1. Mutamba uka ua cilemo ua hiana ikuavo, kaha vati mu hasa ku u lombolola? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

YEHOVA ikeye Ndundzi ya cilemo. (1 Yoano 4:7) Mutamba ua cilemo ua hiana seho ua pua uze uemana ha vitume via cili. Mu Mbimbiliya, cilemo caco va ci tumbula nguavo a·gaʹpe mu ciNgelengu. Cilemo caco ca ambatela kumo na ku kata ni nguetu ku zanga muntu, vunoni kati vikevio lika. Ve ku ci muesa ku hitila mu ku linga na mutima uose viuma vize vi kuasa vakuetu. Ce ku tu sindiya ku lingila vakuetu viuma via cili. Cilemo caco ce ku tu vuisa ndzolela na ku tu kuasa ku yoya muono u li na vutumbe.

2, 3. Vati Yehova ua muesa cilemo ca ku tantuluka ku vantu?

² Yehova ua muesele cilemo ku vantu ambe tele kanda a tange Andama na Eva. Ua pangele mavu na ku hakaho viose vi tua tondeka linga tu yoye. Cikuavo naua, ua a viukisile vuino ngue limbo li tu hasa ku yoyela mu ndzolela. Evi viose Yehova ka vi pangelele vi mu kuase ikeye. Ua vi pangelele etu. Mua manusuile ku tu viukisila lino limbo lietu, ua tangele vantu na  ku va hana lulavelelo lua ku yoya miaka yose mu citungu ha mavu.

³ Mu nima ya ntsimbu, Yehova ua muesele cilemo ceni ca ku tantuluka mu njila ya hiana vikuavo cikumakuma. Vutuhu va Andama na Eva va muesele lisino, Yehova ua kele na vusunga vuose ngecize vamo vakua mbuto yavo tangua va ka mu lema mu vusunga, ngeci ua viukisile cikombelo ca Muaneni mu ku va patula. (Njenisisi 3:15; 1 Yoano 4:10) Tunde ha ntsimbu ya kulahesele Yehova cikombelo, kuli ikeye ca puile ngue cikombelo caco na ci lingi laza. Kaha mu nima ya miaka 4.000, Yehova ua hanene Muaneni umo lika mu ku patula vantu. (Yoano 3:16) Mua vusunga tue ku santsela cikumakuma Yehova ku cilemo ceni!

4. Vati tua tantekeya ngecize vantu va hasa ku muesa cilemo ka cesi na vusa?

⁴ Vuno tu hasa ku muesa cilemo ka cesi na vusa, vutuhu ka tua tantulukile ni? Eyo, tu hasa. Muomu Yehova ua tu tangele mu cifua ceni, ni nguetu, na vuhasi vua ku mu tambuluisa. Vutuhu kati ca casi ku muesa cilemo ka cesi na vusa, vunoni citava. Avele ua hasele ku muesa cilemo ka cesi na vusa mua kombeleyele vupite vua seho cikuma vua kele navuo. (Njenisisi 4:3, 4) Avilahama neni ua muesele ngecize cilemo ceni kuli Njambi ca hianene viose, mua tavele ku kombeleya muaneni ya lemene cikuma Isake. (Tiango 2:21) Ngeci mua ava vamala va lutsilielo, netu tu lihakelenu kapandi ka ku muesa cilemo ambe mu vintsimbu via ku kaluua.

5. Mu vinjila vika tu hasa ku muesa cilemo ca vusunga?

⁵ Mbimbiliya ya tu mamuna nguayo “kati tu leme na lizi cipue na lilimi; vunoni na vilinga na vusunga.” (1 Yoano 3:18) Vuno eci ca lombolola ngecize ka citava ku muesa cilemo mu vihandeka ni? Houe. (1 Tesalonika 4:18) Vunoni ca lomboloka ngecize ku handeka lika nguetu “Nja ku lema” ka ce ku puamo. Tua pande ku muesa cilemo mu vilinga. Ca ku muenako, nga vamuanetu va tondeka via-ku-lia ni vizalo, ku va muesa ngozi ya mu kanua lika ka ce ku puamo. (Tiango 2:15, 16) Na vuno vene, mu ku linga tua lema Yehova na vakuetu, ka tue ku vundila lika vantu va vengi va pue vakua ku ambulula, vunoni netu vavene tua pande ku fuitangana mu lihia.​—Mateo 9:38.

