1. Vika va seza Vakua Kilistu va vengi, kaha omo lia vika?

MAKULUKAZI na makulukazi a vangamba va Njambi lelo lino, va seza viuma via vingi cikuma ku nima. Vavengi va hangula ku tualelelaho mu vuzike. Vaze va liambata co ve ku nakuila ku lutue via ku sema. Kaha masoko a engi a hangula ku yoya muono ua uasi kati ku lilemuisa na vupite. Vose ava, va linga evi vihangula omo lia vusunga vumo lika vua kama: Va tonda ku kala na via vingi via ku linga mu cipanga ca Yehova. Ve ku viukilila na vize vi vali navio, kaha va kulahela ngecize Yehova a ka va hana viose via va kambela. Vuno tangua va ka liveya ni? Na limo litangua liahi! Vusunga vuka tuli navuo? Muomu ku nima Yehova ua hanene viose vize via kambelele vangamba veni. Ca ku muenako, Yehova ua vezikisile Avilahama, uze ua puile “ise ya vose vakua ku tsiliela.”—Loma 4:11.

2. (a) Kuliya na VaHevelu 11:8-10, 16, omo lia vika Avilahama ua tavele ku seza mbonge ya Ule? (b) Vika tu simutuila mu cilongesa cino?

² Avilahama ua sezele muono ua cili mu mbonge yavo ya Ule ku cizango. Omo lia vika? Muomu ua lavelelele mbonge ni nguetu “nganda ize i li na mavula” a vusunga. (Tandenu VaHevelu 11:8-10, 16.) Mbonge yaco ya pua ika? Visoti vika ua lihitile navio Avilahama, mua kele na ku lavelela mbonge yaco linga va i tunge? Kaha vati tu hasa ku tambuluisa Avilahama na vamuanetu vakuavo ve ku kava lungano lueni ku matangua ano? Tu hilulenu ha vihula evi.

3. Mbonge ni nguetu nganda ya kele na ku lavelela Avilahama ya puile ika?

³ Mbonge ya kele na ku lavelela Avilahama ya pua Vuangana vua Njambi. Kaha Yesu Kilistu ikeye Muangana uayo hamo lika na Vakua Kilistu 144.000 va ku vuavesa. Paulu ua tumbuile Vuangana vuaco ngueni “nganda ya Njambi mukua muono.” (VaHe. 12:22;  Ku-So. 5:8-10; 14:1) Yesu ua longesele vandongesi veni va vundile ku iza ca Vuangana vuaco, linga cizango ca Njambi va ci linge hano ha mavu ngue mu ve ku ci linga muilu.—Mat. 6:10.

4. Kuliya na Njenisisi 17:1, 2, 6, vingahi ua tantekeyele Avilahama ku tuala ha mbonge ni nguetu Vuangana vua kulahesele Njambi?

⁴ Vuno Avilahama ua tantekeyele vati vu ka fua Vuangana vua Njambi ni? Houe. Mizimbu yaco ya puile ya “ku suekesa” mu vihita via miaka. (Efe. 1:8-10; Kolo. 1:26, 27) Vunoni Avilahama ua tantekeyele ngecize, vamo va ku mbuto yeni tangua va ka pua vamiangana. Muomu Yehova ua mu hanene cikulaheso caco mpundu. (Tandenu Njenisisi 17:1, 2, 6.) Avilahama ua kele na lutsilielo lua ku kaniama mu vikulaheso via Njambi. Lutsilielo luaco lua mu lingisile ngue ua kele na ku mona Uze ua ku vuavesa ni Mesiya, ue ku puile Muangana ua Vuangana vua Njambi. Omo liovu vusunga, Yesu ua lekele vaYundeya ngueni: “Avilahama kukuenu ua viukililile mu ku mona litangua liange: kaha ua li muene, ua zolelele.” (Yoa. 8:56) Mua vusunga, evi via muesa ngecize Avilahama ua tantekeyele ngecize vakua mbuto yeni va ka pua mutamba ua vumo Vuangana vua ka tumbika Yehova, kaha ua lavelele na ndzolela ku lipuisamo ceci cikulaheso ca Yehova.

