1-2. Vika tua lilongesele mu cilongesa ci na hiti, kaha vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

MU CILONGESA ci na hiti, tua lilongesele viuma via seho ku Levitiku 19. Ca ku muenako, mu cinimbu 3, Yehova ua sikile vaIsaleli va singimike visemi vavo. Kaha tua muene vati tu hasa ku puisamo citume caco, mu ku niunga visemi vetu ku muvila, mu visinganieka, na mu lutsilielo. Mu cinimbu caco naua, vaIsaleli va va mamuine ku niunga Sapalalo. Kaha tua lilongesele ngecize vutuhu ka tua kele muintsi lia masiko a Mosesa, vunoni tue ku pangesa citume caco mu ku tonda ntsimbu ya ku pua na ku tuala mana ku viuma via mu lutsilielo. Mu tue ku lingamo, tue ku muesa ngecize tua tonda ku pua va ku lela ngue mu ya tu sika Levitiku 19:2 na 1 Petulu 1:15.

² Mu cilongesa cino, tu tualelelaho ku hilula Levitiku 19. Vati kapitulu kaco ka hasa ku tu kuasa ku muesa ngozi kuli vaze va kala na vulema ku muvila, ku pua vakua vusunga ku mingoso, na ku muesa cilemo ku vantu? Mu ku linga tu tonda ku pua va ku lela ngeci mua Njambi yetu, tu talenu vika naua tu hasa ku lilongesa ku kapitulu kaco.

3-4. Kuliya na Levitiku 19:14, vati vaIsaleli va pandele ku muenamo tusindamatuitui na tupuputa?

³ Tandenu Levitiku 19:14. Yehova ua tonda vantu veni va muese seho kuli vaze va kala na vumo vulema ha muvila. Ca ku muenako, Yehova ua lekele vaIsaleli linga kati va singe tusindamatuitui. Ku singa, ca pua ku zuzuisa muntu ni ku mu sunguiya ngecize viuma via ku vihia vi mu solokele. Mua vusunga,  ku singa kasindamatuitui ca pua vuhenge vua kama na ku honoua ngozi! Muomu mu ku linga ikeye kevu vize vi va na mu handeka, nomu mua hasa ku lihakuila muahi.

⁴ Cikuavo naua, cinimbu 14 ca muesa ngecize vangamba va Njambi ka va pandele “ku haka coua ku lutue lua kapuputa.” Limo livulu lia handeka ku tuala ha tusindamatuitui ngualio: “Mu cifuti ca ku cihela caco, tusindamatuitui va kele na ku va pakesa na ku va yandesa mua kama.” Vamo va kele na ku tela tusindamatuitui vioua omo lia indzi ni linga va uane ha ku zolela. Mua vusunga, ku lingamo ca puile vukenia vua kama! Ku hitila mu lisiko eli, Yehova ua kuasele vangamba veni va mone seho ya ku vuila cikeketima kuli vaze va puile vilema.

5. Vati tu hasa ku muesa cikeketima kuli vaze va pua vilema?

⁵ Yesu ua muesele cikeketima kuli vaze va kele na vumo vulema ha muvila. Mu vuluka muzimbu ua tumine kuli Yoano mukua ku mbatiza ni? Ngueni: “Tupuputa vemuka, vilema venda, vakua mbumba va lela, tusindamatuitui vevua, [kaha] vatsi va sanguka.” Kaha vantu vose omo va muene Yesu a linga vize vikomoueso, “va sangalele Njambi.” (Luka 7:20-22; 18:43) Vakua Kilistu, va lema ku lihakela kapandi ka ku tambuluisa cikeketima ca Yesu kuli vaze va kala na vumo vulema. Ngeci tue ku muesa ngozi na cikeketima, na lukakatela ku vantu vaco. Vutuhu Yehova ka tu hele ngolo ya ku linga vikomoueso, vunoni tua kala na civezikiso ca ku ambulula muzimbu ua cili ku tupuputa mpundu na ku tupuputa va mu lutsilielo. Muzimbu ua muesa ngecize vantu tangua va ka va kanguisa mu vutuntu ku muvila na mu lutsilielo. (Luka 4:18) Ou muzimbu ua cili, u na putuka laza ku lingisa vavengi ku sangala Njambi.

