1. Vusunga vuka ua kele navuo Mata ku tuala hali ntsongo yeni? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

KAVUSAMBA na ndongesi ya Yesu, Mata, ua kele na ku linienga ku-tsa ca ntsongo yeni Lazalu. Vika via hasele ku mu lembezieka? Cikulaheso ca Yesu. Yesu ua mu lekele ngueni: “Muanoko a ka sanguka naua.” Vunoni, aa mezi ka a manusuile vusiua vuose vua kele na ku ivua Mata. Vutuhu ngoco, Mata ua tsilielele mu cikulaheso ca Yesu, na ku mu kumbulula ngueni: “Nji na tantekeya ngecize a ka sanguka naua ku cisangukilo ca ha litangua lia ku kotokela.” (Yoano 11:20-24) Mata ua kele na vusunga ngecize ku lutue tangua ku ka kala cisangukilo. Vunoni Yesu ua lingile cikomoueso. Ua sanguile Lazalu tangua lize vene.

2. Vika mua pande ku kela na vusunga ngue vua kele navuo Mata?

² Tua tantekeya nguetu Yehova na Muaneni Yesu, va ka sangula vavusoko vuetu va tsa laza ni ku ntsimbu ino. Vunoni tua pande ku lihula nguetu: ‘Vuno nange nja tsiliela mpundu, ngeci mua Mata, ngecize vavusoko vuange tangua va ka sanguka ni?’ Nga mua tsisa yalienu ni mpueyenu, vanoko, vaiso,  vakukuenu ni vene muanenu, mua vusunga mua lavelela ku ka va vumbatela, ku simutuila, kaha na ku ka zola navo. Mua vusunga, ngeci mua Mata, nenu mu hasa ku handeka na ndzolela nguenu: ‘Nji na tantekeya ngecize kavusoko kange a ka sanguka naua ku cisangukilo.’ Vutuhu ngoco, nkala Mukua Kilistu na pande ku hilula ha vika via mu lingisa ku tsiliela mu cisangukilo.

3, 4. Viuma vika via lingile Yesu, kaha vati viuma viaco via kaniamesele lulavelelo lua Mata?

³ Mata ua yoyelele ku hiehi na Yelusalema, ngeci mukemuo halumo ka keleko omo Yesu ua sanguile muana ntuluue ua ku Naini mu Ngalileya. Vunoni, citava ua vuile muzimbu uaco. Kaha halumo ua vuile naua ngecize Yesu ua sanguile muana ua mpuevo ua Njailu. Vose va ile ku ku-tsa ca uze muana mpuevo “va tantekeyele ngecize na tsi vene.” Vunoni, Yesu ua kuatele ku livoko lieni na ku handeka ngueni: “Muana mpuevo, hinduka.” (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Mata na muanaye Maliya, va tantekeyele ngecize Yesu ue ku kanguisa vavezi. Ngeci va tsiliele ngecize nga Yesu ua keleho, Lazalu nga ka tsile. Vunoni mu ku linga Lazalu tele na tsi laza, vika ua lavelele Mata? Ua lavelele ngecize Lazalu tangua a ka sanguka ku lutue, “ha litangua lia ku kotokela.” Vika via mu hele vusunga vuaco? Kaha omo lia vika nenu mu hasa ku kala na vusunga ngecize tangua ku ka kala cisangukilo ca vantu, hamo na vavusoko vuenu?

⁴ Ku li vusunga vua seho ya kama vua pande ku tu lingisa ku tsiliela mu cisangukilo. Tu simutuilenu ha vumo vusunga vuaco. Mua vusunga, mu hasa ku lilongesa vintsina via seho mu Lizi lia Njambi vize kanda mu ci singaniekeho vunoni vi ka kaniamesa lutsilielo luenu ngecize tangua mu ka mona lueka vavusoko vuenu va tsa.

