1. Vika via lingisile Kaini ku hangula via ku pihia, kaha vika viezilemo?

KAINI ua kele na cimo cihangula ca seho ya kama ca pandele ku linga. Ua pandele ku lihanguila, ku seza visinganieka vieni via vipi ni kuahi. Nga ua vi sezele nga mue ku izile via cili, vunoni nga ka tavele nga mue ku izile via ku pihia. Mbimbiliya ya muesa ngecize Kaini ua hanguile via ku pihia. Via hanguile ku linga via tsihisile ntsongo yeni Avele na ku pihisa vusamba vueni na Sakatanga.—Njenisisi 4:3-16.

2. Vika ca puila ca seho ku linga vihangula via cili?

² Netu naua, tue ku lihanguila viuma mu muono. Vimo vi tue ku hangula via pua via seho ya kama, kaha vikuavo kuahi. Kasi vene, cingi ca viuma vi tue ku hangula vi hasa ku kuata cikuma ku muono uetu. Nga tu hangula viuma via cili mu muono tu ka hasa ku lua na visoti via vindende kaha tu ka yoya mu ciyulo. Vunoni nga tu hangula viuma via ku pihia, tu hasa ku lihita mu visoti via vingi mu muono na ku vindama.—Visimo 14:8.

3. (a) Linga tu linge vihangula via cili, tua pande ku tsiliela mu vika? (b) Vihula vika tu ka lilongesa?

 ³ Vika vi hasa ku tu kuasa ku hangula viuma na mana? Tua pande ku muesa lutsilielo muli Njambi, na ku kulahela ngecize ikeye a tonda ku tu kuasa, kaha a ka tu hana mana a tondeka linga tu hangule viuma via cili. Tua pande naua ku tsiliela mu Lizi lieni, na ku tava vimamuna vieni. (Tandenu Tiango 1:5-8.) Nga tu suena kuli Yehova na ku lema Lizi lieni na mutima uose, ci ka tu kuasa ku tsiliela ngecize ikeye ua tantekeya via tu pande. Kaha tu ka hilula Mbimbiliya ntsimbu kanda tu hangule ku linga vimo. Vunoni vati tu hasa ku vueza ku vuhasi vuetu vua ku hangula viuma via cili? Vuno citava tu hangule ku linga viuma mu njila yeka ni?

4. Cihangula cika ua lingile Andama, kaha vika viezilemo?

⁴ Vantu ve ku linga vihangula via seho ya kama fumeko. Yala ua katete, Andama, ua pandele ku hangula ku halakana kuli Sakatanga ueni, Yehova, ni a halakana kuli mpueyeni, Eva. Andama ua hanguile ku halakana kuli Eva, ua mu lingisile cihangula ca ku pihia cikuma. Kaha ngeci mukemuo, Yehova ua sekuile va Andama na Eva mu citungu ca Endene kaha mu nima ya ntsimbu ua tsile. Netu lelo lino tue ku yanda omo cihangula ca ku pihia ca lingile Andama.

5. Vati tua pande ku muenamo kapandi ka ku lihanguila viuma?

⁵ Vamo va hasa ku singanieka nguavo halumo muono nga ua pua ua uasi nga ka kua kele ku linga vihangula. Halumo nenu mue ku livua ngoco. Vunoni tua pande ku vuluka ngecize Yehova ka tu tangele ngue tumponia ka ve ku singanieka ni ku hangula viuma. Ua tu hana Lizi lieni, lie ku tu longesa mua ku hanguila viuma na mana. Yehova ua tonda tu pue na ku lihanguila viuma, kaha kapandi kaco ke ku tu kuasa. Aci singaniekenu ha malungano a na hatako.

6, 7. Cihangula cika vaIsaleli va pandele ku linga, kaha omo lia vika ca va kaluuilile? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