6. Vati Levitiku kapitulu 19, ya vueza ku Masiko Likumi?

⁶ Vimo vinimbu via ku Levitiku kapitulu 19, via vueza ku Masiko Likumi. Ca ku muenako, lisiko lia vu 8 lia handekele lika ngualio: “Kati u keve.” (Ezu. 20:15) Vamo halumo va singaniekele nguavo, ca kama lika nga ka va nonene  via mbala vali na ku ononoka lisiko liaco. Vunoni, halumo vakele na ku punda mu vinjila vieka.

7. Mu njila ika, mukua mingoso ue ku tsihile lisiko 8?

⁷ Mukua mingoso halumo ua hasele ku lihalesa ngueni, ange kanda nji ci none via mbala. Vunoni halumo ua muesele lizangamena ku mingoso. Mu njila ika? Ku Levitiku 19:35, 36, Yehova ua sikile ngueni: “Kati mu ka linge vuhenge na vumo vuahi, mu viseteko via vulahe, via cipeso, cipue via zinjongo. Cipeseleso ca ku sungama, zinjundo zia ku sungama, efa ya ku sungama na hine ya ku sungama, mu ka kala navio.” Ngeci mukemuo, mukua mingoso ua pangesele vipeseleso via vuhenge linga a hase ku zangamena vantu, ca puile vene ngue ali na ku va punda viavo. Tu talenu vinimbu vikuavo via Levitiku 19 via tongononaho vuino.

8. Vati mizimbu ya ku Levitiku 19:11-13, ya kuasele vaYundeya ku niunga citume ca lisiko 8? Kaha vika tu lilongesaho?

⁸ Tandenu Levitiku 19:11-13. Cinimbu 11 ca putuka nguaco: “Kati mu keve.” Cinimbu 13, ca tokakana vuizi na lizangamena lia ku mingoso, nguaco: “Kati u ka yandese [ku zangamena] mukuenu.” Ngeci mukemuo, ku linga mingoso ya lizangamena ca pua ku punda. Lisiko 8, lia vindikile lika ku punda, vunoni mizimbu i va lombolola ku Levitiku, ya kuasele vaYundeya ku ivuisisa vati va hasa ku niunga lisiko liaco. Tu hasa ku lilongesa via vingi mu ku hilula ha cifua ce ku muenamo Yehova lizangamena na vuizi. Ca ku muenako, tu hasa ku lihula nguetu: ‘Kuliya na mizimbu Levitiku 19:11-13, kuli vimo vi nja pande ku sungamesa mu muono uange ni? Vuno nja pande ku alulula vimo ku tuala ha cifua ci nje ku lingilamo mingoso ni vipanga ni?’

9. Vati lisiko lia ku Levitiku 19:13, lia kele na ku niunga vakua ku panga?

⁹ Kuli naua umo mutamba ua lisiko, ua na pande ku tuala mana Mukua Kilistu ua kumuna vakuavo. Levitiku 19:13, ya manusula nguayo: “Fueto ya ngamba ua fueto kati i ka kale nove vutsiki vuose na ku cimene.” Mu Isaleli, vandimi va kele na ku kumuna vantu va ka pangele ku mehia avo. Kaha va pandele ku va fueta ku ntsongo ya nkala litangua. Nga mukua ku panga ka va mu fuetele mu litangua olio, ku honoua ku fueta mukua vipanga ce ku mu kaluuisile ku uana vimbongo via ku suka navio vusoko vueni tangua liaco. Ngeci Yehova ua lomboluele ngueni: “Muomu ikeye na pu mukua ku kalekeya, kaha muono ueni ua hitukila ha fueto yeni.”—Ndeu. 24:14, 15, NWT; Mat. 20:8.