5. Omo lia vika Mata ua kele na vusunga ngecize Lazalu a ka sanguka?

⁵ Nga mu singaniekaho vuino, Mata ka handekele ngueni: ‘Halumo ntsongo yange a ka sanguka,’ houe. Vunoni ngueni: “Nji na tantekeya ngecize a ka sanguka.” Omo lia vika Mata ua kele na vusunga mpundu? Muomu ua tantekeyele mizimbu ya visangukilo via hitile ku nima. Halumo ua vi vuile ku ndzivo ni ku sinangonga tele a ci li kanike. Netu tu hilulenu visangukilo vitatu vi va tumbula mu Mbimbiliya.

6. Cikomoueso cika ua tantekeyele Mata?

⁶ Cisangukilo ca katete ca lingikile ku ntsimbu ya Eliya omo Njambi ua mu hanene ngolo ya ku linga vikomoueso. Ku cihava ca Isaleli, ku Fenisia, mu mbonge ya Zalefate, mua kele umo ntuluue ua cihutu uze ua tambuile vuino kapolofeto Eliya. Kaha, Yehova ua lingile cikomoueso. Linga uze ntuluue na muaneni kati va landuke ku ndzala, vunga na mazi via kele navio ka via huile vutuhu ua kele na ku nonamo mu ku linga via-ku-lia. (1 Vamiangana 17:8-16) Mu nima ya ntsimbu, muana ua uze ntuluue ua vavalele kaha ua tsile. Vunoni Eliya ua mu kuasele. Ua kuatele uze kanike na ku vundila kuli Yehova ngueni: “A Yehova Njambi yange, nja ku vundila, tava muono uou kanike u hiluke muli ikeye naua.” Yehova ua vuile civundilo ca Eliya ngeci uze kanike ua sangukile! Eci cikeco cisangukilo ca katete ci va soneka mu Mbimbiliya. (Tandenu 1 Vamiangana 17:17-24.) Mua vusunga, Mata ua tantekeyele ou muzimbu ua ku komouesa.

7, 8. (a) Vati Elisa ua lembeziekele umo mpuevo ua tsisile muana? (b) Cikomoueso ca Elisa ca muesele vika ku tuala hali Yehova?

 ⁷ Cisangukilo ca mu civali ci va soneka mu Mbimbiliya va ci lingile kuli kapolofeto Elisa. Mu mbonge ya Suneme, mua kele umo kaIsaleli ua mpuevo ka kele na vana. Vunoni mu ku linga uze mpuevo ua muesele vuhuanga kuli Elisa, Yehova ua mu vezikisile hamo na yalieni ua kasinakazi mu ku va hana muana. Vunoni mu nima ya imo miaka ya indende, kanike uaco ua tsile. Aci singaniekenu vusiua vua vuile uze mpuevo. Ua vuile vusiua vua kama ngeci uendele vikilometro via ku pua 30 linga a ka liuane na Elisa ku Muncinda ua Kalemele. Elisa ua tumine mukuasi ueni Ngehasi ku Suneme linga a ka sangule kanike. Vunoni Ngehasi ua ka honouele ku mu sangula. Kaha naye ya kanike na Elisa navo vezile ku Suneme.​—2 Vamiangana 4:8-31.

⁸ Elisa ua kovelele mu ndzivo muze mua kele civimbi, kaha ua vundilile. Yehova ua kumbuluile civundilo ca Elisa na ku sangula uze kanike. Mua muene muaneni, uze mpuevo ua vuile ndzolela ya kama cikumakuma! (Tandenu 2 Vamiangana 4:32-37.) Halumo ua vulukile mezi a mu civundilo ca Hana. Hana neni ua puile ntsimpi, noho Yehova ua mu vezikisile na muana, u va lukile Samuele. Kaha Hana ua sangalele Yehova muomu ikeye ue ku “tuala ku Vukalo vua Vatsi, kaha a sanguisa.” (1 Samuele 2:6) Mu ku sangula uze kanike ku Suneme, Njambi ua muesele ngecize a hasa ku sangula vatsi.