5. Vati tua tantekeya ngecize Avilahama ua kele na ku lavelela nganda ya ku tunga kuli Njambi?

⁵ Vati Avilahama ua muesele ngecize ua kele na ku lavelela nganda, ni Vuangana vua tumbikile Njambi? Ha katete, Avilahama ka hakuilile na vumo vuangana vua ha mavu vuahi. Ua puile cendangane mu muono ueni uose, ka tondele ku tunga mu cifuti na cimo cahi, linga kati a hakuile vamiangana va mavu. Cikuavo naua, Avilahama ka litungilile vuangana vueni ivene. Vunoni, ua tualeleho ku ononoka Yehova na ku lavelela ku lipuisamo ca cikulaheso Ceni. Mu ku lingamo, Avilahama ua muesele lutsilielo lua ku komouesa muli Yehova. Tu hilulenu vimo visoti via lihitile navio na ku mona vika tu hasa ku lilongesa ku lungano lueni.

6. Vati ya fuile mbonge ya Ule?

⁶ Ize mbonge ya Ule ya sile Avilahama ya puile mbonge ya ciyulo, kaha cingi ca vantu va puile vakua ku lilongesa. Cikuavo naua, ya puile mbonge ya vupite kaha ya cili cikuma. Mbonge yaco va i zengelekele na vivumbe via kama, kaha ku mitamba itatu ya vivumbe kua kele ndonga ya kama ya ku hinda. Vakua Ule va kele na vutongue vua ku soneka na ku linga vikonda. Mbonge yaco,  citava ya puile cikota ca vakua mingoso muomu vakua ku hinda mu vingundu va uana vindukumentu via mingoso via vingi ha cihela caco. Vindzivo via vantu via puile via vindopi, via ku salimba, kaha via ku kuita tinda ya ku toka. Cikuavo naua, vindzivo via vingi via kele na vihondo 13 ni 14 via zengelekele mbandza ya ku vunda na mavue.

7. Omo lia vika Avilahama ua pandele ku kulahela muli Yehova linga a mu niunge na ku niunga vusoko vueni?

⁷ Avilahama ua pandele ku kulahela ngecize, Yehova a ka mu niunga hamo lika na vusoko vueni. Omo lia vika? Vulukenu ngecize Avilahama na Sala va sile ndzivo ya cili mu mbonge ya cili ya Ule, linga va ka yoyele mu vimbalaka mu viana via Kanana. Avilahama na vusoko vueni, ka va kele naua mu mbonge ya ku niunga ku vivumbe na vindonga via ku hinda. Vunoni, va kele mu ngoco, kaha ce ku puile ca casi ku va luisa ku vitozi.

8. Vitanga vika ua lihitile navio Avilahama ntsimbu imo?

⁸ Vutuhu Avilahama ua kele na ku ononoka Njambi, vunoni ntsimbu imo ua hitile mu vitanga via kama. Avilahama ue ku landukile na vusoko vueni. Vati naua omo? Mu cifuti ca mu tumine mpundu Yehova mua hitile ndzala ya kama. Mu ku linga ndzala ya hianene cikuma, Avilahama ua hanguile ku tinina ku Ingito na vusoko vueni, a ka kaleko imo ntsimbu. Vunoni mua ka heteleko Falao muangana ua Ingito ua ka mu niekele mpueyeni. Aci singaniekenu ha cisoti ca mutima ca kele naco Avilahama, mu ku lavelela noho Yehova ua kakateyele Falao a hiluise mpueyeni.—Njen. 12:10-19.

9. Visoti vika via mu vusoko ua pindile navio Avilahama?

⁹ Avilahama ua kele na visoti via vingi mu vusoko. Ca ku muenako, mpueyeni Sala vutuhu ua mu lemene vunoni ua puile ntsimpi, kaha ua pindile na cisoti caco mu miaka ya ingi. Mu nima ya ntsimbu, Sala ua hele ngamba yeni ua mpuevo Hangale kuli Avilahama linga a mu semeneko vana. Vunoni Hangale mua kele na mivila ivali ua putukile ku tsopa Sala. Hangale ua hianeselemo ku tsopa Sala, ngeci Sala ua mu sekuile hembo.—Njen. 16:1-6.

