1. Kapandi kaka Yehova ua kundika ku visemi?

YEHOVA ua tangele va yala na mpuevo va katete na cizango ca ku kala na vana. Ngeci Mbimbiliya nguayo: “Vana va na pu vusuana vua kuli Yehova.” (Visa. 127:3) Vika a mezi a lomboloka? Aci singaniekenu nga kavusamba na ku tulikisa vimbongo via vingi kuli yenu. Vati mu livua? Vutuhu mu kevua ndzolela mu ku mona ngecize kavusamba kenu ua mi kulahela, vunoni mu ka lisosomua ku tuala ha vati mu tulika ovu vupite vua mbala. Na vuno vene, Kavusamba ketu ua Kama Yehova, ua hana ku visemi vumo vupite vua seho ku hiana vimbongo. Ua va hana vana na ku va kundika kapandi ka ku va lela na ku linga cose mangana vana va yoye mu ndzolela.

2. Vihula vika tu simutuila?

² Iya na pande ku hangula nga vaze va liambata va sema ni kuahi kaha na ntsimbu ika va ka putuka ku sema? Cikuavo naua, vati visemi va hasa ku kuasa vana vavo va yoye muono ua ndzolela? Tu talenu vimo vitume via mu Mbimbiliya vi hasa ku kuasa vaze va liambata ku linga vihangula via mana.

3. (a) Iya na pande ku hangula nga vaze va liambata va sema ni kuahi? (b) Vinimbu vika via mu Mbimbiliya ka va pandele ku suva vavusoko na vavusamba va vaze va liambata?

³ Ku visemua vimo, vantu ve ku lavelela ngecize vaze va na liambata va na pande ku putuka vuasi ku sema. Kaha vamo ve ku putuka vene ku va sindiya. Muanetu Jethro ua ku  Azia, ngueni: “Mu cikungulukilo cetu, vamo va liambata kaha va kala na vana, ve ku sindiya vaze va liambata vunoni ka vesi na vana, va putuke ku sema.” Kaha Jeffrey umo muanetu mukuavo ua ku Azia, ngueni: “Vamo ve ku leka vaze va liambata vunoni ka vesi na vana, nguavo, nga va kulupa ca ku hona vana na umo uahi a ka va niunga ku vusinakazi.” Vunoni vaze va liambata va pande ku lihanguila vakevo vavene nga va sema ni kuahi. Eci cihangula ca pua kapandi kavo, na umo uahi na pande ku likambekaho. (Ngal. 6:5) Eyo, tu tantekeya nguetu vavusoko na vavusamba ve ku tonda vaze va na liambata va yoye mu ndzolela. Vunoni vose va na pande ku vuluka ngecize cihangula ca ku sema, ca pua ca vaze va na liambata lika ku nahu.​—1 Tim. 5:13.

4-5. Vimpande vika vivali va na pande ku simutuila va yala na mpuevo, kaha ntsimbu ika va na pande ku simutuila ha vimpande viaco? Lombololenu.

⁴ Vaze va liambata ve ku hangula ku sema, va na pande ku hilula na ku simutuila evi vihula vivali via seho: Ca katete, ntsimbu ika va putuka ku sema? Ca mu civali, vana vangahi va kala navo? Ntsimbu ika honi va na pande ku simutuila hali evi? Kaha omo lia vika evi vihula vivali via pua via seho?

⁵ Ntsimbu ya cili ya ku simutuila via ku sema, ya pua ntsimbu kanda vantu va liambate. Omo lia vika? Muomu ca pua ca seho ku litombola ku tuala ha cimpande eci ntsimbu kanda va liambate. Kaha va na pande naua ku tala nga va na liviukisila mu ku putuka ku sema ni kuahi. Vamo, mu nima ya ku liambata, ve ku lavelela mu ci hiteko muaka umo ni ivali, amba va putuke ku kala na vana. Omo lia vika? Muomu ku lela vana ce ku tondeka ntsimbu na ku lihakela kapandi ka kama. Ngeci ve ku tonda ku ci litombuesa vuino ku muono ua mu vulo na ku litantekeya vuino umo na mukuavo ntsimbu kanda va pue visemi.​—Efe. 5:33.

6. Omo lia ku kaluua ca vintsimbu vi tuli na ku yoyelamo, vika va hangula vamo va liambata?

⁶ Vamo Vakua Kilistu ve ku kava lungano lua vana va Noa na vampuevo vavo. Vana veni vose vatatu, va lavelele imo ntsimbu amba va putuke ku sema. (Njen. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pet. 2:5) Yesu ua setekesele ino ntsimbu i tuli na ku yoyelamo na “matangua a Noa.” Cikuavo naua, tuli na ku yoyela ku “zintsimbu zia ku kaluua.” (Mat. 24:37; 2 Tim. 3:1) Omo lievi, vamo va liambata, va hangula ku ci nakuila ku lutue via ku sema, linga va tuameke vipanga via Yehova.