9. Lombololenu vati cendele cisangukilo ca mu citatu ci va tumbula mu Mbimbiliya.

⁹ Cikomoueso cikuavo ca lingikile mu nima ya ku-tsa ca Elisa. Mu nima ya ku pua kapolofeto miaka 50, Elisa “ua vavalele” ngeci ua tsile. Mua hitile ntsimbu kaha Elisa ua volele, na ku sala vitsiha-tsiha lika. Tangua limo, vamo vaIsaleli va kele na ku tsinda umo mutsi, kaha haze vene va muene vitozi va kele na ku iza. Ngeci va mbilile civimbi caco mu cihilo ca Elisa linga va tine. Mbimbiliya nguayo: “Kaha haze ha na hetele yala uze ku vitsiha via Elisa, ua sangukile, na ku mana ha viliato vieni.” (2 Vamiangana 13:14, 20, 21) Eyi mizimbu ya lingisile Mata ku kala na vusunga ngecize Njambi ua kala na ngolo ya ku manusula ku-tsa. Nenu ya pande ku mi hana vusunga ngecize Njambi ua kala na ngolo ka yesi na vumanusuilo.

10. Vika ua lingile Petulu mua tsile umo mpuevo Mukua Kilistu?

¹⁰ Mu Visoneka via ciNgelengu namuo mua kala mizimbu ya visangukilo vi va lingile vangamba va Njambi. Tu na tumbula laza helu visangukilo via lingile Yesu ku hiehi na Naini na ku ndzivo ya Yailu. Mu nima ya imo miaka, kapostolo Petulu neni ua sanguile Ndolokase, uze u va lukile naua nguavo Tambita. Petulu ua kovelele mu hondo mua kele civimbi, ua vundilile na ku handeka ngueni: “Tambita, hinduka.” Kaha ua hindukile oho vene, kaha Petulu ua mu ‘lekesele na muono’ ku Vakua Kilistu va keleho.  Ou muzimbu ua tsimanene cikuma ngeci vantu va vengi “va tsililielele Muangana,” mu mbonge ize. Mua vusunga vandongesi vaco va vaha va lekeleko vakuavo via muzimbu ua cili ku tuala hali Yesu kaha na ku va lekako naua via ngolo ya Yehova ya ku sangula vatsi.​—Vilinga 9:36-42.

11. Vati ndotolo Luka ua ambuluile muzimbu ua umo mukuendze, kaha vati viuma via solokele tangua lize via kuatele vantu ku mitima?

¹¹ Kua kele naua cisangukilo cikuavo. Tangua limo, kapostolo Paulu na vakuavo va likunguluile ku hondo ya kuilu, mu Toloase, ku vucelo vua mbonge i ve ku sana lelo nguavo Turquia. Paulu ua handekele na mu kati ka vutsiki. Kaha umo mukuendze ua lizina Yutiku ua kele na ku halakana oku na tumama ha njanena. Ua putukile ku nenguka ngeci ua lahukile ha vulahe vua vindzivo vitatu via ku tumbakana. Citava Luka ikeye ua livangele ku heta haze ha uililile Yutiku. Mu ku pua ndotolo, Luka ua muene ngecize Yutiku ka vulumukile ngoco ni ku lezumuka lika. Ua tsile mpundu! Kaha Paulu neni ua sulukile mu ku ka talako. Kaha ua vumbatele Yutiku na ku handeka ngueni: “A li na muono.” Mbunga yose va komokele. Eci cikomoueso ca kuatele cikuma ku mitima ya vose va ci muene. Ku tantekeya ngecize uze mukuendze na tsile na sanguka, “va lilembeziekele” cikumakuma.​—Vilinga 20:7-12.

12, 13. Ku liya na visangukilo vi tu na simutuila, vihula vika tu hasa ku linga?