10. Vika via solokele ha kati ka Ismaele na Isake viesekele lukulahelo lua Avilahama muli Yehova?

¹⁰ Mu nima ya viose evi, amba vuose Sala neni uemitile na ku sema Isake. Avilahama ua lemene vana veni vose vavali, Ismaele na Isake. Vunoni, mu ku linga Ismaele ua kele na ku yandesa Isake, Yehova ua lekele Avilahama a sekule Ismaele na naye Hangale. (Njen. 21:9-14) Kaha mu nima ya ntsimbu, Yehova ua vundilile Avilahama a kombeleye muaneni Isake. (Njen. 22:1, 2; VaHe. 11:17-19) Mu visoti evi vivali Avilahama ua pandele ku kulahela ngecize, Yehova tangua aka sungamesa viuma ku tuala ha vana veni.

11. Omo lia vika Avilahama ua pandele ku lavelela na lukakatela kuli Yehova?

¹¹ Kaha mu ntsimbu yose eyi Avilahama ua pandele ku lilongesa ku lavelela kuli Yehova. Mua tundile ku Ule hamo lika na vusoko vueni, halumo tele na pulakana laza miaka 70. (Njen. 11:31–12:4) Kaha kampe mu cihita ca miaka Avilahama ua yoyele mu vimbalaka mu cifuti ca Kanana, kaha ua kele na ku nunguluka-nunguluka ku sua kumo. Avilahama ua tsile na miaka 175. (Njen. 25:7) Vunoni, ka muene ku lipuisamo ca cikulaheso ca Yehova ca ku hana cize cifuti ku mbuto yeni. Kaha naua, ka hetele ha ku mona ku lipuisamo ca cikulaheso ca Njambi, ca ku tumbika mbonge ya luvula lua vusunga ni nguetu Vuangana vua Njambi. Vutuhu ngoco, Mbimbiliya ya muesa ngecize Avilahama “ua tsile ku vusinakazi vua cili kasinakazi ua ku sula na miaka.” (Njen. 25:8) Vutuhu Avilahama ua hitile mu visoti viose evi, vunoni ua tualeleleho ku kala na lutsilielo lua ku kaniama muli Yehova na ku lavelela kuli Ikeye na ndzolela. Omo lia vika ua hasele ku kolesa? Muomu mu muono ueni uose Yehova ua mu niungile na ku mu puisa kavusamba keni.—Njen. 15:1; Isaya 41:8; Tia. 2:22, 23.

12. Vika tua lavelela, kaha vika tu simutuila?

¹² Ngeci mua Avilahama, netu tua lavelela mbonge ize ya kala na luvula lua vusunga. Vunoni, ka  tuesi na ku lavelela mbonge yaco va ci i tunge, houe, muomu va i tunga laza. Vuangana vua Njambi va vu tumbikile mu 1914, kaha vua putuka ku sika mu vutuntu muilu. (Ku-So. 12:7-10) Vunoni, tuli na ku lavelela vu sike mu vutuntu hano ha mavu. Kaha omo tu lavelela ku lipuisamo cevi viuma, kuli visoti via vingi vi tu ka lihita navio, via ku lifua na vize via Avilahama na Sala. Vuno vangamba va Yehova matangua ano ve ku hasa ku tambuluisa lungano lua Avilahama ni? Mizimbu ya ku yoya ya tuhuka mu maVutala, ya muesa ngecize Vakua Kilistu vavengi ve ku muesa lutsilielo na lukakatela, ngeci mua Avilahama na Sala. Tu hilulenu lika mizimbu ya indende ya ava vamuanetu na ku mona vi tu hasa ku lilongesa kuli vakevo.

