ciuano caco ca ka hitilile ku ndzivo ya vaCruz, kaha cingi cetu tua pandele ku enda vikilometru 8 linga tu ka heteko. Kua solokele vantu va ku pua 50, kaha nja komokele cikuma mu ku mona vanike va vandende va kumbulula vihula via mu Mbimbiliya via vikalu cikuma. Mu nima ya ku kunguluka ku viuano via vingi, umo muanetu ua ku kulupa, Damian Santos, ua puile muene ku laza vunoni ua lilongesa vusunga na ku pua pioneiro, tangua limo ua nji laniene ku ka kosela ku ndzivo yeni. Ku vutsiki vuze tua sikamene cikuma mu ku simutuila via Mbimbiliya.

Ku ntsimbu ize vantu va kele na ku va mbatiza mu nima ya ku lilongesa lika vilongesa via ku livanga via mu Mbimbiliya. Ngeci mu nima ya ku kunguluka ku viuano via vindende lika, vamuanetu va tu hulile na vamo vakuetu, nguavo, “Mu tonda ku mi mbatiza ni?” Kaha nja kumbuluile nguange, “Eyo.” Muomu nja tondele “ku pangela Muangana, Kilistu.” (Kolose 3:24) Tua ile ha ndonga ya kele ha hiehi, kaha va tu mbatizile tu vavali lia 15 ya Fevereiro ya 1946.

Nja nongonuene ngecize Mukua Kilistu na pande ku ambulula ku sua kumo ngue mua lingile Yesu. Vunoni vatata nguavo ka citava, muomu nji kanike cikuma mu ku pua mukua ku ambulula, kaha naua nguavo ku nji mbatiza ka ca lombolokele ngecize noho nji pue mukua ku ambulula. Ngeci nja va lomboluele nguange Njambi ikeye ua tonda tu ambulule muzimbu ua cili ua Vuangana Vueni. (Mateo 24:14) Nja va lekele naua nguange nja pandele ku puisamo nkuminio yange kuli Njambi. Litangua liaco likelio li va nji handekele mezi a nji na tumbula laza ku vuputukilo. Va lingile cose mu ku nji vindika ku ambulula. Ya puile ntsimbu ya ku livanga i nja pandele ku seza viuma ku nima, linga nji pangele Yehova.

VaCruz va nji laniene ku ka kala navo ku Angat. Va nji kaniamesele hamo na muanavo ua mpuevo ua kasulantsongo Nora, linga tu putuke vupioneiro. Kaha tu vavali tua putuka vupioneiro lia 1 ya Novembro ya 1947. Nora ua ka ambuluilile ku mbonge yeka, ange co nja salele ku Angat.

Mu nja puisile miaka ivali ya vupioneiro, muanetu Earl Stewart ua tundile ku Mbetele, ua hele cimpande ku vantu va ku tuvakana 500, mu lipela lia viuano lia mu Angat. Ua ci hele mu Inglês, kaha mu nima yaco nja ci lomboluela vantu mu Tagalog. Eci ca puile cimpande ca ku livanga, ku vimpande vi nja languluile mu miaka ya yingi. Vati nja hasele ku vi puisamo? Vutuhu nja ile ku sikola miaka 7 lika, valongisi vange va kele na ku handeka Inglês ku sua kumo. Cikuavo naua, nja kele na ku lilongesa mikanda yetu mu Inglês, muomu Tagalog ya kele lika na mikanda ya indende. Eci ca nji kuasele ku ivuisisa mua cili Inglês na ku kala na vuino vua ku langulula vimpande.

 Muanetu Stewart ua lekele vamuanetu mu cikungulukilo ngueni vamisionaliu va ya ku ciuano ca limbo Aumento da Teocracia ku Nova Yorke, Estados Unidos mu 1950. Ngeci kua tondekele pioneiro umo ni vavali linga va ka kuase ku Mbetele. Ange nja puile umo ua vaze va va laniene. Eyi ikeyo ntsimbu ya mu civali, i nja sile viuma vi nja liizilisile navio, linga nji ka pangele ha Mbetele.