6, 7. (a) Vika ca lomboloka “cilemo ka cesi na civembulu”? (b) Tumbulenu vimo vimueso via cilemo ca makuli.

⁶ Kapostolo Yoano ua handekele ngueni tua pande ku lema mu “vilinga na vusunga.” Ngeci mukemuo cilemo cetu “kati ci kale na civembulu” ni nguetu ca pande “ku zela makuli.” (Loma 12:9; 2 Kolintu 6:6) Muntu a hasa ku lionga ku muesa cilemo. Vunoni cilemo caco ca vusunga ni? Vika vi na mu lingisa ku ci muesa? Ka kua kele cilemo ca civembulu. Muomu cilemo ca makuli ka ca kele na seho.

⁷ Tu hilulenu vimo vimueso via cilemo ca makuli. Omo Satana ua handekele na Eva mu Endene, mezi eni a solokele ngue ua lemene  Eva. Vunoni vilinga vieni via muesele ngecize ka mu lemene. (Njenisisi 3:4, 5) Ndaviti mua puile muangana ua kele na kavusamba ua lizina Ahitofele. Vunoni Ahitofele ua mu endele vungungu. Via lingile via muesele ngecize ka puile kavusamba ua vusunga. (2 Samuele 15:31) Lelo lino, vakua ku seza vusunga, na vakuavo ve ku seteka ku sanduola lukungulukilo ku hitila mu mezi avo a ku kokueya na a lizangamena. (Loma 16:17, 18) Va hasa ku limuesa ngue va haka seho ku vakuavo, vunoni, vakua lizangamena.

8. Cihula cika tua pande ku lihula etu vavene?

⁸ Cilemo ca makuli ce ku vuisa ntsoni muomu uose ue ku ci muesa ue ku lingamo mu ku onga vakuavo. Muntu a hasa ku onga vakuavo, vunoni Yehova ka ci tava ku mu onga. Yesu ua handekele ngueni vakua civembulu va ka tambula kasitiku ka ku vavala cikumakuma. (Mateo 24:51) Etu vangamba va Yehova, ka tua pandele ku pua vakua civembulu. Ngeci mukemuo tua pande ku lihula nguetu, ‘Vuno nje ku muesa cilemo ca vusunga, ni ca lizangamena?’ Tu hilulenu vinjila vitanu na viuana vi tu hasa ku mueselamo “cilemo ka cesi na civembulu.”

9. Vika cilemo ca vusunga ci ka tu sindiya ku linga?

⁹ Pangenu na ndzolela ambe nga uahi a li na ku mi mona. Tua pande ku kala na cizango ca ku lingila vakuetu viuma via cilemo na ngozi vize na umo ueka a ka vi tantekeya uahi. (Tandenu Mateo 6:1-4.) Ananiya na Safila ka va kavele eci cimamuna. Mu va hele mulambu uavo, va tondele linga vakuavo va tantekeye via mulambu uaco. Ngeci vongele ku tuala ha ndando i va hanene, kaha va tambuile kasitiku omo lia civembulu cavo. (Vilinga 5:1-10) Vunoni nga tua lema vamuanetu mpundu, tu ka va lingila viuma na cizango kaha ka tu ka tondo veka va ka vi tantekeye. Tu hasa ku lilongesa kuli vamuanetu ve ku kuasa Vakua Civunga ca Vantuamena ku viukisa via-ku-lia via mu lutsilielo. Ka ve ku litsimanesa, kaha ka ve ku leka vantu mikanda ni vilongesa vika va viukisa.

10. Vati tu hasa ku muesa kasingimiko ku vakuetu?

¹⁰ Muesenu kasingimiko ku vakuenu. (Tandenu Loma 12:10.) Yesu ua singimikile vapostolo veni mua tanesele viliato viavo. (Yoano 13:3-5, 12-15) Tua pande ku lihakela kapandi ka ku likehesa ngeci mua Yesu na ku pangela vakuetu. Mu nima ya ntsimbu ya kama, vapostolo kasi ka vevuisisile via lingile Yesu, noho ha va tambuilile sipilitu santu. (Yoano 13:7) Tue ku singimika vakuetu mu ku viana ku singanieka ngecize yetu tua hiana vakuetu muomu tua lilongesa cikuma, tu vampite, ni tua tambula viteli via ku lifuila. (Loma 12:3) Ka tue ku vuila cipululu vakuetu nga va va sangala, vunoni tue ku viukilila navo ambe nga tu mona ngecize netu tua pandele ku tambulako ku sangaziala caco.

