VA TATA Arthur ku vunike va puile umo mukuendze ua lemene Njambi kaha va tondele ku pua mulongisi ua vulombelo vua Metodista. Vunoni mu va putukile ku tanda mikanda ya Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya, va aluluile visinganieka viavo ngeci va putukile ku likungulula navo. Va tata va va mbatizile mu 1914 tele vali na miaka 17. Va tata va va kumuine ku Ndzita ya Mavu Ose ya ku Livanga, vunoni va vianene. Ngeci va va sokele mu kamenga ka Kingston ku Ontario, Kanada vingonde likumi. Mu nima ya ku tuhuka mu kamenga, va puile vapioneiro ni nguetu va kolpotore mu va kele na ku va sana ku ntsimbu ize.

Mu 1926, va tata va ambatele va Hazel Wilkinson. Va naye yavo va lilongesele vusunga mu 1908. Ange nja semukile lia 24 ya Abril ya 1931 tua semuka tu va uana kaha yange ua mu civali. Va tata va lemene Mbimbiliya na ku isingimika, ngeci va tu longesele ku lingamo. Ku lemesa Yehova ca puile cuma ca seho ya kama mu muono uavo. Tua kele na ku ambuluila ku ndzivo na ndzivo mu vusoko.—Vilinga 20:20.

Mu muaka ua 1939 ya putukile Ndzita ya Mavu Ose ya mu civali. Muaka ua hateleko ku Kanada va sokele vipanga via Vakaleho va Yehova. Kaha vanike ku sikola vakele na ku vembisa muaso ua cifuti na ku meneka pandela. Vunoni tangua limo mulongisi uange ua nji vuisile ntsoni mua nji payele ngueni nja hiana vuoma. Mu tua tuhukile ku sikola, vamo vakuetu va tua kele na ku lilongesa hamo va nji vetele na ku nji uisila ha mavu. Viose evi via nji lingisile ku hangula ku “ononoka kuli Njambi ku hiana ku vantu.”—Vilinga 5: 29.

Mu Julho ya 1942 tele njili na miaka 11, va nji mbatizile mu cisali ca mu lihia. Nja lemene ku linga vupioneiro mu nja kele ha matangua a ku huima ku sikola. Lelo lino tue ku vu sana nguetu vupioneiro vua ku kuasa. Mu muaka umo nja hasele ku ya hamolika na vamuanetu vatatu ku northern Ontario, kaha tua ka ambuluile vakua ku pakula miti ya mavaya.

Lia 1 ya Maio ya 1949, nja putukile vupioneiro vua ntsimbu yose. Va nji laniene mu ku kuasa cipanga ca ku tunga ha mbetele ku Kanada kaha mu nima yaco nja kovelele ha Mbetele. Va nji hakele ku makina a vutuhuilo, kaha va nji longesele mua ku pangesela likina lia ku tuhula mikanda. Nji vuluka mu nja kele na ku panga vi simano via vingi mu ku kuasa ku tuhula vitratado via handekele via ku luisa vantu va Yehova ku Kanada.

Kaha mu nima yaco nja kovelele mu Seketa ya Vipanga. Va nji hanguile ku ihula vapioneiro va ile mu ku pangela ku Quebec, ku va kele na ku luisa vakaleho. Umo ua vapoineiro vaco ua puile Mary Zazula ua ku Edmonton, Alberta. Visemi veni va puile vakua vulombelo vua Orthodox. Omo Mary na muanaye va vianene ku va vindika ku lilongesa Mbimbiliya, visemi vavo va va sekuile ha ndzivo. Mary na muanaye va va mbatizile mu Junho ya 1951, kaha mu nima ya vingonde 6 va putukile vupioneiro. Mu nja kele na ku vehula, nja muene mpundu ngecize Mary ua lemene cikuma Yehova. Nji vuluka ntsimbu imo i nja kele na ku singanieka ngecize tangua nji ka ambata marry a pue mpueyange. Mu nima ya vingonde vitanu na viuana, tua liambatele lia 30 ya Janeiro, ya 1954. Mua hitile lika simano imo mu nima ya vulo vuetu, va tu laniene tu ka lilongese ku meneka vikungulukilo. Mu miaka ivali ya hateleko, tua ile mu ku meneka vikungulukilo ku vucelo vua Ontario.

 Omo cipanga ca ku ambulula ca kele na ku livuezelela mu mavu ose, kua tondekele vamisionaliu vavengi. Nange na Mary tua singaniekele nguetu nga tuli na ku hasa ku ovoka ku lisika lia kondamema na tungenengene va ntsimbu ya ntuima, tu hasa ku ka kolesa kuose oko. Tua ka hitile mu sikola ya 27 ya Ngileande kaha tua tuhukile mu Julho ya 1956. Kaha mu Novembro ya muaka uaco va tu tumine ku cihela ca ciha.—Brazil.

