1-3. (a) Muaka uka Zakaliya ua putukile cipanga ceni ca vupolofeto, kaha mu cifua cika ca kele cifuti? (b) Omo lia vika Yehova ua tondele linga vangamba veni va hilukile kuli ikeye?

ZAKALIYA ua muene lizengununo li pulula, mpuevo ua kele mu kati ka citenga, kaha na vampuevo vavali va puluile mu luhundzi na mavava ngue a mahanda. Evi vi na pu vimo via vimona via ku komouesa cikuma via muene Zakaliya. (Zakaliya 5:1, 7-9) Omo lia vika honi Yehova ua muesele eci cimueso ca ku komouesa ku kapolofeto keni? Ku matangua aze mu cifua cika va kele vaIsaleli? Kaha ku vezika cika tu hasa ku uana ku cimona eci lelo lino?

² Mu 537 tele Kilistu kanda eze, vangamba va Njambi va kele mu ndzolela ya kamakama. Muomu laza va kele mu vundzinda ku Mbambilone miaka 70, vunoni va patukile honi! Va vuile ndzolela ya hilukila ku Yelusalema mu ku ka tungulula tembele na ku ka lemeselamo Yehova. Mu nima ya muaka umo  vaIsaleli va tungile lisesu ni nguetu luvula lua tembele. Va vuile ndzolela, kaha “va tambiekele na mutambi ua ku tendeka, na ntsindo va i vuile ku laako.” (Ezela 3:10-13) Vunoni ku va luisa omo lia ku tungulula tembele ca livuezelele cikuma. VaIsaleli va zeyele omo lievi ngeci va likelele ku tunga tembele. Kaha va tualele lika mana ku ku tunga vindzivo viavo na ku lima mehia avo. Mua hitile miaka 16 vunoni tembele ya Yehova ka ya huile ku i tunga. Mua vusunga vantu va Njambi va tondekele ku va vuluisa linga va hilukile kuli Yehova na ku likela ku tuala mana ku viuma viavo vavene. Yehova ua tondele va mu lemese na ntuima kaha na ku simpa cose.

³ Ngeci mukemuo mu 520, Yehova ua tumine kapolofeto Zakaliya a ka kuase vantu ku vuluka omo lia vika Ikeye ua va patuile ku vundungo mu Mbambilone. Ci hasa ku tu puila ca seho ku tantekeya ngecize lizina Zakaliya lia lomboloka “Yehova na vuluka.” Vutuhu vaIsaleli va suvile via va lingilile Yehova, vunoni Njambi ua va vuluisilevio. (Tandenu Zakaliya 1:3, 4.) Yehova ua kulahesele ku va kuasa ku hiluisa ku lemesa ca ku lela. Vunoni ua va mamuine ngecize a ka tava lika ku lemesa cavo nga va lihana kuli ikeye na mutima uavo uose. Tu ci hilulenu vimona 6 na 7 via muene Zakaliya. Linga tu lilongese vati Yehova ua kuasele vaIsaleli na vati evi vimona vi hasa ku tu kuasa netu lelo lino.

4. Vika ua muene Zakaliya mu cimona ca mu 6? Omo lia vika lizengununo va li sonekele sinia na sinia? (Talenu cikupulo 1 ku vuputukilo.)

⁴ Kapitulu 5 ka Zakaliya ka putuka na cimona ca ku komouesa. (Tandenu Zakaliya 5:1, 2.) Zakaliya ua muene lizengununo li pulula mu luhundzi. Kaha vulahe vualio vua puile kampe vimetru 9, mu vuihi vimetru 4.5. Lizengununo liaco lia puile lia ku fukula kaha va sonekelemo umo muzimbu. (Zakaliya 5:3) Ua puile muzimbu ua kama ua cihiso. Ku laza, vantu va kele lika na ku soneka sinia limo lika lia lizengununo. Vunoni ou muzimbu ua puile ua seho ya kama ngeci va sonekelemo sinia na sinia.

5, 6. Vati Yehova ue ku ivua ku mutima ku tuala ha nkala cifua ca ku punda?

