Skip to content

Skip to table of contents

Muanetu Rutherford ali na ku hana cimpande ku ciuano ca muhato ku Cedar Point, Ohio, mu 1919

1919—Cihita ca Miaka ku Nima

1919—Cihita ca Miaka ku Nima

MU 1919, Ndzita ya Kama (i va lukile mu nima ya ntsimbu nguavo Ndzita ya Mavu Ose I) ya huile. Ndzita yaco ya ambatele miaka 4. Ku ntsongo ya 1918 vifuti via likelele ku lua, kaha lia 18 ya Janeiro ya 1919 va putukile cimo ciuano ci va lukile nguavo Conferência de Paz de Paris. Ku ciuano caco, lia 28 ya Junho ya 1919, va lingile litavasiano li va lukile nguavo Tratado de Versalhes. Litavasiano liaco lia lengesele ndzita ya kele ha kati ka Alemanha na vifuti vikuavo.

Mu litavasiano liaco va likuminyine ku panga civunga ci va lukile nguavo Liga das Nações. Vutumbe vua civunga caco vua puile ku lingisa “vifuti viose vi likuate kumo na ku neha ciyulo na ku lembama mu mavu ose.” Cingi ca Malombelo a kuasele Liga yaco. Ca ku muenako, vakua Conselho Federal das Igrejas de Cristo na América, va sangalele Liga yaco nguavo ya puile “ku lisolola ca Vuangana vua Njambi ha mavu ku hitila mu pulitika.” Vakua Conselho yaco va muesele ngecize vali na ku hakuila vakua Liga mu ku tuma civunga ca miluua vavo ku Conferência de Paz de Paris. Umo ua miluua vaco, ua handekele ngueni Conferência yaco “ya nehele vuputukilo vueka mu ku yoya ca vantu ha mavu.”

Mua vusunga ha mavu ha kele vene vuputukilo vueka, vunoni ka vua tundilile kuli vaze vakua Conferência de Paz, houe. Vua tundilile kuli Yehova. Vuputukilo vuka? Vuputukilo vua cipanga ca ku ambulula muzimbu ua cili mu mavu ose. Muomu cipanga ca ku ambulula ca putukile vuino-vuino honi mu 1919. Vunoni ntsimbu kanda cipanga caco ci putuke, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va tondekele cimo ku aluluka ca kama.

CIHANGULA CA CIKALU

Joseph F. Rutherford

Vantuamena va Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados, va kele na ku va hangula nkala muaka. Kaha mu 1919, cihangula caco ce ku keleko lia 4 ya Janeiro. Ku ntsimbu ize, muanetu Joseph Franklin Rutherford, uze ua kele na ku tuamenena vangamba va Njambi hamo na vamuanetu vakuavo va vamala va ku pua 7, va va tualele mu kamenga ku mbonge ya Atlanta, Geórgia, mu Estados Unidos. Ngeci kua katukile citanga. Vamuanetu va kele na ku lihula nga va hangula vene vaze va kele mu kamenga ku tualelelaho ku pua vantuamena ni va hangula vamuanetu veka.

Evander J. Coward

Mua kele mu kamenga, Muanetu Rutherford ua kele na ku lisosomua ku tuala ha vati luenda lukungulukilo. Ua tantekeyele ngecize vamo vamuanetu va singaniekele ku hangula ntuamena ueka. Ngeci ua sonekele mukanda kuli vaze va kele ku lihangulo ngueni nga citava va hangule muanetu Evander Joel Coward ku pua ntuamena. Muanetu Rutherford ua lomboluele ngueni muomu muanetu Coward ua puile ua ku “konkama” ua “liano” kaha ua “kakatela kuli Muangana.” Vunoni cingi ca vamuanetu va kele na cisinganieka ceka. Cisinganieka ca ku nakuila lihangulo liaco ku lutue, mu nima ya vingonde 6. Vangazi va kele na ku hakuila vamuanetu va kele mu kamenga, navo va tavele cisinganieka caco. Vunoni omo vamuanetu va keleko va kele na ku simutuila ha cimpande caco, vamo va putukile ku ivua matoto.

Richard H. Barber

Kaha kua solokele vimo, via handekele muanetu Richard Harvey Barber, ngueni via ‘vatesele cize citanga.’ Viuma vika? Umo muanetu ha kati ka mbunga ua handekele ngueni: “Vutuhu ange kati nji ngazi, kaha ka nji tantekeya via masiko, vunoni nji tantekeya lisiko lia vakua lukakatela. Njambi ua tonda tu pue vakua lukakatela. Kaha njila ya kama i tu hasa ku mueselamo lukakatela kuli Njambi, noho vene tu tualeleleho na lihangulo, vunoni tu hangule lueka muanetu Rutherford ku pua ntuamena.”—Visa. 18:25.