¹² Visangukilo vi tua simutuila via pande ku tu hana vusunga ngue vua kele navuo Mata. Tu kalenu na vusunga ngecize Njambi yetu, uze ua tu hana muono a hasa ku sangula vantu. Ca cili ku tantekeya ngecize ha nkala visangukilo vi tua lilongesa, ha kele vamo vangamba va Njambi va vi muene ngeci mua Eliya, Yesu, na Petulu. Kaha via solokele ku ntsimbu ya kele na ku linga Yehova vikomoueso. Amba co vaze va tsile ha vintsimbu ka kua kele vikomoueso? Vuno vangamba va Njambi va pande ku kala na vusunga ngecize Njambi a ka sangula vatsi ku lutue ni? Vuno, va pande ku kala na  vusunga ngeci mua vuze vua kele navuo Mata mua handekele ku tuala hali muanaye, ngueni: “Nji na tantekeya ngecize a ka sanguka naua ku cisangukilo ca ha litangua lia ku kotokela” ni? Vika via mu hele vusunga ngecize ku lutue ku ka kala cisangukilo? Kaha nenu, vika vi hasa ku mi hana vusunga vuaco?

¹³ Mizimbu ya yingi ya mu Mbimbiliya ya muesa ngecize vangamba va Njambi va tantekeyele ngecize tangua ku ka kala cisangukilo. Tu ci hilulenu imo mizimbu yaco.

14. Viuma via lihitile navio Avilahama vi tu longesa vika ku tuala ha cisangukilo?

¹⁴ Aci singaniekenu ha viuma via tumine Yehova Avilahama ku vi linga kuli muaneni, uze ya lemene cikuma. Yehova ua handekele ngueni: “Tambula muanove, muanove umo lika, uze i ua lema cikuma, Isake vene, kaha ya ku cifuti ca Moliya; kaha u ka mu kombeleya kuze ngue cikombelo ca ku tsimika.” (Njenisisi 22:2) Mu ku mona cenu, vika ua singaniekele Avilahama mua vuile aa mezi? Ca mu tangele. Muomu Yehova ua mu kulahesele ngueni miyati yose i ka vezika ku hitila mu mbuto yeni. (Njenisisi 13:14-16; 18:18; Loma 4:17, 18) Cikuavo naua, Yehova ikeye ua ambele ngueni civezikiso caco ci keza ku hitila “muli Isake.” (Njenisisi 21:12) Vati honi ce ku lipuisilemo cikulaheso caco nga Avilahama ua lingile muaneni Isake cikombelo? Yehova ua huiminine Paulu ku soneka ngueni Avilahama ua tsilielele ngecize Njambi ua kala na ngolo ya ku ka sangula Isake. (Tandenu VaHevelu 11:17-19.) Vunoni, Mbimbiliya ka ya muesele ngecize Avilahama ua singaniekele ngueni Isake a sanguka ha ntsimbu ize vene, ni mu nima ya vimo viola, cipue litangua ni simano ye ku hateleko, houe. Ka tantekeyele ntsimbu ye ku sangukile muaneni. Vunoni ua tsilielele ngecize Yehova tangua a ka mu sangula.

15. Ku-lavelela cika ua kele naco Yombi?

¹⁵ Yombi neni ua tsilielele ngecize ku lutue tangua ku ka kala cisangukilo. Ua tantekeyele ngecize nga muti va u teta, kasi u hasa ku tuikilila na ku pua muti naua. Vunoni kati vikevio vie ku lingika ku muntu. (Yombi 14: 7-12; 19:25-27) Nga muntu a tsa, ka ci tava a lisangule ikeye ivene. (2 Samuele 12:23; Visamo 89:48) Vunoni, eci ka ca lombolokele ngecize Njambi ka hasa ku hindula muntu ku vatsi. Ngeci Yombi ua tsilielele ngecize Yehova kasi a ka mu vuluka. (Tandenu Yombi 14:13-15.) Vutuhu Yombi ka tantekeyele tangua lika mpundu evi vie ku lingikile vunoni kasi ua tsilielele ngecize Ndundzi ya muono a hasa ku mu vuluka kaha a ka mu vuluka mpundu na ku mu sangula.