⁵ Tandenu Zakaliya 5:3, 4. Vantu vose va ka litavela kuli Njambi omo lia vilinga viavo. Cikumakuma vangamba va Yehova, muomu va ambata lizina lieni. Va mu lema cikuma kaha va tantekeya ngecize ku punda ce ku sahula lizina lieni. (Visimo 30:8, 9) Vamo ve ku singanieka nguavo ku punda kati vupi, cikumakuma nga va na kalekeya ni va tondeka vumo vukuasi. Vunoni ambe vusunga vuaco vu pue vati, muntu a punda ue ku muesa ngecize cizango ceni ca ku zangamena viuma via mbala cikeco ca kala na seho ya kama ku hiana Yehova, lizina Lieni, kaha na masiko Eni.

⁶ Mua mono ngecize Zakaliya 5:3, 4 nguayo cisingo ce ku kovelele “mu ndzivo ya muizi” na ku “ka kala-kala ha kati ka ndzivo yeni, na ku i lia” ni? Mua vusunga Yehova a  hasa ku solola nkala vupi ha kati ka vangamba veni na ku vu hisa. Ambe nga muntu a pundila mu vusueke ku meso a vapulisia, vakuluntu veni ha vipanga, vakuluntu va cikungulukilo, ni ku vavusoko, Yehova kasi ue ku mona viose. Njambi a ka linga cose mu ku solola nkala cifua ca ku punda. (VaHevelu 4:13) Mua vusunga tue ku viukilila cikuma ku kala ha kati ka vantu ve ku lihakela kapandi ka ku “yoya na vusunga mu viuma viose”!​—VaHevelu 13:18.

7. Vati tu hasa ku viana cisingo ca lizengununo lia ku pulula?

⁷ Yehova ua zinda nkala cifua ca ku punda. Ca pua ku vezika ca kama kuli etu ku tantekeya na ku ononoka vitume via Yehova ku tuala ha via cili nevi via vipi na ku yoya mu cifua cize ka ce ku sahula lizina lia Njambi. Mu ku lingamo Yehova kali ka tu hisa omo a ka hisa vaze ka ve ku mu ononoka.

8-10. (a) Ku lisinga ca pua vika? (b) Nkuminio ika ua honouele ku puisamo Muangana Zendekiya?

⁸ Kaha, lizengununo lia tualeleho ku pulula na ku tuala muzimbu mu ku nangula vaze ve ku “lisinga na makuli” mu lizina lia Njambi. (Zakaliya 5:4) Ku lisinga ni nguetu ku linga litavasiano ca pua ku handeka amo mezi a hana vukaleho vu muesa ngecize cimo cuma ca pua ca vusunga, kaha ca pua naua nkuminio ya seho ya kama ye ku linga muntu mu ku tava ku linga cuma ni ku ci viana.

⁹ Ku lisinga mu lizina lia Yehova ca pua cimpande cimo ka ve ku ci hehesa. Tu hasa ku mona ovu vusunga ku viuma via lihitile navio Zendekiya, muangana ua ku manusuila ua sikile mu Yelusalema. Zendekiya ua  lisingile ha lizina lia Yehova mu ku handeka ngueni a ka lihana mu ku ononoka muangana ua Mbambilone. Vunoni Zendekiya ka puisilemo nkuminio yeni. Ngeci mukemuo, Yehova ua sikile ngueni Zendekiya a ka tsila “ku muhela uze kua kala muangana uze ua mu puisile muangana, cisingo ceni ca yenguile, na litavasiano lieni lia tsihile, hamo neni vene ha kati ka Mbambilone a ka tsa.”​—Ezekiele 17:16.

¹⁰ Muangana Zendekiya ua lisingile mu lizina lia Njambi, ngeci Yehova ua lavelele ngecize a ka ci puisamo. (2 Mizimbu 36:13) Vunoni Zendekiya ua tsihile litavasiano lieni na ku pinga vukuasi ku Ingito linga i ka mu patule ku Mbambilone. Vunoni kasi vene na Ingito ka ya hasele ku mu kuasa.​—Ezekiele 17:11-15, 17, 18.

