Visemi vange, va lilongesele vusunga ku vi 1920 tele kanda va liambate. Yange co nja semukile ku vuputukilo vua 1939. Tele nji kanike ku Inglaterra, nja lemene kuya na visemi vange ku viuano via Vakua Kilistu kaha nja lisonekesele ku Sikola ya Vipanga via Teoklasi. Na lelo lino, ka nje ku suva litangua lia katete li nja lingile cimpande mu Sikola ya Vipanga via Teoklasi. Muomu va nji imikile ha cikasa linga nji hase ku heta ha mutula. Nja vuile liova, muomu tele nji li na miaka itanu na umo kaha mu mbunga mua sulile vakuluntu.

Vatate va nji sonekelele amo mezi a asi a ku pangesa mu ku ambulula hamo ha ka lipapelo. Nja kele na miaka 8 mu nja ka ngongotele ha imo ndzivo lika liange. Kaha nja vuile ndzolela ya kama, omo ivene ndzivo ua tandele kalipapelo kange, kaha ua tavele livulu, “Seja Deus Verdadeiro”! Ngeci nja sikulukile lusi mu tapalo nji ka lekeko vatate. Ku ambulula na ku kunguluka, via nji vuisile ndzolela na ku nji kuasa ku kala na cizango ca ku pangela Yehova mu cipanga ca ntsimbu yose.

Vusunga vua mu Mbimbiliya, vua putukile ku nji kuata ku mutima omo vatate va nji sonekesele, linga nange nji pue na ku tambula Vutala vua Kaniungi. Nja kele na ku tanda nkala Vutala oku vu ci heta ngecize. Nja putukile ku kulahela cikuma muli Yehova, ngeci nja hetele ha ku lihana kuli ikeye.

Mu 1950, vusoko vuetu va vu hanguile ku ka kungulukila ku ciuano ca limbo ca hitile ku Nova Iorque mu 1950, ca mutue: “Aumento da Teocracia.” Lia mu Ciuana, 3 ya Agosto, mutue ua litangua ua puile, “Litangua Lia Vamisionaliu.” Ha litangua liaco, muanetu Carey Barber uze ua puile mukua Civunga ca Vantuamena mu nima ya ntsimbu, ua hele cimpande ca mbatizimu. Mua lingile vize vihula vivali kuli etu vakua kuya ku mbatizimu, nja katukile na ku handeka nguange, “Emuane!” Vutuhu nja kele na miaka 11, vunoni nje vuisisile ngecize  nji na lingi cihangula ca kama. Vunoni nja vuile liova lia ku kovela mu mema, muomu tele ku nji tantekeyamo ku tana. Ngeci vananantu navo va ile nange ku cisali kaha va nji hele vusunga ngecize viose vi kenda vuino. Va nji mbatizile vuasi-vuasi, na ha masima ka nja heteleho va na nji zavululamo laza. Umo muanetu ua nji zunduile ha ntunda na ku nji hana ku mukuavo ua nji mbatizile, kaha mukuavo naua ua nji tuhuile mu cisali. Tunde tangua lize lia seho, Yehova ue ku tualelelaho ku nji inikila vinjila viange.

Mu nja manusuile sikola, nja tondele ku linga vupioneiro. Vunoni valongisi vange va nji kaniamesele kuya ku sikola ya kama; nja tavele ntsindiye yavo, ngeci nja ileko. Vunoni mu ntsimbu ya indende lika, nja nongonuene ngecize ka nji hasa ku tualelelaho ku kala na lutsilielo lua ku kaniama oku naua nji tuala mana ku vilongesa viange. Ngeci nja hanguile ku likela sikola yaco, nja vundilile kuli Yehova kaha na kasingimiko kose nja sonekele mukanda ua ku likela universidade mu muaka uze vene ua katete. Kaha nja kulahelele muli Yehova na mutima uose na ku putuka vupioneiro.

Nja putukile cipanga ca ntsimbu yose mu Julho ya 1957 mu mbonge ya Wellingborough. Nja vundilile vakua Mbetele ya mu Londres, va nji hanguile pioneiro ua vutongue u nji ka lipandakana neni. Ngeci va nji hanguilile Muanetu Bert Vaisey, muanetu uaco ua nji longesele viuma via vingi kaha ntuima yeni ya nji kuasele ku kala na programa ya cili ya ku ambulula. Mu cikungulukilo cetu, mua kele lika vandumbuetu va tusinakazi vatanu na umo, Muanetu Vaisey, kaha nange. Ku liviukisila viuano viose na ku kumbulula via nji hele vukovelelo vua vuingi vua ku vueza ku lukulahelo luange muli Yehova na ku muesa lutsilielo luange.