10. Vika tu lilongesa ku Levitiku 19:13?

¹⁰ Vutuhu lelo lino, vakua vipanga ve ku va fueta lumo lika ni luvali mu ngonde kati tangua na tangua, vunoni citume ca ku Levitiku 19:13, kasi ca kala na seho. Lelo lino, vamo vakuluntu va vipanga ka ve ku fueta vantu vavo ngue mu ca pande, vunoni ve ku va hana kambongo kakandende. Muomu va tantekeya ngecize vantu nomu mu va lingila muahi, ambe va va fueta kambongo kakandende, kasi va tualelelaho ku panga. Eci ci na pu vene ngue ku kala na fueto ya muntu vutsiki vuose na ku cimene. Mukua Kilistu ua kumuna vakuavo, na pande ku lihakela kapandi ka ku puisamo eli lisiko. Tu talenu naua vikuavo vi tu hasa ku lilongesa ku Levitiku 19.

11-12. Vika Yesu ua tsindikile mu ku tumbula mezi a ku Levitiku 19:17, 18?

¹¹ Njambi ka tu vindikile lika ku linga via ku vihia ku vakuetu, vunoni kuli vikuavo naua. Tu vi talenu ku Levitiku 19:17, 18. (Tandenu.) Yehova ua handekele ha toma ngueni: “U ka lema mukuenu ngue mu ua lilema ove ivene.”  Uose Mukua Kilistu ua tonda kuya Njambi ku mutima, na pande ku puisamo eli lisiko.

¹² Tu talenu vati Yesu ua tsindikile seho ya lisiko lia ku Levitiku 19:18. Umo kaFaliseo uehuile Yesu ngueni: “Lizi lika lia kama ku mezi a Lisiko?” Yesu ua kumbuluile ngueni, “lisiko lia kama” lia pua ku lema Yehova na mutima uetu uose, na muono uetu uose, na mana etu ose. Mu nima yaco, Yesu ua tumbuile mezi a ku Levitiku 19:18, ngueni: “Kaha lia mu civali lia ku lifua neli naua, likelio U ka lema mukuenu ngue ove ivene.” (Mat. 22:35-40) Kua kala vinjila via vingi via ku mueselamo cilemo ku vakuetu, vunoni Levitiku kapitulu 19 ya tu ndemuinako vimo.

13. Vati muzimbu ua Yosefe ua muesele vua lumo lisiko lia hanene Njambi mu nima ya ntsimbu ku Levitiku 19:18?

¹³ Imo njila i tu hasa ku mueselamo cilemo ku vakuetu, ya pua mu ku niunga lisiko lia ku Levitiku 19:18. Nguayo: “Kati u ka lingule, cipue ku vuila vana va vantu vove nkulundundu.” Cingi cetu, tu tantekeya vamo vantu va tulikila nkulundundu umo mukuavo ku vipanga, ku sikola, ni umo kavusoko halumo mu miaka ya ingi vene! Vulukenu ngecize Yosefe, va kele na ku mu vuila nkulundundu kuli vamuanaye likumi, kaha nkulundundu yaco ya va lingisile ku mu linga vumo vupi vua kama. (Njen. 37:2-8, 25-28) Vunoni Yosefe ka linguile! Ambe mua kele na ngolo ya ku lingula honi ku tuvakana na vize vi va lingile vakevo, vutuhu ngoco ua va muesele cikeketima. Muomu ka kele na nkulundundu. Vunoni ua lingile viuma via litombola na lisiko liezile mu nima ya ntsimbu ku Levitiku 19:18.—Njen. 50:19-21.

14. Vika via muesa ngecize vitume via ku Levitiku 19:18, kasi via kala na seho?

¹⁴ Vakua Kilistu va tonda kuya Njambi ku mutima, va pande ku tambuluisa lungano lua Yosefe uze ua kele na mutima ua ku ecela, kati ua ku tulika nkulundundu ni ku lingula. Kaha via litombola naua na civundilo ca cimueso ca longesele Yesu. Mu civundilo caco, ua tu mamuine ku ecela vaze va tu vulumuina. (Mat. 6:9, 12) Kaha kapostolo Paulu, ua mamuine Vakua Kilistu ngueni: “Vakua cilemo cange, kati mu lilinguile enu vavene.” (Loma 12:19) Kaha ua va kaniamesele naua ngueni: “Liyandelienu  umo na mukuavo, kaha liecelienu ha kati kenu ku milonga, nga umosi a li nevi via liniengele mukuavo.” (Kolo. 3:13) Vitume via Yehova, ka vie ku aluluka. Ngeci mukemuo, vitume ha liemana lisiko lia ku Levitiku 19:18, kasi lia kala na seho.