11, 12. (a) Nkuminio ika ya kala na seho ya kama mu muono uetu? (b) Vati ku lihana cetu ca pande ku kuata ku muono uetu ua tangua na tangua?

¹¹ Ku viuma via lihitile navio Zendekiya tu lilongesako ngecize Yehova ue ku halakana ku vinkuminio vi tue ku linga. Linga tu mu ye ku mutima tua pande ku puisamo viuma vi tue ku likuminia. (Visamo 76:11) Nkuminio ya kama i tu hasa ku linga ya pua ku lihana kuli Yehova. Mu tue ku lihana kuli Yehova, tue ku likuminia ngecize tu ka mu pangela cipue tu ka hite mu visoti via ku fua vati.

¹² Vati tu hasa ku puisamo nkuminio yetu kuli Yehova? “Ku litangua ku litangua” tue ku hita mu vieseko via vindende na via kama. (Visamo 61:8) Ca ku muenako, vati mu linga nga muntu ku vipanga vienu ni ku sikola a putuka ku handeka ni ku linga viuma vie ku katula masungu? Vuno mu ka viana muntu uaco na ku muesa ngecize mu tonda ku ononoka Yehova ni? (Visimo 23:26) Kaha vati nga yenu lika mue ku lemesa Yehova mu vusoko vuenu vuose? Vuno mue ku vundila Yehova a mi kuase ku tualelelaho ku muesa vifua via Mukua Kilistu ni? Ambe nga mu li mu visoti ni kuahi, mue ku santsela Yehova matangua ose omo lia cilemo ceni na ku tuamenena ceni ni? Mua tumbika ntsimbu ya ku tanda Mbimbiliya matangua ose ni? Mua vusunga tu hasa ku handeka mpundu nguetu evi vikevio vi tue ku likuminia ku linga mu tue ku lihana kuli Yehova. Mu tue ku ononoka Yehova na ku mu pangela na ngolo yetu yose, tue ku muesa ngecize tua mu lema kaha tua pua tu veni. Ku lemesa ca pua mutamba ua muono uetu. Kaha mu ku linga tue ku ononoka Yehova, ikeye ua tu kulahesa muono ua cili ku lutue.​—Ndeutelonomi 10:12, 13.

13. Vika tu hasa ku lilongesa ku cimona ca mu 6 ca Zakaliya?

¹³ Cimona ca mu 6 ca Zakaliya ci tu kuasa ku ivuisisa ngecize nga tua lema Yehova ka tu ka punda ni ku tsiha vinkuminio vietu. Tu lilongesako naua ngecize vutuhu vaIsaleli va sevukile vintsimbu via vingi, Yehova ua niungile cikulaheso ceni ca ku kala na vantu veni, ka va sezele. Uevuisisile ngecize va kele mu vukalu muomu va kele ha kati ka vitozi. Yehova ua tu longesa ku niunga vikulaheso vietu ku hitila mu lungano lueni ivene.  Kaha tu kalenu na vusunga ngecize a ka tu kuasa ku vi puisamo. Njila imo ye ku tu kuaselamo Yehova ya pua ku tu hana lulavelelo lua ku lutue. Vuovuno a manusula vupi vuose ha mavu. Lulavelelo luaco tu lu uana mu cimona ca Zakaliya ci na hatako.

14, 15. (a) Vika ua muene Zakaliya mu cimona ca mu 7? (Talenu cikupulo 2 ca ku vuputukilo.) (b) Iya ua puile mpuevo ua kele mu citenga? Omo lia vika kangelo ua fuikile ku citenga caco?

