1, 2. (a) Omo lia vika ku hilula malungano a Noa, Ndaniele, na Yombi ci tu kaniamesa? (b) Vati via fuile viuma mu ntsimbu ya sonekele Ezekiele mezi a ku Ezekiele 14:14?

MU LI na ku hita mu visoti via vikalu cikuma ngeci mua ku vavala, ku hona vimbongo, ni ku mi luisa ni? Vuno vintsimbu vimo ce ku mi puila ca cikalu ku ivua ndzolela mu ku pangela Yehova ni? Nga mukemuo, ku hilula malungano a Noa, Ndaniele na Yombi ci ka mi kaniamesa. Ava vamala navo ka va puile va ku tantuluka kaha va hitile mu visoti ngeci mua vize vi tue ku lihita navio lelo lino. Vintsimbu vimo, miono yavo ya kele mu vusonde. Vutuhu ngoco, va tualeleho ku kakatela kuli Yehova, kaha ua va muene ku pua lungano lua cili lua lutsilielo na ku ononoka.—Tandenu Ezekiele 14:12-14.

² Mezi a ku Ezekiele 14:14 a va na hangula ku pua mutue ua cilongesa cino, va a sonekele kuli Ezekiele mu Mbambilonia mu 612  tele Kilistu kanda eze. * (Talenu ha litota.) (Ezekiele 1:1; 8:1) Tele mua hiti ntsimbu ya indende lika tunde ha va nongeselele Yelusalema mu 607. Vantu vakua lutsilielo na ku ononoka ngeci mua ca Noa, Ndaniele na Yombi, va vandende lika va lisupile mu Yelusalema, kaha vovokele. (Ezekiele 9:1-5) Vamo vantu vaco va puile Yelemiya, Mbaluke, Evende-Meleke, na vaLekave.

3. Vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

³ Na lelo lino, vaze lika ve ku mona Yehova ku pua vakua vuviuke, vantu va ku fua ngeci mua Noa, Ndaniele, na Yombi, va kovoka ku ku kotoka ca ano mavu a api. (Ku-Solola 7:9, 14) Ngeci mukemuo tu lilongesenu omo lia vika Yehova ua pangesele ava vamala vatatu ku pua malungano a vaze va lingile via cili ku meso eni. Tu lilongesa (1) vitanga vi va pindile navio nkala muntu kaha (2) vati tu hasa ku tambuluisa lutsilielo na ku ononoka cavo.

4, 5. Vitanga vika ua lihitile navio Noa, kaha vika vi tu komouesa ku tuala hali ikeye?

⁴ Vitanga vika ua lihitile navio Noa? Ku ntsimbu ya yoyele Enoke kukuluila ya Noa, vupi tele vu na hiana laza ha kati ka vantu. Va kele na ku “sahula” Yehova ku hitila mu vihandeka viavo. (Yunda 14, 15) Vukenia vua putukile ku livuezelela cikuma ha mavu. Ha ya hetelele miaka ya yoyele Noa, “mavu a sulile na luozi.” Tungelo va lisino vezile ha mavu, va lipangelele mivila ya vuntu na ku i zala kaha va ambatele vampuevo. Kaha vana va va semene va puile vikenia na vakua luozi. (Genesis 6:2-4, 11, 12) Vunoni vantu vose va muene ngecize Noa ka lifuile navo. Mbimbiliya nguayo “Noa ua uanene kavumbi ku meso a Yehova.” Muomu ka fuile ngeci mua vakuavo, ikeye ua lingile via cili. Mua vusunga, “Noa uendele hamo na Njambi.”—Njenisisi 6:8, 9.

⁵ Vika aa mezi a tu longesa ku tuala hali Noa? Ca ku livanga, aci hilulenu ha vulahe vua ntsimbu ya pangelele Noa Yehova mu mavu aze a ku pihia tele kanda Livazi li hete. Ka pangelele Yehova mu miaka 70 ni 80 lika vunoni mu miaka 600! (Njenisisi 7:11) Ca mu civali, vulukenu ngecize ka kele na cikungulukilo mu ku mu kuasa na ku mu kaniamesa ngeci mua matangua ano. Kaha ci moneka ngue ka kele na vamuanaye mu vusunga mu ku mu kuasa. *—Talenu ha litota.