16. Ku kaniamesa cika Ndaniele ua tambuile kuli kangelo?

¹⁶ Aci singaniekenu hali ngamba ya Njambi mukuavo, Ndaniele. Ua puile mukua lukakatela kaha Yehova ua mu kuasele. Tangua limo, umo kangelo ua tumbuile Ndaniele ngueni ua pua “muntu i va lema cikuma” kaha ua mu lekele ngueni: “Ciyulo ci kale nove, litakamese.”​—Ndaniele 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Vika Yehova ua kulahesele Ndaniele?

¹⁷ Omo Ndaniele ua kele mu hiehi na ku puisa miaka 100, tele a lingila ku tsa, halumo ua lisosomuene vika vi ka mu solokela ku lutue. Vuno Ndaniele ua lavelele ku ka sanguka ni? Eyo! Muomu ku ntsongo ya livulu lia Ndaniele, Njambi ua mu kulahesele ngueni: “Vunoni hamoye kuove noho ku-hua ci ka heta; muomu ove u ka huima.” (Ndaniele 12:13) Ndaniele ua tantekeyele ngecize vatsi va li na ku huima muomu ka kuesi “vutumbe, cipue mana, cipue mangana ku Vukalo vua Vatsi,” kue ku ile. (Ekelesiaste 9:10) Vunoni, cihilo tele ka ce ku puile ku lenga ca Ndaniele. Yehova ua mu hanene cikulaheso ca cili ca ku lutue.

¹⁸ Kangelo ka Yehova ua mu lekele ngueni: “U ka katuka ku mutamba uove, ha ku-hua ca matangua.” Ndaniele ka tantekeyele ntsimbu ika eci cikulaheso ce ku lipuisilemo. Uevuisisile mezi a katete ngecize a tsa na ku ka huima. Vunoni omo Ndaniele ua vuile cikulaheso, “U ka katuka ku mutamba uove,” ua tantekeyele ngecize ku lutue tangua a ka sanguka. Evi vie ku lipuisilemo mu nima ya miaka ya yingi tunde ha ku-tsa ceni, ku “ku-hua ca matangua.” Ni, nguayo imo Mbimbiliya: “U ka hinduka u ka tambule vusuana vuove ku ku-hua ca ntsimbu.”​—Jerusalem Bible.

19, 20. (a) Vati mizimbu i tua lilongesa ya likuata na mezi a handekele Mata kuli Yesu? (b) Vika tu ka lilongesa mu cilongesa ci na hatako?

¹⁹ Ngue mu tua limuena, nkuma Mata ua kele na vusunga vua ku tsiliela ngecize ntsongo yeni, Lazalu, uze ua puile mukua ku ononoka Yehova, “a ka sanguka naua ku cisangukilo ca ha litangua lia ku kotokela.” Cikulaheso ca Yehova kuli Ndaniele, na vusunga vua kele navuo Mata ku tuala ha cisangukilo, via pande ku vueza ku lutsilielo luetu lelo. Ku lutue tangua ku ka kala mpundu cisangukilo.

²⁰ Tua lilongesa via visangukilo via hitile ku nima. Evi via pua vukaleho vu muesa ngecize vatsi va hasa ku sanguka. Tua mono naua ngecize vangamba va Njambi va vamala na vampuevo navo va lavelele cisangukilo ca ku lutue. Vuno kua kala vumo vukaleho vu muesa ngecize muntu citava a sanguke ambe nga ua tsile laza ni? Nga mukemuo, vukaleho vuaco vu hasa ku kaniamesa lutsilielo luetu mu ku lavelela ngecize ku lutue tangua ku ka kala cisangukilo. Ntsimbu ika honi ci ka lipuisamo? Tu ka simutuila evi vimpande mu cilongesa ci na hatako.