NJA SEMUKILE mu 1923 mu mbonge ya Hemsworth, ku Inglaterra. Nja kala na mukuluntu uange lizina lieni Bob. Mu nja kele na miaka 9, vatate vezile na amo mavulu a lomboluele vati malombelo a kele na ku pakesa vantu. Vatate va lemene viuma vi va tandelemo. Ka va zangele civembulu ca vakuluntu va malombelo. Mu nima ya imo miaka, Bob Atkinson uezile ku ndzivo yetu na ku tu vuisa cimo ca vimpande via Muanetu Rutherford ku hitila mu cisandzi. Tua muene ngecize civunga caco cikeco cize vene ce ku tuhuola aze mavulu a va nehele vatate. Visemi vange va laniene Muanetu Bob a pue na ku lia hamo netu ku cinguezi na ku kumbulula vihula vietu ku tuala ha Mbimbiliya. Kaha neni ua tu laniene ku ya mu ku kunguluka ku ndzivo ya umo muanetu ua kele ha hiehi netu. Ngeci tua putukile ku kunguluka ntsimbu yose, kaha civunga caco ca puile honi cikungulukilo ca cindende mu Hemsworth. Mu nima ya ntsimbu, vangamba va membo (va tue ku sana lelo nguetu tuniungi va ku zinguluka) va ku kele ku ndzivo yetu kaha vapioneiro va mu vikungulukilo via ha hiehi navo va kele mu ku iza na ku lia hamo netu. Vaze vandolome na vandokazi va puile lungano lua cili cikuma kuli ange.

Ku matangua aze vusoko vuetu vua putukile mingoso. Vunoni vatate va lekele yaya, nguavo: “Nga u pua pioneiro, tu likela eyi mingoso.” Bob ua tavele, ngeci ua tundile ha ndzivo na miaka 21 mu ku pua pioneiro. Mu nima ya miaka ivali nange nja putukile vupioneiro na miaka 16. Ku ku-hua ca visimano nja kele na ku panga na vakuetu, vunoni mu kati ka simano vintsimbu via vingi nja kele na ku panga lika liange. Nja kele na ku pangesa kacisandzi na kamukanda ka vukaleho, kamukanda kaco ka kele na muzimbu ua undende kaha ua uasi ua mu Mbimbiliya. Yehova ua nji vezikisile na cilongesa ca Mbimbiliya kaha muntu uaco ua kolele vuasi mu lutsilielo. Kaha cingi ca vavusoko vueni navo vezile mu vusunga. Mu muaka ua hateleko, va nji hanguile ku pua pioneiro ua ku lifuila, hamo na ndokazi Mary Henshall. Va tu tumine ku cihela ka ca kele na cikungulukilo ku muhato ua Cheshire.

Mu Ndzita ya Mavu Ose ya mu Civali, vampuevo navo va va kakateyele ku linga vipanga via kuasele ku ndzita. Vakua masiko vecelele vamo vakua ku lihana  mu vipanga via Njambi va mu malombelo eka kati va ye ku ndzita, ngeci tua singaniekele nguetu netu vapioneiro va ku lifuila va ka tu ecela. Vunoni ka va tu tavele, ngeci tua vianene kaha ange va nji sokele mu kamenga matangua 31. Mu muaka ua hateleko tele nji li na miaka 19, va ka nji sompesele luvali naua muomu ka nja tavele ku kuasa ku ndzita. Vunoni ka va nji tualele naua mu kamenga. Mu viose evi, nja muene ngecize sipilitu santu ya kele na ku nji kuasa kaha Yehova ua kele na ku nji kaniamesa.​—Isaya 41:10, 13.