6. Vati Noa ua muesele ku simpa?

⁶ Noa ka singaniekele ngueni ku pua muntu ua cili cikeco lika ca tondeka houe. Ua lekeleko vakuavo via lutsilielo lueni muli Yehova. Mbimbiliya ya mu tumbula nguayo “mukua ku ambulula vuviuke.” (2 Petulu 2:5) Ku tuala hali Noa, kapostolo Paulu ua ambele ngueni: “Ha ku tsiliela . . . ua hisile vakua mavu.” (VaHevelu 11:7) Kaha vantu va kele na ku mu tsopa na ku seteka ku mu imika. Citava va mu vuisile vuoma nguavo nga ka likela va mu vulumuna. Vutuhu ngoco Noa ka va vuililile vuoma. (Visimo 29:25) Vunoni, ua kele na lutsilielo, ngeci Yehova ua mu hele ku ku simpa. Kaha Yehova ue ku hana ku simpa caco vangamba veni va ku ononoka vose.

7. Vitanga vika ua lihitile navio Noa mua tungile vuato?

⁷ Omo Yehova ua mu tumine ku tunga vuato, Noa tele ua pua laza ngamba yeni mu miaka i tuvakana 500. Vutumbe vua vuato vuaco vua puile ku ovola vamo vantu na tusitu ku Livazi.  (Njenisisi 5:32; 6:14) Mua vusunga ku tunga vuze vuato vua kama ca puile ca cikalu cikuma kuli Noa. Kaha naua ua tantekeyele ngecize vantu va vuezelela ku mu tsopa na ku mu yandesa. Vunoni Noa ua muesele lutsilielo kaha uononokele Yehova. “Muze muose mua mu sikile Njambi, mua lingile.”—Njenisisi 6:22.

8. Vati Noa ua kulahelele muli Yehova ku tuala ha ku lela vusoko vueni?

⁸ Noa ua kele na citanga cikuavo. Ua pandele ku tonda via ku lisuka navio na mpueyeni na vana. Tele Livazi kanda li ize, cipanga ca ku lima ca puile ca cikalu cikumakuma, vantu va tondekele ku fuitangana ku hiana na muze mu va pandele. Noa neni ua pandele ku lingamo. (Njenisisi 5:28, 29) Vunoni ka tavesele ku tonda viuma via kambelele vavusoko vueni ci tuame ku lutue lua viose. Ku pangela Yehova cikeco ca kele na seho ya kama mu muono ueni uose. Vutuhu ua kele mu ku fuitangana ku tunga vuato mu 40 ni 50 a miaka, Noa ua tualeleho ku tuameka vusamba vueni na Yehova. Kaha ua lingilemo mu miaka 350 mu nima ya Livazi. (Njenisisi 9:28) Mua vusunga Noa ua puile lungano lua kama mu ku muesa lutsilielo na ku ononoka!

9, 10. (a) Vati tu hasa ku tambuluisa lutsilielo na ku ononoka ca Noa? (b) Nga mu lihakela kapandi ka ku ononoka masiko a Njambi, vusunga vuka mu hasa ku kala navuo?

⁹ Vati tu hasa ku tambuluisa lutsilielo na ku ononoka ca Noa? Tu hasa ku lingamo mu ku hakuila viuma via tumbika Yehova ku pua via cili, ku viana ku lihaka mu via mavu a Satana, na ku tuameka Yehova ku lutue lua viose. (Mateo 6:33; Yoano 15:19) Omo liovu vusunga, vantu va tu zinda. Ca ku muenako, omo lia ku ononoka masiko a Njambi ku tuala ha via ku limona ku mivila na vulo, vantu va hasa ku tu vangeya viuma via ku pihia ha vi TV, visandzi na mu internete. (Tandenu Malakiya 3:17, 18.) Vunoni ngeci mua Noa, ka tue ku vuila vantu vuoma. Yehova lika tue ku vuila vuoma, ni nguetu, tua mu singimika cikuma kaha ka tu tondo ku linga viuma ka vi ka mu ya ku mutima. Muomu tua tantekeya nguetu Ikeye lika a hasa ku tu hana muono ua ya-ye.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Lihulenu nguenu: ‘Vuno nji ka tualelelaho ku linga vize via cili ku meso a Njambi, ambe nga vantu va nji zola ni ku nji paya ni? Vuno nja tsiliela ngecize Yehova a ka suka vusoko vuange, ambe ha vintsimbu via vikalu ni?’ Nga mu tsiliela muli Yehova na ku mu ononoka ngue mua lingile Noa, kalenu na vusunga ngecize Yehova a ka mi lela na ku mi niunga.—Filipu 4:6, 7.