11. Omo lia vika tua pande ku sangala vakuetu mu vusunga?

 ¹¹ Sangalenu vakuenu mu vusunga. Puenu na ku tonda vukovelelo vua ku sangala vakuenu. Tu vose tua tantekeya ngecize ku sangala ca pua ca ‘cili mu ku likolesa’ umo na mukuavo. (Efeso 4:29) Vunoni tua pande ku lihakela kapandi ka ku sangala vakuetu mu vusunga kati lika ku vuisa senga vakuetu. Ka tua pandele ku handeka vize ka tua kanene ni ku tina citeli cetu ca ku mamuna vakuetu. (Visimo 29:5) Tu ka pua vakua civembulu nga tu sangala vakuetu vunoni nga va na tunduho tu va paya. Kapostolo Paulu ua muesele cilemo ca vusunga. Mua sonekelele Vakua Kilistu va mu Kolintu, ua va sangalele ku viuma vi va kele na ku linga vuino. (1 Kolintu 11:2) Vunoni mu va tondekele ku va mamuna, ua va mamuine vuino kaha na ngozi.​—1 Kolintu 11:20-22.

12. Vati tu hasa ku muesa cilemo ca vusunga omo tu muesa vuhuanga?

¹² Puenu vakua vuhuanga. Yehova ua tu tuma ku muesa vuhuanga kuli vamuanetu. (Tandenu Yoano 3:17.) Vunoni vuhuanga vuetu vua pande ku kala na vutumbe vua cili. Tu hasa ku lihula etu vavene nguetu: ‘Vuno nje ku lania lika ku ndzivo yange vavusamba ni vaze va nja mona ku pua va seho mu cikungulukilo? Vuno nje ku lania lika vaze va nja singanieka nguange va ka nji lingila vimo ni? Ni nje ku muesa vuhuanga na kuli vamuanetu ka nji tantekeya vuino ni vaze ka va hasa ku nji lingila na vimo viahi?’ (Luka 14:12-14) Aci singaniekenu ha viuma evi: Vati nga umo a tondeka vukuasi omo lia cimo cihangula ca ku pihia ca lingile? Ni vati nga umo u tua laniene ku ndzivo yetu ka tu santselele? Yehova ua tu leka ngueni: “Lizumbulienu vamo na vakuavo na ku linienga cahi.” (1 Petulu 4:9) Nga tu hana na vutumbe vua cili tu ka vezika.​—Vilinga 20:35.

13. (a) Vintsimbu vika tue ku tondeka cikuma lukakatela? (b) Vika tu hasa ku linga mpundu mu ku kuasa vakua ku zeya?

¹³ Kuasenu vakua ku zeya. Lisiko lia Mbimbiliya lia ku “kolesa vakua ku zeya” na ku muesa “lukakatela lua ngozi ku vose” li hasa ku eseka cilemo cetu nga ca vusunga ni kuahi. (1 Tesalonika 5:14) Cingi ca vamuanetu va zeyele laza lelo lino va kaniama naua mu lutsilielo. Vunoni va vengi ve ku tondeka ku tualelelaho ku va muesa lukakatela na ku va kuasa na cilemo. Vati tu hasa ku va kuasa? Tu hasa ku pangesa Mbimbiliya mu ku va kaniamesa, ku va lania va tuhuke netu mu lihia, ni ku va halakana na ngozi nga va handeka. Cikuavo naua, ka tua pandele ku singanieka ngecize vamuanetu  va kala mu vifua vivali lika “va ku kaniama” ni “va ku zeya” houe. Vunoni tua pande ku tava ngecize tu vose tua kala na haze ‘ha tua kaniamena’ kaha ‘na vumo vuzeye.’ (2 Kolintu 12:9, 10) Ambe kapostolo Paulu ua litavelele ngecize ua kele na vumo vuzeye. Tu vose tua tondeka vukuasi na ku tu kaniamesa ku vakuetu.