Alexander H. Macmillan

Umo muanetu mukuavo ua kele mu kamenga ua lizina Alexander Hugh Macmillan, a vuluka ngueni lia mukuavo, muanetu Rutherford ua ku mbombuele ha mbelo ya hondo yeni mu kamenga. Kaha ua mu lekela ngueni “tuhuisa livoko liove ha mbandza.” Kaha ua mu hele umo mukanda u va luka nguavo telegrama. Omo muanetu Macmillan ua talele ha mukanda uaco uevuisisile muzimbu ua keleho. Va sonekeleho nguavo: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NA SPILL VANTUAMENA VA KATETE CILEMO KU VOSE.” Ou muzimbu ua lombolokele ngecize vose vamuanetu va puile vakuluntu va tala via masiko, va va hanguile lueka naua ku pua vakuluntu. Cikuavo naua, muanetu Joseph Rutherford na William Van Amburgh va tualelelaho ku pua vantuamena. Kaha Muanetu Rutherford a tualelelaho ku pua ntuamena ua kama.

KU PATUKA!

Mu ntsimbu yaco, vakua ku lilongesa Mbimbiliya va kele na ku vundila vantu linga va sinale ha limo lipapelo mu ku vundila nguvulu linga i patule vamuanetu 8 va kele mu kamenga. Ku vundila vantu ka va puile vakua ku lilongesa Mbimbiliya va hane visinatura viavo ca tondele ku simpa ca kama. Vunoni vamuanetu va hasele ku kungulula visinatura vi tuvakana 700.000! Vunoni ntsimbu kanda va tume visinatura viaco ku nguvulu, Muanetu Rutherford na vaze vamuanetu vakuavo va va patuile mu kamenga.

Mua patukile mu kamenga, Muanetu Rutherford ua hanene cimo cimpande kuli vamuanetu ha Mbetele, ngueni: “Nji li na vusunga ngecize tu na hiti mu vieseko evi, mu ku tu vuahesela ku vieseko via kama vi keza ku lutue. . . . Kapandi ka mu na lihakelele kati ka ku tundisa lika etu vamuanoko mu kamenga houe. . . . Vunoni cikuma-kuma mu ku hana vukaleho vua Vusunga, kaha vose va na lihakelele kapandi kaco va na tambula civezikiso ca kama.”

Cifua ci viendelelemo vimpande via ku sompesa vamuanetu ca muesele ngecize Yehova ua kele na ku tuamenena viuma. Lia 14 ya Maio 1919, vakua ndzango ya ku sompesa va handekele nguavo: “Ava va va na vangeya, ka va va . . . sompesele mu vuoloke ngue mu ca pande, ngeci mukemuo ka tu va sompesa. Vi nahuko.” Vaze vamuanetu, va va vangeyele milonga ya kama. Ngeci mukemuo, nga va va sompesele kaha mu nima yaco va va konekela ni ku tepulula lika ku ntsimbu ya ku kala mu kamenga, nga milonga yaco va i sonekele ku mikanda yavo ya vumbangi. Vunoni vimpande viaco va vi vatuileko lika, ka va sompesele na umo uahi. Ngeci Ngazi Rutherford ka va mu niekele mpoko yeni ya ku pua ngazi. Ua tualeleho ku hakuila vangamba va Yehova ku Ndzango ya Kama ya mu Estados Unidos. Kaha mu nima ya ku patuka mu kamenga, ua hakuilile vangamba va Yehova vintsimbu via vingi.

VA LIHAKELELE KAPANDI KA KU AMBULULA

Muanetu Macmillan ua vulukile ngueni: “Ka tua tavele ku kosa mu kali, nevi vi tu linga viahi, mu ku lavelela lika Muangana a ku tu tuale muilu, houe. Vunoni tua pandele ku lingako mumo, linga tu hase ku nongonona cika mpundu ca puile cizango ca Muangana.”

Vunoni ka ca tavele vamuanetu va ka sokolole lueka cikota cetu na ku tualelelaho vipanga ngue muze mua laza houe. Omo lia vika? Muomu omo vaze vamuanetu 8 va kele mu kamenga, vitasu via ku makina a ku tuhuila mikanda va vi nongesele. Mu va tantekeyele evi, vamuanetu va vuile ku mitima vui, kaha vamo va kele na ku singanieka nga vize via solokele via puile citantekeyeso ca ku muesa ngecize cipanga ca ku ambulula cinahu.

Vuno kasi kua kele vantu va muesele seho ku muzimbu ua Vuangana u va kele na ku ambulula Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ni? Mu ku kumbulula eci cihula, Muanetu Rutherford ua hanguile ku linga cimo cimpande. Kaha vamuanetu va likuminyine ku lania vantu. Muanetu Macmillan ngueni: “Tua likuminyine nguetu nga na umo uahi a ka soloka ku cimpande caco, kaha tu tantekeya ngecize nkuma cili vene cipanga ca ku ambulula cinahu.”