Mu tua ka hetele ku Brazil tua putukile ku lilongesa Putu. Ha katete tua lilongesele vinjila via viasi via ku putuka ku simutuila. Ca mu civali, tua patekeyele mezi a andende a ku ambuluila. Kaha mu tua ile mu lihia, tua ka ambuluilile umo mpuevo ua lemene muzimbu. Tua likuminyine nguetu nga tu ambuluila muntu a ka tava muzimbu tu ka mu tandela mukanda ua muesa via muono mu Vuangana vua Njambi. Ngeci nja mu tandelele Ku-Solola 21:3, 4. Mu nima yaco nja lezumukile! Tele ka njezilile ku kala ku cifuti ca ntuima ya kama. Ca nji puilile citanga ntsimbu yose.

Va tu tumine ku ambuluila ku mbonge ya Campos. Lelo lino, kua kala vikungulukilo 15! Vunoni mu tua ka heteleko, kua kele lika kacivunga kamo mu mbonge na kua kele imo ndzivo ya vamisionaliu va vampuevo va uana: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, na Lorraine Brookes (va pua honi va Wallen). Cipanga cange ku ndzivo ya vamisionaliu ca puile ku kuasa ku vukusilo vua vuzalo na ku tiava vikuni. Tangua limo mu nima ya ku lilongesa Vutala vua Kaniungi ku vutsiki, Mary ua kele na ku huima mu cituamo oku na sakatela ha cisatelo. Tua kele na ku simutuila. Kaha omo Mary ua katukile tua muene linoka a tunda kuintsi lia cisatelo ceni! Ou ngendzi ua ku hona ku lania ua nehela visoti noho ha tua mu tsihilile.

Mu nima ya ku lilongesa Putu muaka ua mutuntu, tua putukile cipanga ca ku meneka vikungulukilo.Tua ka pangelele ku vihela ka kua kele tuhia tua vunengu. Tua kele na ku ala ha mavu na ku kosa na ku ya mangendzi na tuvalu hamo na litemba. Tangua limo tua ile na kumboyo ku mbonge imo ya kala ha mincinda linga tu ka ambuluile ku cihela ka kua kele vantu vavengi. Tua lukalele hondo imo. Mbetele ya tu tumine mikanda ya ku pua 800 linga tu pangese mu lihia. Tua lingile mangendzi a engi linga tu ka ambate mikanda.

Mu 1962, Sikola ya Vuangana ya va hitile ku vihela via ku liseza-seza ku Brazil. Mu vingonde vitanu na imo, va nji tumine ku vi sikola vikuavo. Nja longesele ku Manaus, Belem, Fortaleza, Recife, na Salvador. Mu nja kele ku Manaus, nja lingile ciuano ca muhato mu imo ndzivo opera ya ku tsimana cikuma. Mu ku linga kua kele niondzi ya kama, ka kua kele mema a cili a ku nua, kaha ka tua kele na cihela ca cili ca ku lila na vamuanetu, ku ciuano ca muhato. Ngeci nja ka handekele na umo mukuluntu ua masualale na ku mu lomboluela visoti vietu. Kaha ua tu ivuilile ngozi ua tu hana mema a ku nua. Ua tumine naua masualale va ka hakele vimbalaka vivali imo tua itengele ntsenge ikuavo ndzango ya ku lila.

 Ntsimbu imo mu nja ile vungendzi, Mary ua ka ambuluile ku cihela ca vakua mingoso vunoni ka va lemene muzimbu ua Mbimbiliya. Vantu vaco va tundile ku Portugal va ile ku Brazil mu mingoso. Mary ua vuile ku pihia cikuma ngeci ua lekele vamo vavusamba veni ngueni, “Ange nji hasa lika ku ya ku portugal nga na cimo cihela ca ku yoyela naua hano ha mavu cahi.” Kaha mu nima yaco, tua tambuile mukanda. Mukanda ua ku tu lania tu pangele ku portugal, ku va vindikile cipanga cetu ca ku ambulula. Mary ua komokele cikuma! Vunoni tua tavele ku ka pangela ku portugal.

Tua ka hetele ku Lisboa, mu Portugal mu Agosto ya 1964. Vapulisia va vusueke va kele na ku pindisa vamuanetu mu cifuti cose. Ngeci ha katete ka tua pandele ku tonda Vakaleho va mu cifuti. Tua ka lukalele imo hondo. Kaha mu va tu tavesele ku kala mu cifuti, tua lukalele imo ndzivo. Kaha mu nima ya vingonde vitanu tua hasele honi, ku lisolola ku vamuanetu va kele ku Mbetele. Tua viukilile cikuma mu tua hasele ku ya mu ku likungulula!

Mu ku linga cipanga cetu va ci vindikile, Vindzivo vietu via Vuangana va vi sokele kaha tua kele na ku likunguluila mu vindzivo via vamuanetu. Vindzivo viavo va kele na ku vi seca ntsimbu yose ku va pulisia. Vamuanetu vavengi va kele na ku va tuala ku pulisia mu ku va linga vihula. Va pulisia va kele na ku va pakesa na ku va sindiya va lakule mazina a vamuanetu. Ngeci vamuanetu mu ku liohiela va likelele ku lisanesa mazina avo a mu civali va lisanesele lika mazina avo a mbangelo.