11. Vitanga vika via kama via lihitile navio Ndaniele na vavusamba veni ku Mbambilone? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

¹¹ Vitanga vika ua lihitile navio Ndaniele? Ndaniele va mu tualele ku Mbambilone ku ndzili kaha va mu kakateyele ku yoyelamo, mbonge yaco ya sulile na vanjambi va makuli na vulozi. Vakua mbonge yaco va zindile vaYundeya na ku va tsopa hamo lika na Njambi yavo, Yehova. (Visamo 137:1, 3) Mua vusunga, evi viose via yandesele cikuma Ndaniele na vaYundeya vakuavo vaze va lemene Yehova! Cikuavo naua, vantu va vengi va kele na ku mona viose via kele na ku linga Ndaniele, na vavusamba veni vatatu Hananiya, Misaele, na Azaliya muomu va kele na ku va longesa ku ka pangela muangana ua Mbambilone. Va va tumine ku lia via-ku-lia via muangana, kaha cingi cavio via puile vize Yehova ka tondele vi hite mu tunua tua vangamba veni. Ngeci Ndaniele ka ‘lizualesele na via-ku-lia via ku tovala via muangana.’—Ndaniele 1:5-8, 14-17.

12. (a) Ndaniele ua puile muntu ua cifua cika? (b) Kaha vati Yehova ua mu muene?

 ¹² Ndaniele ua hitile mu citanga cikuavo, vutuhu ha katete ca solokele ngue ca casi. Citanga caco ca puile ku uila mu ngandzo ya ku lihalesa. Muomu ua kele na vutongue vua kama, kaha muangana ua mu tuamekele ku lutue lua vakuavo. (Ndaniele 1:19, 20) Vutuhu ngoco, Ndaniele ka lihalesele mu ku singanieka ngecize vinguli vieni vikevio lika via puile via ku sungama. Vunoni ua tualeleleho ku likehesa na ku konkama. Kaha viose via hasele ku linga, vumpahu vuavio ua vu hanene kuli Yehova. (Ndaniele 2:30) Aci singaniekenu eci: Yehova ua hakele Ndaniele ha mukana ua Noa na Yombi mu ku pua lungano lua cili. Ku ntsimbu ize, Noa na Yombi tele va pangela laza Yehova mu miono yavo yose, vunoni Ndaniele tele a ci putuka ku lingamo muomu tele a ci li mukuendze. Mua vusunga eci ci muesa ngecize Yehova ua kulahelele cikuma mu lutsilielo lua Ndaniele! Kaha mu ku muesa vusunga vuaco, Ndaniele ua tualeleho mpundu ku tsiliela na ku ononoka Njambi mu muono ueni uose. Omo Ndaniele ua kele ku hiehi na ku puisa miaka 100, kangelo ka Njambi ua mu lekele ngueni: “A Ndaniele, ove muntu i va lema cikuma.”—Ndaniele 10:11.

13. Vusunga vumo vuka halumo vua lingisile Yehova ku kuasa Ndaniele a pue muata ua seho ya kama?

¹³ Omo lia vukuasi vua Yehova, Ndaniele va mu puisile muata ua seho ya kama, ha katete mu Vuangana vua Mbambilone kaha na mu Vuangana vua Mende-Pelesia. (Ndaniele 1:21; 6:1, 2) Citava Yehova uendesele viuma mu cifua eci na vutumbe vua ku kuasa vangamba veni, ngue mua lingile na Yosefe mu Ingito kaha na Estele na Molendekayi ku Pelesia. * (Talenu ha litota.) (Ndaniele 2:48) Aci singaniekenu vati Ezekiele na vaYundeya vakuavo va kele ku vundzinda va livuile omo va muene vati Yehova ua pangesele Ndaniele mu ku va kuasa. Mua vusunga eci ca va kaniamesele cikuma!

14, 15. (a) Haka muono uetu Vakua Kilistu ua lifuila na ua Ndaniele? (b) Vika visemi lelo lino va hasa ku lilongesa ku visemi va Ndaniele?