⁶ Omo vaIsaleli va kele ku Cifuti ci va va Kulahesele, va pandele ku lihanguila ku lemesa Yehova ni ku pangela vanjambi veka. (Tandenu Yehosua 24:15.) Eci ku hangula caco ca monekele ngue ca cindende. Vunoni, cihangula cavo ce ku va tualele ku muono ni ku ku-tsa. Vutuhu ngoco ku ntsimbu ya Vangazi, vaIsaleli va kele na ku linga vihangula via vipi. Va likelele ku lemesa Yehova na ku putuka ku lemesa vanjambi va makuli. (Vangazi 2:3, 11-23) Kaha ku lutue lua ntsimbu, ku matangua a kapolofeto Eliya, vantu va Njambi va pandele ku hangula nga va pangela Yehova ni njambi ua makuli Mbale. (1 Vamiangana 18:21) Eci ku hangula caco ca monekele ngue ca casi muomu ku pangela Yehova ca pua ca seho ya kama. Muntu ua mangana nga ka tavele ku pangela njambi ua makuli. Vunoni vantu va ku ntsimbu ize ka va hasele ku hangula. Mbimbiliya  nguayo vaIsaleli va kele na ku “vendukuta ha kati kevi [vihangula] vivali.” Kaha Eliya ua va mamuine va hangule ku lemesa Njambi ua vusunga Yehova.

⁷ Omo lia vika ca kaluuilie vaIsaleli ku hangula viuma na mangana? Ha katete, ka va kele na lutsilielo muli Yehova, kaha va vianene ku mu halakana. Ka va tsilielele Yehova, kaha ka va tondele ntsimbu ya ku lilongesa vieni cipue mangana eni. Nga va lingilemo, vize vi va lilongesele nga via va kuasele ku hangula viuma na mana. (Visamo 25:12) Ca mu civali, vaIsaleli va hungumukile na vantu vakua vifuti. Vaze vakua vifuti va hengesele visinganieka via vaIsaleli kaha va kele na ku va hanguilako viuma. Vika viezilemo? VaIsaleli va putukile ku kava vakua mafuti na ku lemesa vanjambi va makuli. Evi viaco Yehova tele ua va mamuinevio laza miaka ya yingi ku nima.—Ezundu 23:2.

8. Cilongesa cika ca seho tu lilongesa ku vaIsaleli?

⁸ Lungano lua vaIsaleli lu tu longesa ngecize nga tu tonda ku hangula viuma na mana, tua pande ku pangesa Lizi lia Njambi. Mukanda ua Ngalata 6:5 u tu vuluisa ngecize nkala muntu a ka ambata citeli ceni ca ku lihanguila viuma. Mua vusunga ka tua pandele ku kundika vakuetu kapandi ka ku tu hanguila viuma. Vunoni, tu vose muntu ku muntu na pande ku tantekeya vize vie ku handeka Njambi ngueni via cili na ku vi linga.

9. Vusonde vuka vua kala ha ku ecela vakuetu va tu hanguileko viuma?

⁹ Vati halumo tu hasa ku tavesa vakuetu ku tu hanguila via ku linga? Tu hasa ku lingamo mu ku va tava va tu sindiye ku hangula via vipi. (Visimo 1:10, 15) Eci ci hasa ku tu kokela vusonde. Yetu tua pande ku lihakela kapandi ka ku kava mutima uetu u va longesa ku Mbimbiliya. Nga tu tavesa vakuetu va tu hanguile viuma, tu ka muesa ngecize tua hangula ku kava vakevo. Kaha vihangula via cifua eci vi hasa ku tu vindamesa.

10. Cimamuna cika Paulu ua hele vakua Ngalata?

¹⁰ Kapostolo Paulu ua mamuine vakua Ngalata ngueni kati va tavese vakuavo va va hanguileko vi va pande ku linga. (Tandenu Ngalata 4:17.) Mu cikungulukilo ca vakua Ngalata mua kele vamo va setekele ku hanguila vakuavo vi va pande ku linga. Vika va kele na ku lingilamo? Vamo vamala vaco va tondele vamuanaye va kave lungano luavo kati lua vapostolo. Ka va likehesele, kaha ka va singimikile mpoko ya vamuanaye ya ku lihanguila vi va tonda.

11. Vati tu hasa ku kuasa vakuetu nga va linga vihangula?

¹¹ Tu vose tu hasa ku lilongesa vimo ku lungano lua cili lua kapostolo Paulu. Ikeye ua tantekeyele ngecize vamuanaye va kele na mpoko ya ku lihanguila, kaha ua singimikile mpoko yaco. (Tandenu 2 Kolintu 1:24.) Matangua ano, vakuluntu navo va hasa ku kava lungano lua Paulu omo va hana vimamuna ku tuala ha cuma ca pande  ku hangula muntu ku muntu. Vakuluntu va lema ku lekesa vakuavo mizimbu ya tunda mu Lizi lia Njambi ku vamuanaye. Vutuhu ngoco, vakevo ve ku ecelela nkala Mukua Kilistu a lihanguile via tonda muomu ikeye ivene a ka lihita na viose vi kezamo. Cimamuna ca seho eci: Tu hasa ku kuasa vakuetu va mone vati va hasa ku pangesa vimamuna via Mbimbiliya. Vunoni vamuanetu vakevo va li na mpoko na kapandi ka ku lihanguila vi va tonda. Nga va hangula viuma na mana kaha va ka vezika. Mua vusunga, ka tua pandele ku singanieka nguetu tua kala na mpoko ya ku hanguila vamuanetu vi va pande ku linga.