Mu 1946 nja litantekeyele na muanetu Arthur Matthews. Tele vuovuno na tundu mu kamenga mua kele vingonde vitatu omo lia ku viana ku ya ku ndzita. Mua tundile vene ngeci mu kamenga ua ka lipandakanene kuli muanaye Dennis, uze ua puile pioneiro ua ku lifuila mu Hemsworth. Vaise va va longesele vusunga tele vanike kaha va va mbatizile mu vunkavala. Mu ntsimbu ya indende va puile vapioneiro hamo lika, Dennis va mu tumine ku Irlanda. Ngeci Arthur ua salele lika lieni. Vatate va komokele ku fuitangana ceni na vilinga vieni via cili. Ngeci va mu laniene ku kala navo. Mu nja ka menekele visemi, nange na Arthur tua lihanene mu ku pua na ku kusa malonga mu nima ya ku lia. Mu nima ya ntsimbu tua putukile ku lituma mikanda. Mu 1948, Arthur va mu tualele naua mu kamenga vingonde vitatu. Tua liambatele mu Janeiro ya 1949, kaha vutumbe vuetu vua puile ku kala mu cipanga ca ntsimbu yose nga citava muono uetu uose. Tua kele na ku pangesa vimbongo vietu na mana, kaha mu matangua a ku huima tua kele na ku tonda vimbongo mu ku linga vipanga via ku hela vusuka. Na vivezikiso via Yehova, tua tualeleho vupioneiro.

Mu nima ya umo muaka, va tu tumine ku Irlanda do Norte, ha katete ku Armagh mu nima yaco ku Newry, cingi ca vantu mu vimbonge viaco va puile vakua Katolika. Vantu vaco va zindile malombelo eka, ngeci tua pandele ku zangama mu ku ambulula. Tua kele na ku likunguluila ku laako vimo vikilometru 16, ku ndzivo ya vamo vamuanetu, va ntsongo na mukuluntu. Tua kele na ku likungulula vantu 8 lika. Vintsimbu vimo tua kele na ku koselako. Tua kele na ku kosa mu simentu, kaha lia mukuavo na ku liaula na via-ku-lia via vingi. Lelo ce ku tu vuisa ndzolela ku tantekeya ngecize ku vimbonge viaco kua kala honi Vakaleho va vengi.

Vayaya na mpueyavo, Lottie, tele va pua laza vapioneiro ku Irlanda do Norte, kaha mu 1952 tu vose tu vauana tua ile ku ciuano ca muhato ku Belfast. Umo muanetu ua lihanene mu ku tu tambula ngeci tu vose tu vauana tua tulilile ku ndzivo yeni, hamo lika na ntuamena ua mbetele ya mu Grã-Bretanha, muanetu Pryce Hughes. Vutsiki vumo tua kele na ku simutuila via livulu God’s Way Is Love (Njila ya Njambi Ikeyo Cilemo), li va tuhuilile cikumakuma vakua Irlanda. Muanetu Pryce ua handekele ngueni ca cikalu ku ambuluila vakua Katolika mu Irlanda. Vamuanetu va kele na ku va tundisa ha vindzivo viavo, kaha vapatele va kele na ku suangeleya vantu linga va luise vamuanetu. Muanetu Pryce ua handekele ngueni: “Tu tonda vamo vamuanetu vaze va liambata kaha va kala na likalu va linge cipanga ca ku lifuila ca ku hana vantu livulu liaco mu cifuti cose.” * (Talenu ha litota.)  Cikeco cipanga ci tua tavele nguetu, “Tu ka ci linga!”

Cihela ci va kele na ku kala cikuma vapioneiro mu Dublin ca puile ku ndzivo ya kuku Ma Rutland, umo ndokazi ua miaka ya yingi mu vusunga. Netu tua ka keleko imo ntsimbu, kaha tua landesele vimo vikuata vietu. Kaha tu vose tu va uana tua londele ha motu ya Bob ya kala na litemba ku mukulo, kaha tua ile mu ku tonda likalu lia ku landa. Tua uanene limo lia kele vuino, kaha tua vundilile mukua ku li landesa a tu tualelelio ku ndzivo muomu tu vose ka tua tantekeyele ku endesa. Tangua lize ku cinguezi yaliange ua tumamene ha muhela na ku linga ngue a li na ku endesa likalu. Lia mukuavo ua setekele ku endesa likalu, ndokazi Mildred Willet (umo missionaliu, mu nima ya ntsimbu ua sombokele kuli muanetu John Barr) uezile. Ua tantekeyele ku endesa likalu! Ngeci ua tu longesele ku endesa, mu nima yaco ngeci tua ile.