¹⁴ Vati tu hasa ku tambuluisa lutsilielo na ku ononoka ca Ndaniele? Mavu a tu li na ku yoyela lelo lino a na sulu na vupangala na ku lemesa ca makuli. Vantu va li na ku va hungumuna ku Mbambilone ya Kama, civunga ca malombelo a makuli, cize ci ya luka Mbimbiliya nguayo “cimpaka ca vimbembesi,” ni nguetu  vandemone. (Ku-Solola 18:2) Vunoni etu tua pua ngue vangendzi mu mavu ano. Ngeci, vantu ve ku mona ngecize tua liseza navo, kaha vamo ve ku tu tsopa. (Mako 13:13) Vunoni, ngeci mua Ndaniele, netu tu suenenu kuli Njambi yetu, Yehova. Nga tu pua va ku likehesa, tu tsiliela muli Yehova na ku mu ononoka, netu tu ka pua vantu va seho ya kama kuli ikeye.—Hangai 2:7.

¹⁵ Visemi navo va hasa ku lilongesa viuma via seho ku visemi va Ndaniele. Ndaniele tele a ci li kanike mu Yunda, cingi ca vantu va kelemo va puile cikuma vakua vupi. Vutuhu ngoco, ua lemene Yehova mua kele na ku kola. Vuno ku lema Yehova ca li izilile civene mu mutima ueni ni? Houe. Vunoni visemi veni va mu longesele via Yehova. (Visimo 22:6) Cipue lizina Ndaniele li va mu lukile lia muesa ngecize visemi veni va lemene Yehova, muomu lia lomboloka “Njambi ikeye Ngazi yange.” (Ndaniele 1:6; NW, litota) Ngeci mukemuo, enu visemi, muesenu lukakatela omo mu longesa vana venu via Yehova. Kati mu likele. (Efeso 6:4) Puenu na ku vundila hamo lika navo. Kaha na ku va kundika mu vivundilo vienu. Lingenu cose mu ku va longesa ku lema via tumbula Yehova ku pua via cili, kaha Yehova a ka mi vezikisa cikuma.—Visamo 37:5.

16, 17. Vitanga vika ua lihitile navio Yombi mu vintsimbu via ku liseza-seza?

¹⁶ Vitanga vika ua lihitile navio Yombi? Viuma via kama via alulukile mu muono ua Yombi. Ha katete, Yombi “ua hianene vose vakua cifuti ca ku vucelo.” (Yombi 1:3) Ua kele na vupite vua vuingi, kaha vantu va vengi va mu tantekeyele na ku mu singimika cikumakuma. (Yombi 29:7-16) Vutuhu ngoco, Yombi ka singaniekele ngueni ua kele na seho ku hiana vakuavo ni vene ku livua ngecize ka tondekele Njambi a mu tuamenene. Tua tantekeyamo muomu Yehova ua mu tumbuile ngueni “ngamba yange” kaha naua ua handekele ku tuala hali Yombi, ngueni: “Mukua vutantuluke na vuviuke, mukua ku vuila Njambi vuoma, na mukua ku litenga ku vupi.”—Yombi 1:8.

¹⁷ Vunoni, mu ku kavuka ca liso, muono ua Yombi ua alulukile. Ua zimbalesele viose, kaha ka kele naua na ndzolela ngeci ua tondele ku tsa. Lelo, tua tantekeya nguetu Satana ikeye ua kokele visoti viaco. Ua handekele ngueni Yombi ua pangelele lika Yehova omo lia viuma via mu hanene. (Tandenu Yombi 1:9, 10.) Yehova ua tualele mana ku cimpande caco. Vunoni vika ue ku lingile Yombi mu ku muesa ngecize Satana ua pua mukua makuli? Satana ua hele Yombi vukovelelo vua ku muesa ngecize ua kakatelele kuli Njambi na ku muesa ngecize ua pangelele Njambi ku cizango kati omo lia viuma via kele navio.

18. (a) Ku tuala hali Yombi, vika vie ku mi komouesa? (b) Vika tu lilongesa hali Yehova ku tuala ha viuma via lingile kuli Yombi?