12, 13. Omo lia vika ca pua vusonde ku linga vihangula nga tu na niengua ni tu na zeye?

¹² Matangua ano, cingi ca vantu mu ve ku tonda ku hangula vimo ve ku kava mitima yavo. Vunoni ci hasa ku neha vusonde. Mbimbiliya ya tu mamuna kati tu ecelele mutima uetu ua ku hona ku tantulula u tuamenene vihangula vietu. (Visimo 28:26) Ka tua pandele ku tsiliela mutima uetu muomu “mutima uonga mu ku hiana viuma viose na ukeuo ua hiana ku pihia.” (Yelemiya 17:9) Mu Mbimbiliya mua kala malungano a engi a muesa vusonde vue ku iza mu ku tsiliela mutima ua ku hona ku tantuluka. (1 Vamiangana 11:9; Yelemiya 3:17; 13:10) Kaha vika vi hasa ku tu solokela nga tu kava mutima uetu omo tu hangula viuma?

¹³ Yehova ua tu tuma ku mu lema na mutima uetu uose na ku lema vakuetu ngue mu tua lilema etu vavene. (Mateo 22:37-39) Vunoni tua pande ku zangama. Mikanda i li mu cinanga ci li helu ya muesa ngecize ca pua vusonde vua kama ku ecelela mutima uetu uendese visinganieka na vilinga vietu. Ca ku muenako, ce ku pua ca cikalu ku hangula ku linga via cili nga muntu a li na vutenu.  (Visimo 14:17; 29:22) Ce ku pua naua ca cikalu ku muntu ku hangula viuma na mana nga na zeye. (Numelu 32:6-12; Visimo 24:10) Tua pande ku tavesa masiko a Njambi a tuamenene visinganieka vietu. (Loma 7:25) Omo tu hangula viuma via seho ya kama, ka tua pandele ku tavesa mutima uetu u tuamenene vi tu tonda ku linga.

14. Vati tua tantekeya ngecize ntsimbu imo ca pua ca cili ku alulula vihangula vietu?

¹⁴ Tua pande ku hangula viuma na mana. Muntu ua ku zangama, a tantekeya ngecize vintsimbu vimo na pande ku hilula vuino vimo via hanguile laza halumo na ku vi alulula. Yehova Njambi ua tu sila lungano lua cili mu cifua eci. Singaniekenu ha vimo via lingile ku tuala ku vakua Ninivayi, ku matangua a Yona: Omo “Njambi ua muene vipanga viavo, ngecize va litengele ku njila yavo ya ipi; kaha Njambi ua lialuluisile ku vupi vua tumbuile a ka va linga; kaha ka vu lingile” naua. (Yona 3:10) Kaha omo Yehova ua muene ngecize vakua Ninivayi va na aluluka na ku likela ku linga vupi, ua aluluile vutumbe vua ku va nongesa. Eci ci muesa ngecize Yehova ka kaluuile, kaha mukua ku likehesa na mukua cikeketima. Yehova ka fuile ngeci mua vamo vantu, ikeye ke ku hangula ngoco viuma, cipue nga a li na vutenu.

15. Omo lia vika ce ku tondeka ku alulula vihangula vi tua lingile laza?

¹⁵ Vintsimbu vimo ce ku pua ca cili ku alulula vimo vi tua hangula. Ca ku muenako, nga cifua ca muono uetu ci na aluluka. Vulukenu ngecize Yehova neni ntsimbu imo ua aluluile vimo. (1 Vamiangana 21:20, 21, 27-29; 2 Vamiangana 20:1-5) Ntismbu ikuavo i tua pande ku alulula vi tua tondele ku linga halumo i hasa ku pua nga tua tambula umo muzimbu. Aci singaniekenu ha lungano lua Muangana Ndaviti. Ua hanguile ku linga vimo kuli Mefimbosete mutekulu ua Saulu, omo lia muzimbu ua makuli u va mu lekele. Kaha mu nima yaco Ndaviti ua tambuile muzimbu ueka ua vusunga, ngeci ua aluluile via hanguile. (2 Samuele 19:24-29) Ntsimbu imo, ci ka pua ca cili netu ku kava lungano lueni.