7. Vati vitume via ku Luka 14:28, 29 na Visimo 21:5, vi hasa ku kuasa vaze va liambata?

⁷ Vamo Vakua Kilistu va liambata, mu ve ku simutuila via ku sema, ve ku hilula ha citume  ca ku. (Tandenu Luka 14:28, 29.) Muntu ua mana nga a tonda ku tunga ndzivo, ue ku tumama ha mavu na ku tala nga a hasa ku i manusula ni kuahi, kuliya na vimbongo vi ali navio. Ku sema naco ca tondeka ku tumama ha mavu, linga muntu a mone nga a hasa vene ku lela vuino vana ni kuahi. Vantu va hitamo laza, ve ku litavela nguavo ku lela vana ka ce ku tondeka lika vimbongo. Vunoni ce ku tondeka naua ntsimbu na ku lihakela kapandi. Ngeci mukemuo, vaze va liambata va na pande ku hilula ha vihula ngeci mua: ‘Vuno ci tondeka tu vose tu vavali tu tonde vipanga linga tu hase ku uana viuma via ku puamo mu ku lisuka na vana ni? Vuno tua litombola ku tuala ha vika mpundu via pua “viuma via ku puamo” ha ndzivo yetu ni? Nga ci ka tondeka linga tu vose tu tonde vipanga, iya aka tu lelela vana? Cikuavo naua, tu tonda vana vetu va ka temunuine visinganieka na vilinga vieya?’ Vose ve ku simutuila ha vihula evi, ve ku pangesa citume ca ku Visimo 21:5.​—Tandenu.

8. Visoti vika va na pande ku lavelela visemi, kaha vika ue ku linga yala ua cilemo?

⁸ Muana ua tondeka ntsimbu ya kama ya ku pua na ku sikama na visemi veni vose vavali. Ku lingamo ca pua vene kapandi ka visemi. Ngeci mukemuo nga visemi va hateya cikuma vana, ci hasa ku va kaluuila ku tuala mana ku nkala muana ngue mu ca tondeka. Vamo va hateyele vana ve ku handeka nguavo va livuile ku lemuua. Cisemi ua mpuevo a hasa ku livua ku zeya ku muvila na mu visinganieka. A hasa ku zeya cikuma mu njila ya ku linga ci mu kaluuila ku lilongesa mu vulika, ku vundila ni vene ku tuhuka mu lihia ku sua kumo. Cuma cikuavo ce ku kaluuila visemi va vampuevo ca pua ku tuala mana ku viuano, omo lia ku pinda na vana. Ngeci mukemuo, yala ua cilemo ue ku linga cose mu ku kuasa mpueyeni ku pinda na vana, ambe ku viuano ni ku ndzivo. Ca ku muenako a hasa ku kuasa mpuevo ku linga vipanga via ha ndzivo. Kaha ue ku linga cose linga va pue na ku Lemesa mu Vusoko ku sua kumo. Kaha yala Mukua Kilistu ue ku linga cose mu ku tuhuka mu lihia na vusoko vueni.

9-10. Cuma cika ca seho va na pande ku linga visemi va tonda ku lela vuino vana vavo?

⁹ Viuma vika va pande ku linga visemi mangana va kuase vana vavo ku lilongesa ku lema Yehova? Vati visemi va hasa ku niunga vana vavo linga kati va tanguke na vilinga via ku vihia via mu mavu ano? Tu talenu vimo viuma vi va hasa ku linga visemi.

¹⁰ Puenu na ku vundila vukuasi vua Yehova. Hilulenu ha lungano lua Manoa na mpueyeni, vaze va puile visemi va Samusoni. Omo Manoa na mpueyeni va tantekeyele ngecize va kala na muana, Manoa ua lambelele Yehova a mu leke mua ku lelela muana.

11. Vati visemi va hasa ku tambuluisa lungano lua Manoa ku Vangazi 13:8

 ¹¹ Muanetu Nihad na mpueyeni Alma, va ku Bósnia na Herzegovina, va lilongesele ku lungano lua Manoa. Va vene nguavo: “Ngeci mua Manoa, tua lambelele Yehova a tu longesa mua ku lelela vana vetu. Kaha Yehova ua kumbuluile vivundilo vietu mu vinjila via ku liseza-seza. Ku hitila mu Mbimbiliya, mu mikanda yetu, mu viuano via mu simano, na viuano via kama.”—Tandenu Vangazi 13:8.