Mu nima ya ntsimbu va nji tualele mu kamenga omo lia ku viana vusualale. Mu nja tundilemo nja putukile ku litantekeya na ndumbuetu Barbara, ua puile pioneiro ua ku lifuila. Ngeci tua liambatele mu 1959, na ku tava kuya kuose-oko ku va tu tuma. Ha katete va tu tumine ku Lancashire, ku vucelo vua Inglaterra. Kaha mu Janeiro ya 1961, va nji laniene ku Escola do Ministério do Reino ku Mbetele ya ku Londres mu ngonde imo lika. Mu nima yaco, va nji hanguile ku pua kaniungi ua ku zinguluka, nja komokele cikuma. Mu visimano vivali, va nji longesele ku pua kaniungi kuli umo kaniungi ua ku zinguluka ua vutongue vua kama, mu mbonge ya Birmingham. Kaha mpueyange neni va mu tavesele kua ku lipandakana netu. Mu nima yaco tua ka pangele mpundu ku va tutumine ku Lancashire na Cheshire.

Mu tua kele ha matangua a ku huima, mu Agosto ya 1962, tua tambuile mukanda ua ku tunda ku Mbetele. Mu tua u fuikile, tua uanenemo mapapelo a ku lisonekesa nauo ku Sikola ya Ngileande! Mu nima ya ku vundila ha cimpande caco, nange na mpueyange tua sonekesele kaha na ku hiluisa mikanda yaco ku Mbetele vuasi-vuasi ngue mu va tu vundilile. Mu nima ya vingonde vitanu, tua kele mu vungendzi vuetu vua ku ya ku Brooklyn, Nova Yorke, ku Sikola ya Ngileande numelu 38, ize ya kele na ku ambata vingonde likumi.

Sikola ya Ngileande, ka ya tu longesele lika via Lizi lia Njambi na lukungulukilo lueni, vunoni na via vamuanetu mu mavu ose. Mu ku linga tele ange nji  li na miaka 24 mpueyange 23, tua lilongesele via vingi ku vakuetu va tua kele na ku lilongesa navo mu sikola. Nja kele na civezikiso ca ku panga nkala litangua na muanetu Fred Rusk umo ua valongisi vetu. Cimamuna ca kele na ku ntsindika cikuma, ca puile ca ku mamuna vakuetu mu vuoloke ni nguetu ku linga cose linga Mbimbiliya i pue luvula lua vimamuna vietu. Mu tua kele ku sikola, vamuanetu va vutongue vua kama va kele na ku tu hana vimpande, ngeci mua muanetu Nathan Knorr, Frederick Franz, na Karl Klein. Kaha naua etu vandongesi tua lilongesele via vingi kuli muanetu ua ku likehesa A.  H.  Macmillan, uze ua tu hanene cimpande ca tu kuasele ku ivuisisa vati Yehova a ka tu tuamenena mu ntsimbu ya ku tu eseka ya putukile mu 1914 ku tuala ku vuputukilo vua 1919!

Mu ya lingile sikola yetu iya na ku suena ku ntsongo, muanetu Knorr ua lekele yange na mpueyange ngueni, va tu tuma ku Burundi mu Afrika. Ngeci tua tuntilile vuasi ku cisete ca mikanda ca ha Mbetele tu ka tonde mukanda ua muaka ua muesele vakua ku ambulula vangahi va kele ku Burundi ku ntsimbu ize. Vunoni tua komokele cikuma, muomu ka tua uanene na imo mizimbu yahi ku tuala ha cifuti caco! Cili vene, va tu hanguilile cifuti ka ca kele na umo mukua ku ambulula uahi kaha etu naua kanda tu ciyeko. Tu omine cikuma mitima! Ngeci tua vundilile cikuma kaha vivundilo vikevio via tu kuasele ku lembama mitima.

Viose via ka tu puilile via vungendzi, cihela, cisemua, na lilimi. Tua pandele ku lilongesa Françes. Kaha naua tua pindile mu ku tonda cihela ca ku kala. Mu tua kele matangua avali mu Burundi umo mukuetu u tua kele nendi ku sikola ya Ngileande Harry Arnott, uezile mu ku tu mona tele a hiluka ku Zambia kuze ku va mu tumine ku ka pangela. Ua tu kuasele ku uana ndzivo, ize ya puile ndzivo yetu ya katete mu cipanga ca vumisonaliu. Vunoni mu nima ya ntsimbu ya indende, va putukile ku tu luisa kuli vakua ku masiko vaze ka va tantekeyele na vimo viahi ku tuala ha Vakaleho va Yehova. Mu nima ya ntsimbu ya indende, tele vulungi vu ya na ku tepuluka, vakua masiko va tu lekele nguavo ka citava tu kale mu cifuti nga ka tuesi na mapapelo a vipanga. Kaha ca vusiua, tua tundile mu cifuti caco na ku ka kala ku cifuti ceka ku Uganda.