Kaha tua ka tondele ndzivo. Vamuanetu va tu mamuine nguavo kati tu yoyele mu hondo ya mu likalu muomu vitozi va hasa ku tu tsimikilamo. Ngeci tua tondele ndzivo vunoni ka tua i uanene. Vutsiki vuaco tua kosele mu likalu tu vose tu vauana. Lia mukuavo naua tua ka uanene hondo ya ku sindumuna ya ku panga ku muntu, ya kele na tumihela tuvali, ou helu ukuavo muintsi. Mukemuo vene mu tua yoyelele. Tua vuile ndzolela muomu hondo yaco tua hasele ku imika mu vitali via va ndimi va kele na ku tu tambula vuino. Tua kele na ku ambuluila muimbo limo lia kele ku laako na haze ha tua kele na ku seza tu hondo tuetu kampe vikilometru 16 ni 24. Mu nima ya ku ka ambuluila ku cihela ceka kasi tua kele na ku hilukila haze ha kele hondo yetu.

Tua ile ha vindzivo viose ku vutokelo vua Irlanda, ca ku hona ku tu luisa cikuma. Tua hanene mikanda i tuvakana 20.000, kaha tua tumine mazina a vaze va muesele cizango ku mbetele ya ku Grã-Bretanha. Ca pua civezikiso ca kama ku kala na vihita via Vakaleho ku Irlanda lelo lino!

Mu nima ya imo miaka, va tu tumine ku vutokelo vua ku Londres. Mu nima ya vimo visimano, vamuanetu va ku mbetele ya ku Grã-Bretanha va sanene yaliange linga a pue kaniungi ua ku zinguluka ku putuka vene lia mukuavo! Va tu longesele cipanga caco mu simano imo kaha va tu tumine ku Escócia, yaliange ka kele na ntsimbu ya yingi ya ku liviukisila vimpande vieni. Vunoni ntsimbu yose ua kele na cizango ca ku linga nkala cuma mu vipanga via Njambi, ambe nga ca cikalu cikuma. Lungano lueni lua nji kuasele cikuma. Tua lemene cikuma cipanga ca vuniungi vua ku zinguluka. Mu ku linga tua kele ku cihela cize ka ca kele na vikungulukilo imo miaka, ku kala ha kati ka vamuanetu va vengi-vengi ca puile civezikiso ca kama.

Mu va laniene yaliange ku Sikola ya Ngileande mu 1962, ca puile ca cikalu. Muomu sikola yaco tele ya vingonde likumi, vunoni ange nja pandele ku sala muomu ka va nji laniene. Vutuhu ngoco nange na yaliange tua likuminyine ngecize citava a ye. Vunoni mue ku ile, ange nga ka nja kele na mukuetu ueka mu vupioneiro ngeci mbetele ya nji hiluisile ku Hemsworth mu vupioneiro vua ku lifuila. Mu nima ya muaka umo, yaliange ua hilukile kaha va mu puisile kaniungi ua muhato. Muhato u tua menekele ua puile Escócia, ku cihava ca Inglaterra, na ku Irlanda do Norte.

Mu 1964, yaliange va mu hanguile ku pua ngamba ua Mbetele ya mu Irlanda. Ha katete, ka nja tondele ku ya ku Mbetele muomu nja lemene cikuma cipanga ca vuniungi vua ku zinguluka. Mu nje ku vuluka muono ua ku nima, nje ku santsela cikuma ku civezikiso ca ku pangela ha Mbetele. Mu ku mona cange, nga mu tava nkala cipanga ambe vene nga ka mua ci lemene, Yehova kasi a ka mi vezikisa. Ku Mbetele nja pangele mu seketa, ku longeka mikanda, ku teleka na ku komba. Ntsimbu imo tua hasele naua ku linga cipanga ca kaniungi ua muhato na ku tantekeya vamuanetu mu cifuti cose. Evi, hamo lika na ku mona vandongesi va Mbimbiliya va kola mu lutsilielo, ca tu lingisile ku likata na vamuanetu mu Irlanda. Mua vusunga civezikiso ca kama!