14. Kapandi kaka tua pande ku lihakela linga tu kale mu ciyulo na vamuanetu?

¹⁴ Puenu vakua ku linga ciyulo. Ku kala mu ciyulo na vamuanetu ca pua ca seho ya kama. Ambe nga tu mona ngecize va na tu ivuisisa mua ku pihia ni va na tu vulumuina, tua pande ku linga cose tu linge ciyulo. (Tandenu Loma 12:17, 18.) Nga tu na luvalesa muntu tua pande ku mu vundila linga a tu ecele. Kaha tua pande ku lingamo na vusunga. Ca ku muenako, ka tua pandele ku handeka nguetu, “Njecelenu nga ka mua lemene vi nji na mi handeka,” vunoni ca cili ku handeka nguetu, “Njecelenu mu ku handeka mezi a na mi vavalesa ku mutima.” Ciyulo ca kala na seho, cikumakuma mu vulo. Ca pua vuhenge nga va yala na mpuevo va limuesa ngue va lilema ha mbunga, vunoni kua lika liavo, ka ve ku lihandekesa, ni ve ku lihandeka mua ku pihia, ni vene ku liveta.

15. Vati tu hasa ku muesa ngecize tu necela muntu mu vusunga?

¹⁵ Puenu na ku ecela na mutima uose. Nga muntu na tu vulumuina, tue ku mu ecela na ku tundisa nkulundundu ku mutima. Tua pande ku lingamo ambe nga ka tantekeyele ngecize na tu vulumuina. Tue ku ecela vakuetu na mutima uose mu ku limuesa lukakatela “umo na mukuavo na cilemo” na ku “niunga vumo vua sipilitu na lizitiko lia ciyulo.” (Efeso 4:2, 3) Linga tu hase ku ecela mu vusunga, tua pande ku likela ku singanieka ha viuma via na tu lingile muntu uaco. Muomu cilemo “ka ce ku singanieka via vipi.” (1 Kolintu 13:4, 5) Mua vusunga, nga  tu kala na nkulundundu, tu hasa ku pihisa vusamba vuetu na muanetu kaha na Yehova. (Mateo 6:14, 15) Tue ku muesa ngecize tu necela muntu mu vusunga nga tu mu kundika mu vivundilo vietu.​—Luka 6:27, 28.

16. Vati tua pande ku muenamo vipanga via ku lifuila mu lukungulukilo lua Yehova?

¹⁶ Puenu na ku tuameka vizango via vakuenu ku lutue lua vienu. Nga tu tambula cipanga ca ku lifuila mu lukungulukilo lua Yehova, tue ku muesa ngecize cilemo cetu ca vusunga mu ku tuameka vizango via vakuetu, kati vietu. (1 Kolintu 10:24) Ca ku muenako, ku viuano vietu via kama, vakua ku inikila ve ku livanga ku kovela, kaha va hasa ku ivua ntsindiye ya ku lihanguila vihela via cili na via vavusoko vuavo. Vunoni cingi cavo ka ve ku lingamo, ve ku hangula vene nkala vihela ku mutamba u va li na ku pangela. Mu ku lingamo, ve ku muesa cilemo ca ku hona lizangamena. Vati mu hasa ku tambuluisa lungano luavo?

17. Nga Mukua Kilistu na lingi vupi vua kama, cilemo ca vusunga ci ka mu sindiya ku linga vika?

¹⁷ Litavelenu na ku likela vivulumuna via mu vusueke. Vamo Vakua Kilistu va linga vupi na ku vu sueka. Halumo omo lia ntsoni ni muomu ka va tondo ku vuisa vakuavo vusiua. (Visimo 28:13) Vunoni ku sueka civulumuna ka ca puile ca cili muomu ce ku neha luvinda ha muntu uaco na ku vakuavo. Mu njila ika? Yehova a hasa ku likela ku vezikisa cikungulukilo na sipilitu santu yeni kaha cikungulukilo ka ci ka kala na ciyulo. (Efeso 4:30) Nga Mukua Kilistu na lingi vupi vua kama, cilemo ca vusunga ci ka mu sindiya ku leka vakuluntu na ku tambula vukuasi vu tondeka.​—Tiango 5:14, 15.

18. Seho ika ya kala ha cilemo ca vusunga?

¹⁸ Cilemo cikeco cifua ca hiana vikuavo viose. (1 Kolintu 13:13) Ce ku kuasa vantu ku tantekeya veya ve ku kava Yesu mu vusunga, na ku mona veya ve ku tambuluisa mpundu Ndundzi ya cilemo, Yehova. (Efeso 5:1, 2) Paulu ua handekele ngueni nga ka kele na cilemo, nga ua puile cinanta ca ngoco. (1 Kolintu 13:2) Ngeci mukemuo, tu vose tu lihakelenu kapandi ka ku muesa cilemo kati mu ‘mezi’ lika vunoni ‘mu vilinga na vusunga.’