13. Vika mua lilongesa ku lungano lua muanetu Walden?

¹³ Puenu na ku tava ku likela ni ku seza vimo omo lia Njambi. Nga tu tonda ku tuameka mbonge ya Njambi ni nguetu Vuangana Vueni mu miono yetu, tua pande ku pua ngue Avilahama, mu ku tava ku likela ni ku seza vimo viuma linga tuye Njambi ku mutima. (Mat. 6:33; Mako 10:28-30) Halakanenu via lungano lua tu sila muanetu Bill Walden. * Mu muaka ua 1942, muanetu Bill tele a lingila ku manusula Universidade ya vu enginheiro, kaha ua putukile ku lilongesa Mbimbiliya na Vakaleho va Yehova. Mulongisi ua muanetu Bill, ua mu viukisilile cipanga mu nima ya ku manusula sikola ya kama. Vunoni muanetu Bill ua vianene. Kaha ua mu lomboluelele ngecize, ua hanguile ku likela ku tuameka vipanga linga a hase ku pangela Njambi mu vutuntu. Kaha mu nima ya ntsimbu ya indende, nguvulu ya kakateyele muanetu Bill kuya ku vusualale, ngeci na kasingimiko kose, ua vianene. Omo liaco, va mu fuetesele 10.000 dolar na ku mu tomena miaka itanu mu kamenga. Kaha mu nima ya miaka itatu, ua tuhukile mu kamenga. Mu nima ya ntsimbu, va mu laniene ku sikola ya Ngileande. Mua manusuile, va mu tumine mu vumisionaliu muno mu Afrika. Kaha Muanetu Bill ua ambatele ndumbuetu Eva, kaha mu vuvali vuavo va ku pangelele mu Afrika. Eci, ca tondekele va likele na ku seza viuma via vingi. Mu nima ya ntsimbu va hilukile naua ku Estados Unidos, linga va ka niunge va naye ya muanetu Bill. Muanetu Bill ua lomboluele muono ueni uose mu vuihi, ngueni:  “Mu nje ku singanieka ha civezikiso ca kama ca nji hana Yehova, ca ku mu pangela mu miaka i tuvakana 70, nje ku ivua na misozi yoyo ha meso. Nje ku mu santsela ku sua kumo, mu ku nji tuamenena linga nji pangese muono uange uose mu vipanga vieni.” Nenu mu hasa ku kovela mu cipanga ca ntsimbu yose ni?

14-15. Vika mua lilongesa ku lungano lua muanetu Apostolidis na mpueyeni?

¹⁴ Kati mu lavelele ngecize ka mu ka kala na visoti mu muono. Ku lungano lua Avilahama tua lilongesako ngecize, ci pue vaze ve ku hana miono yavo kuli Yehova mu vutuntu kasi va pande ku hita mu vimo visoti. (Tia. 1:2;1 Pet. 5:9) Talenu vati evi via lipuisilemo mu muzimbu ua muanetu, Aristotelis Apostolidis. * Ou muanetu va mu mbatizile mu 1946 ku Grécia, kaha mu 1952 ua handekeyele ndumbuetu Eleni uze ua kele na cizango ca litombuele na ceni. Cizango ca ku pangela Njambi mu vutuntu. Vunoni, ndumbuetu Eleni ua putukile ku vavala, kaha va mu uanene na kantsongo-ntsongo ka mu vuongo. Kaha vutuhu vandotolo va hasele ku fumisa kantsongo-ntsongo kaco, vunoni mu nima ya ku liambata, mua hitile lika miaka ya indende, ka mu hilukila naua. Vandotolo va hasele naua ku mu tavula cikola linga va ka fumise, vunoni vimo vilio via muvila via tontuele. Kaha ua putukile ku handeka ku mamutula. Vutuhu ua kele na ku pinda novu vuvezi, kaha va kele na ku va luisa kuli vakua nguvulu, ndumbuetu Eleni ua tualeleleho ku pua mukua ntuima.