16. (a) Vimamuna vika vi hasa ku tu kuasa nga tu linga vihangula? (b) Omo lia vika vintsimbu vimo tua pande ku hilula vuino vihangula vi tua lingile laza, kaha omo lia vika?

¹⁶ Mbimbiliya nguayo ka tua pandele ku kala na vuasi mu ku hangula viuma via seho ya kama. (Visimo 21:5) Tua pande ku tonda ntsimbu ya ku singanieka vuino ha mizimbu yose ku tuala ha Cuma, linga tu hase ku ci hangula na mana. (1 Tesalonika 5:21) Mutue ua ndzivo ntsimbu kanda a hangule vimo, na pande ku uana ntsimbu ya ku tondesesa mu Mbimbiliya na mikanda yetu. Ci ka pua naua ca cili ku halakana ku visinganieka na mezi a vakua ndzivo yeni. Vulukenu ngecize Njambi ua mamuine Avilahama  ku halakana kuli mpueyeni. (Njenisisi 21:9-12) Vakuluntu navo va pande ku uana ntsimbu ya ku tondesesa vuino. Nga kua soloka muzimbu ua uha u muesa ngecize va pande ku alulula vimo vi va hanguile laza, ka va pandele ku ivua vuoma ngecize halumo ku lingamo ci ka lingisa vamuanaye ku likela ku va singimika. Vakuluntu va pua vakua mitima ya ku votsika na ku likehesa kaha ve ku tava ku alulula visinganieka viavo na vihangula viavo ntsimbu yose i vi tondeka. Ci ka pua ca cili nga tu vose tu kava lungano luavo. Ku lingamo ci ka kuasa cikungulukilo ku kala na ciyulo na ku litavasiana.—Vilinga 6:1-4.

17. Vika vi hasa ku tu kuasa ku puisamo ku hangula viuma via cili?

¹⁷ Vimo vihangula via kala na seho ya kama ku hiana vikuavo. Ca ku muenako, ku hangula ku ambata ni ku somboka kaha na muntu ua cifua cika, ca pua cihangula ca seho ya kama. Cihangula cikuavo ca seho ya kama ca pua ku kovela mu cipanga ca ntsimbu yose. Ntsimbu muntu kanda a linge cihangula caco, na pande ku singanieka vuino ha cifua ceni na ku vundila vukuasi vua Yehova. Cihangula caco ci hasa ku ambata ntsimbu, vunoni nga tu tonda ku hangula viuma na mana, tua pande ku tsiliela muli Yehova, ku halakana vitume vieni na ku vi kava. (Visimo 1:5) Yehova ua tu hana laza vimamuna via hiana seho mu Lizi lieni. Ngeci mukemuo ca pua ca seho kuli yetu ku tondesesa na ku vundila Yehova a tu tuamenene. A hasa ku tu kuasa tu kale na vifua vi tondeka linga tu linge vihangula via litombola na cizango ceni. Ntsimbu kanda tu hangule viuma via seho ya kama tua pande ku lihula nguetu: ‘Vuno evi vi nji hangula vi ka muesa ngecize nja lema Yehova ni? Tangua vika neha ndzolela na ciyulo ku vusoko ni? Vi ka muesa ngecize nji mukua ngozi na lukakatela ni?’

18. Omo lia vika Yehova ua lavelela nkala muntu a lihanguile viuma ikeye ivene?

¹⁸ Yehova ke ku tu sindiya linga tu mu leme na ku mu pangela. Vunoni ua tu hana vuana vua ku lihanguila. Ue ku singimika kapandi ketu na mpoko yetu ya ku hangula ku mu pangela ni kuahi. (Yehosua 24:15; Ekelesiaste 5:4) Vunoni ua lavelela ngueni tu linge vi tua hangula kuli ya na vimamuna via mu Lizi lieni. Nga tu tsiliela Yehova na vitume vieni na ku kava vimamuna vieni via tu hana, tu hasa ku hangula viuma na mana. Kaha tu ka muesa ngecize tua zangama mu vinjila vietu viose.—Tiango 1:5-8; 4:8.