Nja hetele ha Mbetele lia 19 ya Junho ya 1950. Mbetele ya kele mu imo ndzivo ya kama vunoni ya laza, kaha ya zengeleka na miti ya kama. Cingi ca vamuanetu va pangeleleko va puile vamala vazike ni vimbumba. Ange ku cimene nja kele na ku kuasa ku ku teleka via-ku-lia. Kaha, ku vi 9h nja kele na ku pangela ku ku ngomala vizalo. Vikevio vene vi nja kele na ku linga na ku cinguezi. Kaha ambe mu va hilukile vamisionaliu ku ciuano ca limbo, kasi nja tualeleho ku kala ha Mbetele. Nja kele na ku linga nkala cipanga ci nja tambuile. Nja pangele ku ku longeka mikanda, ku visinatura, na ku tambula vangendzi.

Mu 1952, nange na vamo vamuanetu vakuavo 6 va mu Filipinas, va tu laniene ku Sikola ya Ngileande ya mu 20. Nja vuile ndzolela ya kama! Mu ntsimbu i tua ka kele ku Estados Unidos, tua muene na ku lihita mu viuma via viha via vingi via ku liseza-seza. Muono ua ku cihela caco ua lisezele cikuma na muono ua ku membo ku nja kolele.

Ca ku muenako, tua pandele ku lilongesa mua ku pangesela vikuata vimo vintsa kanda tu ci vi moneho laza. Ambe vene ntsimbu ya puile yeka! Nji vuluka tangua limo mu nja hindukile, nja muene ha mbandza hose to. Likelio litangua lia ku livanga li nja muene neve. Ange nguange ha moneka ku viuka, nkuma ha kele masika cikumakuma!

Nja lemene cikuma vi nja kele na ku lilongesa ku Sikola ya Ngileande, ngeci ka nja tualele mana ku vitanga viaco. Vamuanetu va tu longesele va puile valongisi va cili, va tu muesele mua ku lilongesela na ku tondesesa. Mua vusunga, vi nja lilongesele ku Ngileande via nji kuasele ku kaniamesa vusamba vuange na Yehova.

Mu tua manusuile Sikola, va nji tumine mu vupioneiro vua ku lifuila mu Bronx, Nova Yorke. Ngeci mu Julho ya 1953, nja hasele ku ya ku ciuano ca limbo ca Sociedade do Novo Mundo, ca hitilile mu Bronx. Mu nima ya ciuano caco, amba vuose va nji tumine ku hiluka ku Filipinas mu ku ka pangelako.

Vamuanetu ku Mbetele va nji hanguile ku pua kaniungi ua ku zinguluka. Eci ca nji hele vukovelelo vua vuingi vua ku tambuluisa Yesu, uze ua ile ku vimbonge via ku laako mu ku kuasa vantu. (1 Petulu 2:21) Limbo li nja menekele lia puile lia kama kampe Luzon central yose, kaha Luzon ikeyo nkundu ya kama cikuma ya mu Filipinas. Kaha lia ambatesele kumo na  mihato ya Bulacã, Nueva Ecija, Tarlac, na Zambales. Linga nji hase ku heta ku vimo vimbonge, nja pandele ku hitila ha mincinda ya kama ya Sierra Madre. Ka kua kele na ku ya mendelo eka ahi, kua kele lika na ku ya makalu a kele na ku tuta viti, ngeci nja kele na ku vundila vakua ku endesa va nji ambateko ha viti vi va kele na ku tuta-tuta. Vintsimbu via vingi va nji tavesele, vunoni vua puile vungendzi vua lamba.

Cingi ca vikungulukilo via keleko via puile via vindende kaha via viha. Ngeci vamuanetu va viukilile cikuma mu nja va kuasele ku viukisa viuano na ku ambulula mu njila ya cili.

Mu nima ya ntsimbu, va nji tumine mu vuniungi vua ku zinguluka mu muhato uose ua Bicol. Ku cihela caco, kua kele vivunga via vingi via ku laako, kaha amo membo na Vakaleho vene kanda va ci heteko. Kaha vapioneiro va ku lifuila va kele mu ku ambuluilako. Hamo ha ndzivo i tua ile, kandzivo kavo ka ku likuasela ka puile cina ca ngoco ca ku kika lika viti vivali ha kati. Mu njemaneneho, nja uililile mu cina na viti viaco. Nja ambatelemo ntsimbu ya kama mu ku liviukisa, linga nji hase ku ya mu ku liaula!