¹⁴ Zakaliya mu nima ya ku mona lizengununo li pulula, kangelo ua mu lekele ngueni: “Andula meso ove.” Kaha Zakaliya ua muene cimo citenga ci va luka nguavo “efa.” (Tandenu Zakaliya 5:5-8) Citenga caco ca kele na cifuiko ca sumbu. Mu va fukuile citenga caco, Zakaliya ua muene ‘mpuevo na tumama mu kati.’ Kangelo ua lekele Zakaliya ngueni mpuevo uaco ua puile “Vupi.” A ci singaniekenu ku lisimuoka ca Zakaliya mua muene mpuevo uaco a tonda ku tuhukamo! Vunoni vuasi-vuasi kangelo ua nakuilile naua uze mpuevo mu citenga caco na ku fuikako cize cifuiko ca ku lema. Vika via lomboloka evi?

¹⁵ Eci cimona ca tu hana lukulahelo ngecize Yehova ka ka tavesa vupi ha kati ka vangamba veni. Nga Yehova a mona vimo via ku pihia a ka vi tundisaho vuasi-vuasi. (1 Kolintu 5:13) Kangelo ua muesele evi viaco mu ku fuika vuasi-vuasi cize citenga na cifuiko ca ku lema.

16. (a) Vati va lingile cize citenga? (Talenu cikupulo 3 ca ku vuputukilo.) (b) Kulihi vaze vampuevo va mavava va tualele cize citenga?

¹⁶ Mu nima yaco, Zakaliya ua muene vampuevo vavali va kele na mavava a ku  kola ngue a umo kazila u va sana nguavo lihanda. (Tandenu Zakaliya 5:9-11.) Ava vampuevo ka va lifuile cipue kamandende na uze mpuevo ua kele mu citenga. Na mavava avo a ngolo va kakuile cize citenga ca “Vupi” na ku pulula naco. Kulihi va ci tualele? Va ci tualele “ku cifuti ca Sinale” ni nguetu ku Mbambilone. Vika va ci tualeleleko?

17, 18. (a) Omo lia vika mu Mbambilone mukemuo “mua fuililile” ku kala “Vupi”? (b) Kapandi kaka mua lihakela?

¹⁷ VaIsaleli va yoyele ku matangua a Zakaliya vevuisisile omo lia vika mbonge ya Mbambilone ikeyo ya fuililile ku tualako “Vupi” vuaco. Muomu va tantekeyele ngecize mbonge yaco ya sulile vupangala na ku lemesa ca makuli. Zakaliya na vaYundeya vakuavo va ka keleko va luile cikuma linga kati va tanguke na vupi vua mu mbonge yaco. Ngeci mukemuo eci cimona ca va hele vusunga ngecize Yehova a ka niunga ku lemesa ceni linga kati mu kovele mazilo.

¹⁸ Cimona caco ca vuluisile naua vaYundeya ngecize navo va kele na kapandi ka ku niunga ku lemesa ca vusunga linga ci tualeleleho ku lela. Njambi ka kecelela vupi ku kala ha kati ka vangamba veni. Lelo lino, Yehova ua tu neha mu lukungulukilo lueni lua ku lela, mue ku tu muesela cilemo na ku tu niunga. Tu vose muntu ku muntu tua kala na citeli ca ku lu puisa lua ku lela. Ha kati ka vangamba va Yehova ka ci tava ha kale vupi.

19. Vika vimona via Zakaliya via lomboloka kuli yetu lelo lino?

¹⁹ Cimona 6 na 7 via Zakaliya via pua vimamuna via kama kuli vaze ve ku linga vupi. Yehova ka ka tavesa vupi vu ka tualeleleho. Etu vangamba veni tua pande ku zinda vupi. Evi vimueso via tu hana naua vusunga ngecize nga tu linga cose mu ku ya Tatetu ua cilemo ku mutima, a ka tu vezikisa, kati ku tu singa. Vutuhu ca cikalu ku tualelelaho ku pua va ku lela mu mavu ano a vupi, vunoni na vukuasi vua Yehova tu hasa ku vi puisamo! Vati honi tu hasa ku kala na vusunga ngecize ku lemesa ca vusunga ci ka tualelelaho? Kaha omo tu li na ku suena ku lamba ya kama, vati tua tantekeya ngecize Yehova a ka niunga lukungulukilo lueni? Tu ka tantekeya vikumbululo vievi vihula mu cilongesa ci na hatako.