Tua lisosomuene cikuma muomu tua kele na kuya ku Uganda ca ku hona vistu, vunoni tua kulahelele muli Yehova. Umo muanetu ua ku Kanada uze ua ile mu ku ka pangela ku cihela ku tondeka cikuma vukuasi, ua hasele ku lombolola cisoti cetu kuli umo ua vakua ku niunga vingamba via  cifuti. Ngeci va tu tavesele ku kala vimo vingonde mu cifuti ntsimbu tu tonda mapapelo a ku kalamo. Evi via tu muesele ngecize Yehova ua kele na ku tu kuasa.

Muono mu Uganda ua litepele cikuma na ua ku Burundi. Muomu cipanga cetu tele va ci tavesa laza kuli vakua masiko, vutuhu mu cifuti cose mua kele lika Vakaleho va ku pua 28. Kaha mu tua kele na ku ambulula, tua uanene va vengi vakua ku handeka Engles. Vunoni mu nima ya ntsimbu ya indende, tua muane ngecize linga tu kuase mpundu vantu ku kola mu lutsilielo, tua pande ku lilongesa cipue lika limo lia malimi a mu cifuti caco mpundu. Tua putukile ku ambuluila mu Kampala ku cihela ci va kele na ku handeka cikuma Lunganda, ngeci mukemuo tua hanguile ku lilongesa lilimi liaco. Ca ambatele miaka ya ingi linga tu hase ku lilongesa ku handeka vuino lilimi liaco! Vunoni ca kuasele cikumakuma ku cipanga ca ku ambulula. Ku lingamo, ca tu kuasele ku putuka ku ivuisisa vuino vukuasi vu va tondekele mpundu vandongesi vetu va Mbimbiliya mu lutsilielo. Vandongesi va hasele ku fukula mitima yavo na ku tu leka vati va kele na ku livua ku tuala ha viuma vi va kele na ku lilongesa.

Ndzolela yetu ya ku kuasa vakua ku likehesa ku tava vusunga, ya livuezelelele omo lia civezikiso cikuavo naua. Va tu hanguile ku pua tuniungi va ku zinguluka kaha tua lizengele mu cifuti cose. Mbetele ya ku Kenya, ya tu tumine ku linga mangendzi a ku lizenga mu cifuti cose, mu kuya na ku tala-tala ku vihela vika kua tondekele cikuma vapioneiro va ku lifuila. Vintsimbu via vingi, tua liuanene na vantu va tu tuambuile na ndzolela ya kama, vutuhu ka va tantekeyele Vakaleho va Yehova. Va tu tambuile na mavoko avali, kaha na ku tu zumbula.

Tua lingile naua vumo vungendzi vueka vua ku tovala. Nja tundile ku Kampala na kuenda matangua avali mu kumboyo kuya ku cikuma ca ku Kenya ca mu Mombasa. Kaha mu nima yaco, nja londele naua mu mbapolo ya kuya ku Seychelles vimo vinkundu via mu kalunga ndonga ua Índiku. Mu nima ya ntsimbu, tunde mu 1965 ku tuala 1972 mpueyange ua putukile kuya nange ku sua kumo ku vinkundu via Seychelles. Mu ntsimbu yaco kua kele vakua ku ambulula vavali lika kaha va puile civunga na ku pua cikungulukilo ca ntuima. Nja lingile mangendzi akuavo a ndzolela a ku ka mona vamuanetu ku Eritreia, Etiópia na Sudão.

Uganda ya kovelele mu mbuanja omo masualale va putukile ku sika nguvulu ku ndzili. Miaka ya lamba ya hateleko, ya nji longesele seho ya kala ha ku ononoka aa mezi “Hanenu Sezale via Sezale.” (Mako 12:17) Ntsimbu imo vose vakua vifuti vieka, va kele mu Uganda va va tumine ku ka lisonekesa ku pulisia ya kele ha hiehi na hembo liavo. Ngeci tua ononokele vuasi-vuasi. Mu nima ya matangua a andende, tua kele na ku lizenga na likalu mu Kampala kaha vapulisia va vusueke va tu imikile na umo mukuetu misionaliu. Va tu vangeyele nguavo, tu vandondzi na ku tu tuala ku cikota ca kama ca vapulisia! Mu tua ka heteleko, tua lomboluele ngecize tua pua vamisionaliu va ciyulo. Vutuhu vintsimbu via vingi tua setekele ku va lomboluela ngecize tua lisonekesa laza ku pulisia, ka va tu halakanene. Ngeci va tu ambatele na mata na ku tu tuala ku pulisia ya kele ha hiehi na hembo lietu. Tua vuile ndzolela ya kama, mu tua ka uanene pulisia ua kele na ku panga tangua olio uze ua tantekeyele ngecize tua lisonekesa laza! Ngeci ua lekele vaze vapulisia va tu kuatele va tu ecele.