12. Lungano luka Yosefe na Maliya va muesele ku vana vavo?

¹² Puenu na ku va longesa ku hitila mu lungano luenu. Vutuhu vihandeka vienu via kala na seho, vunoni vilinga vienu vikevio vie ku kuata cikuma ku muono ua vana venu. Tuli na vusunga ngecize Yosefe na Maliya va puile lungano lua cili ku vana vavo vose, na kuli Yesu vene. Yosefe ua fuitanganene mu ku tonda via kambelele vavusoko vueni. Cikuavo naua, Yosefe ua va kaniamesele va hake seho ku viuma via mu lutsilielo. (Ndeu. 4:9, 10) Vutuhu kuliya na Masiko, ka ca tondele Yosefe a pue na ku tuala vusoko vueni ku ciuano ca Pasovala ku Yelusalema, vunoni ua kele na ku ya navo “muaka ku muaka.” (Luka 2:41, 42) Vamo visemi va vamala va ku ntsimbu ize, halumo ka va kele na ku yako na vusoko vuose ku tina ku pihisa vimbongo via vingi cikuma, ku simbula mu njila na vikuavo. Vunoni Yosefe ua lingilemo muomu ua hakele seho ya kama ku viuma via mu lutsilielo kaha ua kuasele na vana veni va lingemo. Maliya neni ua tantekeyele vuino Visoneka via ku Lela. Kaha tuli na vusunga nguetu ua longesele vana veni ku lema Lizi lia Njambi, ku hitila mu vihandeka na vilinga vieni.

13. Vati vamo va yala na mpuevo va kavele lungano lua Yosefe na Maliya?

¹³ Vamuanetu Nihad na Alma, va tu na tumbuile laza, navo va tondele ku kava lungano lua Yosefe na Maliya. Vati evi via va kuasele ku lela Muanavo linga a leme na ku pangela Yehova? Vavene nguavo: “Tua lingile cose, linga muanetu a muene kuli yetu ngecize ca pua ca cili ku yoya muaya vitume via Yehova.” Muanetu Nihad ua vuezeleko naua ngueni: “Vuose vuntu vu mu tonda muanenu a ka kale navuo, ha katete yenu mua pande ku pua muntu ua cifua caco.”

14. Omo lia vika visemi va tondeka ku tantekeya vavusamba va vana vavo?

¹⁴ Kuasenu vana venu va pue na ku hangula vavusamba va cili. Cisemi ua yala na mpuevo, vose va na pande ku tantekeya veya vavusamba va vana vavo na vika ve ku linga. Eci ca lomboloka ngecize, visemi va pande naua ku tantekeya veya ve ku simutuila na vana vavo mu viRede Social na mu vitelefone. Muomu visinganieka na vilinga via vavusamba vie ku sambukila vana.​—1 Kol. 15:33.

15. Vika visemi va hasa ku lilongesa ku lungano lua Jessie?

¹⁵ Vika visemi va hasa ku linga nga ka va tantekeya vuino via vikomputador na vitelefone? Jessie, umo cisemi ua yala ua ku Filipinas, ngueni: “Nange na mpueyange ka tua tantekeyele vuino via Tekinologia. Vunoni evi, ka via tu vindikile ku kuasa vana vetu va tantekeye vusonde vua kala mu viRede Social.” Muanetu Jessie ka vindikile vana veni ku pangesa vikomputador na vitelefone, mu ku linga ikeye ka vi tantekeya, houe. Amba vati ua lingile? Ivene ngueni: “Nja kele na ku kaniamesa vana vange va pangese viuma viaco mu ku lilongesa lilimi lieka, ku liviukisila viuano, na ku tanda Mbimbiliya matangua ose.” Nga mua pua visemi, vuno mua simutuila laza na vana venu vimamuna via mu saiti yetu ku tuala ha ku lituma vimesaje na vikupulo mu viRede social ni? Vimpande viaco mu hasa ku viuana mu mutamba “Adolescentes” ua mu jw.org^®. Vuno mua simutuila laza navo ku tuala ha vivideo Nove na Telefone Yove Iya ue ku Tumina Mukuavo? na  Zangamenu Omo mu Pangesa Internete? * Evi vikuata vi hasa ku mi kuasa cikuma mu ku longesa vana venu mua ku pangesela na mana vikomputador na vitelefone.​—Visi. 13:20.

16. Vika ve ku linga visemi vavengi, kaha vika vie ku izamo?

¹⁶ Visemi vavengi ve ku linga cose, mu ku tonda vukovelelo vua ku kuasa vana vavo ku likata na vaze va pua lungano lua cili mu ku pangela Njambi. Ca ku muenako, Muanetu N’Déni na mpueyeni Bomine, va ku Côte d’Ivoire, ku sua kumo va kele na ku lania kaniungi ua ku zinguluka a ku tulile ku ndzivo. Muanetu N’Déni ngueni: “Eci ca kuasele cikuma munetu. Muomu ua putukile vupioneiro kaha lelo lino ua pua mukua ku sintsila kaniungi ua ku zinguluka.” Nenu citava mu kave lungano lua a va visemi ni?