Ciuano ca vifuti ca katete mu Irlanda, ca hitilile ku Dublin mu 1965. * (Talenu ha litota.) Vutuhu va tu luisile cikuma vunoni ciuano cendele vuino. Kua solokele vantu 3.948, kaha va mbatizile 65. Vamuanetu va ku pua 3.500 va ku vifuti vieka va tulilile ku vindzivo via vantu mu Dublin. Nkala muntu ua tambuile ava vangendzi ku ndzivo yeni, ua tambuile mukanda ua ku santsela. Kaha vantu vaco navo va sangalele vilinga via cili via vamuanetu. Mua vusunga evi via aluluile cifua ci va tu muenenemo vantu mu Irlanda.

Mu 1966 Irlanda do norte na Irlanda do sul va putukile ku vi tuamenena ku mbetele imo lika mu Dublin. Eci ku lipandakana ca litepele cikuma na viuma vi va kele na ku linga vantu mu cifuti cose, muomu vakevo va litepesele omo lia pulitika na vulombelo. Tua viukililile ku mona cingi ca vakua Katolika veza mu vusunga mu ku pangela Yehova hamo lika na vamuanaye vaze va kele laza mu Protestante.

Mu 2011 miono yetu ya alulukile mu vutuntu mu va pandakanene vimbetele via Grã-Bretanha na Irlanda, kaha va tu tumine ku Mbetele yaco ku Londres. Mu ntsimbu ize, cihindu ca yaliange ca putukile ku nji umisa mutima. Va mu uanene na mal de Parkinson (vuvezi vua vukalu vue ku kolotesa vitsiha). Ngeci, lia 20 ya Maio ya 2015, yaliange uze i nja puisile kavusamba mu miaka 66, ua tsile. Ua nji sila vusiua vua kama.

Tunde haze, nje ku linienga na ku vavala litima. Yaliange ua kele na ku nji kuasa mu viose, ngeci nje ku mu vuila vusona vua kama! Vunoni ku hita mu visoti ngeci muevi, ce ku lingisa muntu ku likuata vusamba vua kama na Yehova. Nje ku viukilila mu ku tantekeya ngecize vantu va vengi va lemene yaliange. Nje ku tambula mikanda ku vamuanetu va ku Irlanda, Grã-Bretanha na ku Amerika. Mikanda yaco na ku kaniamesa ci nja tambuile kuli muanaye ua mukuluntu Dennis na mpueyeni Mavis, na vehua vange Ruth na Judy, vie ku nji kuasa mu njila ka nji hasa ku lombolola.

Mukanda ue ku nji kaniamesa cikuma ua pua Isaya 30:18. Ua handeka nguauo: “Yehova a ka tumamena, mangana a mi lingile kavumbi; Na ngoco vene a ka mona vukama a mi vuile cikeketima: muomu Yehova ikeye Njambi ua vuoloke; Va vezika vaze vose va mu tumamena.” Ce ku nji lembezieka cikuma ku tantekeya ngecize Yehova na tumamena ntsimbu ya ka manusula visoti vietu viose na ku tu hana vipanga via cili mu mavu aha.

Mu nje ku singanieka ha muono uetu, nje ku mona vati Yehova ua tuamenena na ku vezikisa cipanga ca ku ambulula mu Irlanda! Nje ku livua ku vezika mu ku pua umo ua vantu va kuasa mu cipanga caco. Mua vusunga ku ononoka vie ku tu tuma Yehova ce ku neha vivezikiso ntsimbu yose.