Ku matangua aze, tua kele na ku hita ku vintsimbu via vikalu mu va kele na ku tu imika ku vivunga via masualale vakua ku kika vi tapalo. Cikumakuma nga masualale vaco va na pende.  Vunoni vintsimbu viose tua kele na ku vundila na ku ivua ciyulo mu mutima, mu va kele na ku tu ecela kaha na ku tu sokoluela linga tu hite. Vunoni ca vusiua mu 1973, vamisionaliu vose va ku vifuti vieka va va kakateyele ku tunda mu Uganda.

Ngeci va tu tumine naua ku ka pangela ku cifuti ceka ku Côte d’Ivoire. Eci ca tondekele naua ku alulula muono uetu kampe mu vutuntu. Tua pandele ku lilongesa cisemua ceka, ku handeka francês kampe ntsimbu yose lueka naua, kaha na ku seteka ku litombola na vamuanetu vamisionaliu va ku vifuti via ku li seza-seza! Vunoni tua muene lukuavo naua ngecize Yehova ali na ku tu tuamenena omo vakua mitima ya cili, kaha vakua ku likehesa va putukile ku tava vusunga. Tua muene vati ku kulahela muli Yehova ca mu lingisile a tu inikile vinjila vietu.

Mpueyange Barbara va mu uanene na kanser. Vutuhu tua kele na kuya ku vifuti vieka linga va ka sake mpueyange, vunoni mu 1983 tua muene ngecize ku citava naua tu tualelelaho mu cipanga cetu mu Afrika. Nange na mpueyange tua vuile vusiua vua kama!

Kanser ya mpueyange, ya livuezelele mu tua kele ku Mbetele ya ku Londres kaha mu nima ya ntsimbu ua tokele. Vusoko vua Mbetele vua tu kuasele cikuma-kuma. Kua kele umo muanetu na mpueyeni va nji kuasele cikuma-kuma ku tualelelaho ku kulahela muli Yehova. Mu nima ya ntsimbu, nja liuanene na umo ndumbuetu ua lizina Ann ua kele na ku iza mu ku pangela ha Mbetele, kaha ua puile pioneiro ua ku lifuila ua vutongue. Kaha cilemo ceni kuli Yehova ca muesele ngecize ua puile muntu ua kuhia mu lutsilielo. Tua liambatele mu 1989 kaha tue ku pangela ha Mbetele ya ku Londres na lelo lino.

Tunde mu 1995 ku neha mu 2018, nja kele na civezikiso ca ku pua muluua ua ku cikota cetu, (laza va mu lukile nguavo muluua ua cifuti) kaha tua menekele vifuti kampe 60. Mu nkala vungedzi vuaco nja muene vati Yehova ue ku niunga vangamba veni ambe va hita mu visoti via ku fua vati.

Ku umo ua mangendzi aco a tua lingile mu 2017, tua ile mu Afrika. Kaha nja vuile ndzolela ya kama ya ku tuala mpueyange Ann lua katete ku Burundi. Cikuavo naua, tua ka komokele cikuma ku uana vakua ku ambulula mu cifuti cize. Mu limbo li nja ambuluilile ku ndzivo na ndzivo, mu 1964 mukemuo mu va tungile Mbetele ya cili, ya kele na ku tuamenena vakua ku ambulula 15.500.

Kaha nja vuile ndzolela ya kama mu nja tambuile lipapelo lia lomboluele mangendzi a nje ku lingile mu 2018. Ha vifuti vi nja pandele ku ka meneka, ha kele Côte d’Ivoire. Mu tua hetele mu mbonge ya cikota, mu Abidjan nja vuile ngue nji na hiluka kuimbo. Mu nja talele ha mukana ua mazina a mu vihondo via ha Mbetele linga nji mone veya va kele muhondo i tua lihatele nayo, nja mueneho lizina lia mundambo, muanetu Sossou. Nja vulukile ngecize ikeye ua puile ntuamena ua vipanga vietu mu nja kele mu Abidjan. Vunoni nja sevukile. Uze Sossou ua puile ueka—ua puile muaneni.

Yehova ua puisamo cikulaheso ceni. Mu visoti via ku li seza-seza vi nja hita, nja heta ha ku limuena ngecize nga tu kulahela muli Yehova, cili vene ue ku tu inikila vinjila vietu. Kaha nji tonda ku tualelelaho ku kava njila ka ye kuhua ize ya ka tualelelaho Yehova ku tuila ceke na mu mavu a aha.—Visi. 4:18.