¹⁵ Muanetu Apostolodis ua niungile mpueyeni mu miaka 30. Mu ntsimbu yaco eyi ua tualeleho ku pua mukuluntu mu cikungulukilo, kaha ua kele na ku panga mu vivunga via viuano via limbo, na ku kuasa naua mu ku tunga lipela lia viuano. Vunoni, mu 1987 ndumbuetu Eleni ua vulumukile mu imo mponde. Kaha ua kele miaka itatu ha muhela lika, ku lia kuahi, ku lininganga kuahi, ku nua kuahi, ku handeka kuahi. Kaha mu nima yaco ua tsile. Muanetu Apostolodis ngueni: “Mu ku hita ca miaka tua hita mu visoti via vingi, vimo via ku tungumuna. Kaha mu viose evi, tua pandele ku lihakela kapandi ka ku kolesa na ku tualelelaho ku kaniama. Vunoni, Yehova ue ku nji hana ndzili yeni ntsimbu yose, linga nji tualeleho ku vula visoti viaco.” (Visa. 94:18, 19) Mua vusunga, Yehova ua lema cikuma vaze ve ku linga cose  linga va mu pangele, vutuhu ve ku hita mu vieseko via kama.

16. Cimamuna cika ca cili ca hele muanetu Knorr kuli mpueyeni?

¹⁶ Tualenu mana ku lutue. Avilahama, ua tualele mana ku vilunguiso via ku lutue via mu kulahesele Yehova. Kaha evi, via mu kuasele ku vula nkala visoti via mu solokelele mu ntsimbu ize. Ndumbuetu Audrey Hyde ua setekele ku tuala mana ku vikulaheso via ku lutue vutuhu yalieni ua katete muanetu Nathan H. Knorr, ua tsile ku cancer. Kaha yalieni ua mu civali Glenn Hyde, ua putukile ku vavala vuvezi vua mu vuongo. * Ndumbuetu Audrey ua handekele ngueni: “Nja tambuile vukuasi ku mezi a handekele yaliange Knorr, tele kua lisupu visimano via vindende ntsimbu kanda a tse. Ua nji vuluisile ngueni: ‘Mu nima ya ku-tsa lulavelelo luetu lue ku pua lua vusunga, kaha na limo litangua liahi naua ka tu ka yanda omo lia ku vavala.’ Mu nima yaco ua nji lekele, ngueni: ‘Tala ku lutue muomu kukekuo kuli cilunguiso cove. . . . Tualelelaho ku fuitangana, pangesa muono uove mu ku kuasa vakuenu, evi vi ka ku kuasa ku yoya mu ndzolela.’” Mua vusunga, eci cimamuna ca pua ca seho kuli yetu vose muomu ci ka tu kuasa ku fuitangana mu ku kuasa vakuetu na ku ‘viukilila mu ku lavelela’ cetu.—Loma 12:12.

17. (a) Omo lia vika tua kala na vusunga vua vuingi vua ku tuala mana etu ku lutue? (b) Vati ku kava lungano lu va tumbula ku Mika 7:7, ci ka tu kuasa ku ka tambula vivezikiso ku lutue?

¹⁷ Lelo lino, tuli na vusunga vua vuingi vua pande ku tu lingisa ku tuala mana etu ku lutue. Viuma vili na ku soloka matangua ano via muesa ha toma ngecize, tuli na ku yoyela ku ntsongo ya matangua a ku kotokela. Vuovuno, ka tu ka tondeka naua ku lavelela mbonge ya kala na luvula lua vusunga linga i sike mavu ose. Tu ka tambula vivezikiso via vingi, cimo ca vivezikiso vi tu ka tambula via pua ku mona vavusamba na vavusoko va tua lema va sanguka ku vatsi. Ku ntsimbu yaco, Yehova a ka lunguisa Avilahama omo lia lutsilielo na lukakatela lueni mu ku mu sangula hamo na vusoko vueni, linga va ka yoyele ha mavu miaka yose. Nenu mu ka kalamo linga mu ka va tambule ni? Citava nenu mu ka kalemo, nga ngeci mua Avilahama mu tava ku likela ni ku seza vimo viuma, omo lia Vuangana vua Njambi. Kaha na ku tualelelaho ku kolesa lutsilielo luenu vutuhu mu hita mu vieseko via kama, oku mu lavelela na lukakatela kuli Yehova.—Tandenu Mika 7:7.