Vutumbe vuetu tele ku linga cose tu kuase vamuanetu ku tambula mikanda linga va kolese mu lutsilielo. Mary ua kele na ku soneka vilongesa via Vutala vua Kaniungi na mikanda ikuavo ha lipapelo limo lia ku lifuila. Kaha lipapelo liaco va li pangesele mu ku linga vikopia via mikanda ikuavo.

Mu Junho ya 1966, va sompele cimpande ca kama ku Lisboa. Vamuanetu va ku pua 49 vakua cikungulukilo ca Feijó va kele na ku linga ciuano ci va vindikile ku masiko. Linga nji kuase vamuanetu ku liviukila ku vieseko, nja lipuisile ngue ngazi na ku seteka ku tuika vamuanetu mulonga. Vunoni ngue mu tua muene vene, mu ya heteleho ntsimbu ya ku tu sompesa ka tua vulile cimpande. Vaze vamuanetu 49 va va sokele mu kamenga ku matangua a 45 a va kelemo va va vuezeleko vingonde vitanu na cihanda. Vunoni cimpande caco ca hele vukaleho vua kama. Mu ntsimbu ya vieseko, mukua ku tu amena neni ua tumbuile mezi a Ngamaliele a mu Mbimbiliya. (Vilinga 5:33-39) Kaha mu nima yaco vimpande viaco via tuhukile na mu mizimbu. Tua viukilile cikuma omo uze mukua ku tu hakuila ua putukile ku lilongesa Mbimbiliya na ku ya mu ku likungulula.

Mu Dezembro ya 1966, va nji hanguile ku pua ntuamena ua Mbetele kaha nja pangele ntsimbu ya kama ku seketa ya tala via masiko. Tua lingile cose mu ku solola vusunga vu muesa omo lia vika Vakaleho va Yehova va pande ku likungulula mu ciyulo mu Portugal. (Filipu 1:7) Noho lia 18 ya Dezembro ya  1974, amba va tu tavese ku masiko. Muanetu Nathan Knorr na Frederick Franz vezile ku tunda ku cikota ca kama mu mavu ose. Tua kele na ciuano ca ku lifuila cikuma ku Oporto na ku Lisboa tua likunguluile tu va 46, 870.

Yehova ua lingisile cipanga ca ku ambulula ku lisanduoka mu vinkundu via kele na vantu vavengi ve ku handeka Putu, ngeci mua Azores, Cabo Verde, Madeira, na São Tomé na Príncipe. Omo numelu ya Vakaleho ya kele na ku livuezelela, ca tondekele ku hamesa muntango. Kaha mu nima ya ku itunga, Muanetu Milton Henschel ua hele cimpande ca ku i kundika lia 23 ya Abril ya 1988. Kua solokele vamuanetu va kua pua 45, 522, na vamo va ku pua 20 va puile vamisionaliu laza ku Portugal kaha vezile mu ku i kundika.

Mu miaka i na hiti ngeci, Nange na Mary tua lilongesa via vingi ku vamuanetu. Ca ku muenako, mu nja pangele na Muanetu Theodore Jaracz mu ku pua muluua nja lilongesele cilongesa ca kama. Muntango u tua ka menekele va kele na vimo vitanga kaha Vantuamena va Mbetele va lingile cose mu ku manusula citanga caco. Vunoni va livuile mua ku pihia muomu viahi naua vi va hasele ku linga. Ngeci Muanetu Jaracz ua va kaniamesele ngueni: “Nji mona ntsimbu ina puho ya ku sila sipilitu santu i linge mutamba uayo.” Ka nje ku suva mezi a handekele Muanetu Franz mu tua ka menekele ku Brooklyn nange na Mary. Mu tua ka mu menekele hamo na vakuetu tua mu vundilile vimamuna, kaha ua tu lekele ngueni: “Mezi ange aa: Kalenu mu lukungulukilo lua Yehova ntsimbu yose mu vintsimbu via cili na via vikalu. Lukeluo lika lue ku linga cipanga ca sikile Yesu vandongesi veni—ku ambulula muzimbu ua cili ua Vuangana vua Njambi!”

Ku lingamo ce ku tu vuisa ndzolela nange na Mary. Tue ku vuluka vintsimbu via cili vi va tu tumine ku pua muluua tua ile na ku meneka vimbetele mua ya mavu ose. Tua lemene ku lingukulula na vangamba va Njambi vakuluntu na vanike na ku va kaniamesa ngecize Yehova ua hakele seho ku vipanga viavo. Ntismbu yose tua kele na ku va kaniamesa va tualeleleho ku mu pangela.

Miaka ya yingi i na hiti, kaha tu vose tua tuvakana miaka 80. Mary ua kele na vitanga via cihindu via vingi. (2 Kolintu 12:9) Kaha tua luile na vieseko vikuavo. Vunoni vieseko viaco via kaniamesa lutsilielo luetu na ku tu kaniamesa tu tualeleleho ku pangela Yehova. Mu tue ku tala ku nima ha miaka i tua pangela Yehova, tuli na vusunga nguetu na tu muesa kavumbi keni mu vinjila via ku liseza-seza. *—Talenu mezi a kuintsi.