Mu nja kele na ku meneka aze membo, nja kele na ku singanieka cikuma hali Nora uze ua putukile vupioneiro hamo lika nange. Ku ntsimbu ize, ikeye tele a li mu vupioneiro vua ku lifuila ku mbonge ya Dumaguete, ngeci nja ileko mu ku mu meneka. Mu nima yaco, tua putukile ku lituma mikanda, kaha mu 1956, tua liambatele. Simano ya ku livanga mu nima ya vulo vuetu, tua ka menekele cikungulukilo ku Nkundu ya Rapu Rapu. Ku cihela caco tua kele na ku zavuka mincinda ya yingi na ku enda vintunda via laha ha mikono, vutuhu ngoco tua vuile ndzolela mu ku kala hamo lika na ku kuasa vamuanetu va ku vihela via kele ku laako.

Mu nima ya ku kala mu cipanga ca vuniungi vua ku zinguluka mu miaka iuana, va tu laniene ku ka pangela ha Mbetele. Ngeci tua putukile ku pangela ha Mbetele mu Janeiro ya 1960. Mu miaka i tu na pangela hano ha Mbetele, nji na lilongesa via vingi ku lungano lua vamuanetu va kala na viteli via kama mu lukungulukilo lua Yehova. Kaha mpueyange Nora neni ua lema vipanga via ku liseza-seza vie ku linga hano ha Mbetele.

Ca pua ku vezika ca kama ku mona vantu va vengi muno mu Filipinas va pangela Yehova. Mu njezile ha Mbetele tele nji mukuendze ua muzike, mu Filipinas mua kele lika vakua ku ambulula 10.000. Vunoni lelo lino vakua ku ambulula va na tuvakana 200.000, kaha cingi ca vamuanetu na vandumbuetu va li na ku pangela ha Mbetele mu ku tuala ku lutue cipanga ca ku ambulula.

Mu ku hita ca ntsimbu, tua tondekele cihela ca kama ca ku pangela ha Mbetele. Ngeci Vakua Civunga ca Vantuamena va tu lekele ku tonda cihela ca ku tungila Mbetele ya kama. Nange na muanetu uemanenene seketa ya ku tuhula mikanda ha mbetele, tua ile ku ndzivo na ndzivo mu limbo li ya kele Mbetele, mu ku hula vantu nga ha kati kavo hali umo ua tondele ku landesa ndzivo yeni. Vunoni na umo uahi ua tavele. Kaha umo uavo ua tu lekele ngueni: “VaChinês ka ve ku landesa. Tue ku landa lika.”

Vunoni, tangua limo kua putukile ku soloka viuma ka tua lavelele. Umo u tua lihatele neni ua kele na ku nungulukila ku Estados Unidos, ngeci ua tu hulile nga tu tonda ku landa ndzivo yeni. Kaha umo ueka neni ua tondele ku landesa ndzivo yeni, kaha ua kaniamesele vakuavo linga navo va lingemo. Tua tondele ku landa ndzivo ya uze yala ua handekele ngueni “vaChinês ka ve ku landesa.” Kaha mu ntsimbu ya indende lika, Mbetele ya kele na cihela ca kama cikuma. Nji li na vusunga nguange Yehova ikeye ua vi lingile.

Mu 1950, yange nja puile ua kanike cikuma ha vamuanetu vose va kele na ku pangela ha Mbetele. Kaha lelo lino nange na mpueyange yetu tu na kulupa cikuma ha Mbetele. Vunoni ka nje ku liveya mu ku kava Yesu kuose kue ku nji tuma. Vutuhu visemi va nji sekuile ha ndzivo, Yehova ua nji hana vusoko vua kama-kama vuze vua mu lema. Nja tava na mutima uange uose ngecize Yehova ue ku tu hana viose vi tua tondeka, mu nkala cipanga ce ku tu hana. Ngeci nange na mpueyange Nora tue ku santsela cikuma ku viose vie ku tu hana Yehova, kaha naua tue ku kaniamesa vakuetu navo veseke Yehova.​—Malakiya 3:10.

Tangua limo Yesu ua laniene umo mukua ku tambula milambu ua lizina Mateo Levi a mu kave. Vati ua lingile Mateo? “Ua sile viose, ua katukile ua mu kavele.” (Luka 5:27, 28) Nange nja kele na vukovelelo vua ku seza viuma ku nima mu ku kava Yesu, kaha nji tonda ku kaniamesa vakuetu navo va lingemo na ku tambula vivezikiso via vingi.