¹⁸ Satana ua yandesele Yombi vintsimbu via vingi na ku mu lingisa ku singanieka ngecize Njambi ikeye ua mu kokelele visoti viaco. (Yombi 1:13-21) Kaha naua vamo vamala vatatu vaze va litumbuile ku pua vavusamba va Yombi va kele na ku mu vangeya viuma via ku pihia. Va handekele nguavo Yombi ikeye ua puile mukua vupi ngeci Njambi ua kele na ku mu hana kasitiku. (Yombi 2:11; 22:1, 5-10) Cipue ngoco, Yombi ua tualeleho ku kakatela kuli Yehova. Vintsimbu vimo Yombi ua kele na ku handeka viuma via ngoco. (Yombi 6:1-3) Vunoni Yehova ua tantekeyele ngecize Yombi ua lingilemo muomu ua kele mu lamba na vusiua. Yehova ua muene naua ngecize Yombi ka mu sile na limo litangua liahi, vutuhu Satana, mukua ku pakesa, ua pakesele na ku sahula Yombi ku sua  kumo. Mu via huile vieseko viose evi, Yehova ua hele Yombi luvali viuma via kele navio laza kaha ua mu vuezelele miaka 140 ku muono ueni. (Tiango 5:11) Tunde haze, Yombi ua tualeleho ku pangela Yehova na mutima ueni uose. Vati tua tantekeyamo? Muomu mukanda ua mutue ua cilongesa cino, Ezekiele 14:14, va u sonekele tele mua hita laza vihita via miaka tunde ha tsililile Yombi.

19, 20. (a) Vati tu hasa ku tambuluisa lutsilielo na ku ononoka ca Yombi? (b) Vati tu hasa ku vuila vakuetu ngozi ngue mue ku linga Yehova?

¹⁹ Vati tu hasa ku tambuluisa lutsilielo na ku ononoka ca Yombi? Ambe nga tu li mu ntsimbu ya ikalu ni kuahi, Yehova ikeye na pande ku kala ku lutue lua viose mu muono uetu. Tu puenu na ku kulahela muli ikeye na ku mu ononoka na mutima uetu uose. Via vingi via pande ku tu lingisa ku ononoka Njambi, ku hiana na Yombi. Aci singaniekenu ha viuma vi tua tantekeya lelo lino. Tu tantekeya via vingi ku tuala hali Satana na miheto yeni. (2 Kolintu 2:11) Ku hitila mu Mbimbiliya, cikumakuma mu livulu lia Yombi, tua tantekeya vika via lingisa Njambi ku ecelela tuyando. Ku hitila mu vupolofeto vua Ndaniele tu tantekeya ngecize Vuangana vua Njambi vua pua nguvulu mpundu i a li na ku sika Yesu Kilistu. (Ndaniele 7:13, 14) Cikuavo naua, tua tantekeya ngecize Vuangana vuaco vuovuno vu ka sika ha mavu na ku manusula tuyando tuose.

²⁰ Via lihitile navio Yombi vi tu longesa naua ku vuila ngozi vamuanetu nga va hita mu tuyando. Ngeci mua Yombi, navo va hasa ku handeka viuma ka va pandele. (Ekelesiaste 7:7) Vunoni ka tua pandele ku va singaniekela nguetu halumo va li na ku yanda muomu va na lingi vumo vupi. Vunoni, tua pande ku seteka ku vevuisisa. Nga tu lingamo, tu li na ku tambuluisa Tatetu, mukua ngozi na cikeketima, Yehova.—Visamo 103:8.

21. Vati mukanda ua 1 Petulu 5:10 u tu vuluisa vi va lihitile navio Noa, Ndaniele, na Yombi?

²¹ Noa, Ndaniele, na Yombi va yoyelele mu vintsimbu via ku liseza kaha va hitile mu vitanga via ku liseza-seza. Vunoni vose va kolesele. Vi va lihitile navio vi tu vuluisa via handekele kapostolo Petulu ngueni: ‘Omo mu na yande kantsimbu ka kandende, Njambi ua kavumbi kose . . . ikeye ivene a ka mi tantuluisa, na ku mi tumbika, na ku mi kolesa.’—1 Petulu 5:10.

22. Vika tu ka lilongesa mu cilongesa ci na hatako?

²² Mukanda ua 1 Petulu 5:10 na lelo lino ue ku lipuisamo hali vangamba va Njambi. Yehova ua tu kulahesa ngecize a ka tu kaniamesa na ku tu kolesa. Tu vose tua tonda Yehova a tu kolese, muomu tua tonda ku tualeleho ku kaniama na ku kakatela kuli ikeye. Ngeci tu tonda ku lihakela kapandi ka ku tambuluisa lutsilielo na ku ononoka ca Noa, Ndaniele, na Yombi. Mu cilongesa ci na hatako, tu ka lilongesa ngecize ava vamala va hasele ku kakatela kuli Yehova muomu va mu tantekeyele vuino. Mua vusunga, va hasele ku “tantekeya viuma viose” via va tumine. (Visimo 28:5) Netu tu hasa ku lingamo.