17-18. Ntsimbu ika visemi va na pande ku putuka ku longesa vana vavo?

¹⁷ Kati mu kotokele ku putuka ku longesa vana. Ua livanga ka liveyele, ngeci mukemuo visemi va na pande ku longesa muana ntsimbu a cili ua mundende cikuma. (Visi. 22:6) Hilulenu ha lungano lua Timoteo, uze omo ua kolele ua putukile ku enda mangendzi na kapostolo Paulu. Yunisi, naye ya Timoteo, na kukueni Loisi, va longesele Timoteo “fume ku vukeke.”​—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Kaha muanetu Jean-Claude na mpueyeni Peace, va hasele ku lela vana vavo 6 vose va leme na ku pangela Yehova. Vika via va kuasele ku puisamo ku longesa vana vavo vose? Va kavele lungano lua Yunisi na Loisi. Va handekele nguavo: “Tua putukile ku longesa vana vetu Lizi lia Njambi tunde ku vunike, mu nima ya ntsimbu ya indende tunde ha ku semuka cavo.”​—Ndeu. 6:6, 7.

19. Vika ca lomboloka ku longesa vana Lizi lia Njambi?

¹⁹ Vika ca lomboloka “ku longesa” mezi a Yehova ku vana venu? Lizi “ku longesa” li va tumbula ku Ndeutelonomi lia lomboloka “ku longa muntu na ku mu vuluisa” ku sua kumo. Kaha linga va puisemo evi, visemi va tondeka ntsimbu ya kama ya ku pua na ku simutuila na vana vavo ku sua kumo. Vintsimbu vimo, ku hilukila-hilukila viuma vi mua longesa laza vana ce ku futula ku mutima. Vunoni, visemi va na pande ku lihakela vene kapandi ka ku lingamo, muomu ovu vukevuo vukovelelo vu va  kala navuo mu ku kuasa vana vavo vevuisise Lizi lia Njambi na ku pangesa vitume vialio mu miono yavo.

20. Mu njila ika citava ku pangesa Visamo 127:4 ku vana? Lombololenu.

²⁰ Tantekeyenu vuino vana venu. Visamo 127 ya setekesa vana na mivi. (Tandenu Visamo 127:4.) Mivi ya liseza-seza ku cifua na vulaha, kaha ve ku i panga na vikungu via ku liseza-seza. Na vuno vene, nkala muana ua lifuila. Ngeci mukemuo visemi va na pande ku nongonona vati va longesa muana ku muana. Umo muanetu ua ku Isaleli na mpueyeni va lombolola via va kuasele ku lela vana vavo vavali na ku va kuasa va pangele Yehova, nguavo: “Nkala muana tua kele na ku mu longesela Mbimbiliya ha lika lieni.” Vunoni nkala mutue ua ndzivo na pande ku hangula nga ku longesa vana mu cifua ci tondeka kaha citava.

21. Vukuasi vuka va hasa ku lavelela visemi kuli Yehova?

²¹ Vintsimbu vimo, visemi ve ku mona ngecize ca cikalu ku longesa vana, vunoni vana va pua vuana vua ku tunda kuli Yehova. Ua liviukisila ku kuasa visemi, ntsimbu yose i va tonda. Ue ku halakana ku vivundilo via visemi na mutima uose. Kaha ue ku kumbulula vivundilo viavo ku hitila mu Mbimbiliya, mikanda yetu, kaha na lungano na vimamuna via visemi va vutongue mu cikungulukilo.

22. Viuma vika via seho cikuma vi va hasa ku hana visemi ku vana?

²² Vantu ve ku handeka nguavo ku lela vana ca pua cipanga ca miaka 20, vunoni cisemi ke ku likela ku pua cisemi. Kaha viuma via seho ya kama vi va hasa ku hana ku vana vavo, via pua cilemo, ntsimbu na ku va longesa Mbimbiliya. Nkala muana ue ku mona vilongesa mu njila ya lika lieni, vamo ve ku tava, vakuavo kuahi. Vunoni, cingi ca vaze va va lela kuli Vakua Kilistu, ve ku livua ngeci mua ndumbuetu Joanna Mae, ua ku Azia, uze ua handekele ngueni: “Mu nje ku singanieka ha cifua ci va nji lelelamo visemi vange, nje ku santsela cikuma ku kapandi ka va lihakelele mu ku nji sungamesa na ku nji longesa ku lema Yehova. Ka va nji hanene lika muono, vunoni va nji muesa vutumbe vua muono.” (Visi. 23:24, 25) Cingi ca Vakua Kilistu navo ve ku livua ngeci muou ndumbuetu.