Cimpande ca Muanetu Rutherford ca mutue “Lulavelelo ku Vantu Vali mu Lamba” ci na tuhuka ha lipapelo lia mizimbu, ku Los Angeles, California mu 1919

Cimpande caco va hanguile ku ci hana lia 4 ya Maio ya 1919. Ha litangua liaco Muanetu Rutherford ua vavalele cikuma, vunoni kasi vene ua hanene cimpande. Mutue ua cimpande caco ua puile “Lulavelelo ku Vantu Vali mu Lamba.” Kaha ca hitilile mu mbonge ya Los Angeles, ku California. Kua solokele vantu 3.500, kaha vavengi va va vundilile va hiluke ku vindzivo, muomu kua sulile cikuma-kuma. Vutuhu ngoco, lia mukuavo, kuezile naua vantu 1.500 mu ku halakana ku cimpande caco. Eci ca kumbuluile cihula ca vamuanetu: kasi kua kele vantu va hakele seho ku muzimbu ua cili!

Mu nima yaco, viuma vi va lingile vamuanetu, via puile luvula lua cipanga ca ku ambulula ci ve ku linga Vakaleho va Yehova na ka lelo.

VA LIVIUKISILILE VIA KU KOLA CA KU LUTUE

Mu Vutala vua Kaniungi vua 1 ya Agosto ya 1919, mua tuhukile mutambi ua muesele ngecize ku vuputukilo vua ngonde ya Setembro, ku Cedar Point, Ohio, ku ka kala ciuano ca muhato. Kaha umo mukua ku lilongesa Mbimbiliya ua ku Missouri ua lizina Clarence Beaty a vuluka ngueni: “Vose va tondele kuyako.” Kua solokele vamuanetu va ku pua 6.000. Mua vusunga ka va lavelele nguavo ku keza vantu va ku lana ngecize.” Mu ku vuezelela ku ndzolela ya litangua liaco, va mbatizileko vantu va ku tuvakana 200 mu Cisali ca Erie.

Cifuiko ca helu Idade de Ouro ya katete ya tuhukile lia 1 ya Outubro ya 1919

Lia 5 ya Setembro ya 1919, litangua lia mu citanu lia ciuano ca muhato, muanetu Rutherford ua hanene cimpande ca kele na mutue nguauo “Muzimbu Kuli Vakuetu mu tua Pangela.” Mu cimpande caco ua tuhuile mukanda ua uha u va lukile nguavo A Idade de Ouro *. Vutumbe vua mukanda uaco vua puile “ku ambulula mizimbu ya iha ya viuma via kama vie ku lingika ha mavu. Na ku pangesa Mbimbiliya mu ku lombolola omo lia vika viuma viaco vie ku soloka.”

Kaha va kaniamesele vakua ku lilongesa Mbimbiliya vose ku ambulula na ntuima, mu ku pangesa mukanda ua uha. Kaha mukanda ua kele na vimamuna ku tuala ha vati va hasa ku linga cipanga caco ua handekele nguao: “Uose ua ku mbatiza na pandele ku vuluka ha ku vezika ca kala naco, ca ku pangela hamo na vamuaneye mu ku linga viose vi va hasa mu cipanga ca ku ambulula.” Kaha cingi va tavele cilanio caco. Mu Dezembro vaze vakua ku ambulula va ntuima va hasele ku uana vantu va tuvakana 50.000, va lisonekesele linga va pue na ku tambula uze mukanda ua uha.

Vamuanetu va nemana ku likalu lia mikanda Idade de Ouro ku Brooklyn, Nova Yorke

Ku ntsongo ya 1919, vangamba va Yehova va liviukisilile na ku kaniama. Ku vueza hali evi, vupolofeto vua vuingi ku tuala ha matangua a ku kotokela vua lipuisilemo. Kaha ceseko ca vantu va Njambi ci va tumbula ku Malakiya 3:1-4, ca huile. Kaha va patukile ku vundungo vua cimueso, ku “Mbambilone ya kama,” omo Yesu ua hanguile “mukuamanda ua cili mukua mana.” * (Ku-So. 18:2, 4; Mat. 24:45) Tunde muaka uaco, vakua ku lilongesa mbimbiliya va liviukisilile mua cili ku linga nkala cipanga ca va hanene Yehova.

^ cin. 22 Mukanda A Idade de Ouro va putukile ku u sana nguavo Consolation (mu Ngangela ku Lembezieka) mu 1937. Kaha 1946 va u lukile honi nguavo Awake! (mu Ngangela, Vingilenu!, tunde mu 2019).

^ cin. 24 Talenu Vutala vua 15  ya Julho ya 2013, mafo 10-12, 21-23; na vua Março 2016, mafo 29-31.