15. Cimueso cika ca tu kuasa ku ivuisisa seho ya ku ecela na ku suva vi ve ku tu vulumuina vakuetu?

¹⁵ Singaniekenu ha cimueso eci. Tu hasa ku setekesa vi vulumuna via vakuetu na vimbandu. Vimo vimbandu via pua via vindende, vikuavo co via pua via kama. Nga tuli na ku teta via ku lia, tu hasa ku lipula kamo kambandu ku munie. Vutuhu tue ku ivua ku vavala, vunoni ca ntsimbu ya indende, kaha mbandu yaco ye ku kanguka vuasi. Mu nima ya litangua limo ni avali, tu hasa vene ku honoua ku tonda ha na kele mbandu yaco. Vunoni nga mbandu yaco ya kama, halumo ci ka tondeka ndotolo a i tonge na ku kutaho. Vunoni nga tu kuata-kutaho ku sua kumo, tu hasa ku i talukuna ni ku i vuezelela. Na vuno vene, vimo vi vulumuna via pua via vindende. Ca ku muenako, umo kavusamba a hasa ku tu handeka ni ku tu linga vimo ka tua lemene kaha tu hasa ku mu ecela mu vuasi. Vunoni ca vusiua ku handeka ngecize vamo, ve ku talukuna-talukuna ha mbandu ya ku mutima, mu ku tualelelaho ku singanieka ha viuma via na va lingile mukuavo. Vunoni ngue mu tua mono, ku tulika nkulundundu ca pua lika ku livulumuna etu vavene. Ngeci mukemuo, ci li ku lutue ku ononoka lisiko lia ku Levitiku 19:18!

16. Kuliya na Levitiku 19:33, 34, vati vaIsaleli va pandele ku yoya na vakua vifuti vieka? Kaha vika tu lilongesaho?

¹⁶ Omo Yehova ua sikile vaIsaleli ku lema vakuavo, eci ka ca lombolokele ngecize va pandele ku lema lika vakuavo vaIsaleli houe. Va pandele naua ku lema vakua vifuti vieka va kele ha kati kavo. Vusunga vuaco, tu vu muena ku Levitiku 19:33, 34. (Tandenu.) Ngendzi va pandele ku yoya neni ngue ua semuua ha kati kavo kaha va pandele ‘ku mu lema ngue mu va lilemene vakevo vavene.’ Ca ku muenako, vaIsaleli va pandele ku tavesa kati lika vihutu, vunoni na vangendzi ku pupulula mu mehia avo. (Levi. 19:9, 10) Lelo lino, Vakua Kilistu navo va pande ku niunga citume ca ku lema vakua vifuti vieka. (Luka 10:30-37) Mu njila ika? Lelo lino, vantu vavengi va nungulukila mu vifuti vieka, kaha vamo halumo mua lihata navo. Ngeci mukemuo, ca pua ca  seho ku muesa kavumbi na kasingimiko kuli ava vamala, vampuevo na vanike.

17-18. (a) Vika Levitiku 19:2 na 1 Petulu 1:15, ya tu kaniamesa ku linga? (b) Cipanga cika ca seho ua tu kaniamesele kapostolo Petulu?

¹⁷ Livulu lia Levitiku 19:2 na 1 Petulu 1:15, ose avali a kaniamesa vangamba va Njambi ku pua va ku lela. Vinimbu vikuavo via vingi via ku Levitiku kapitulu 19, via tu kuasa ku tantekeya viuma vi tu hasa ku linga, mangana tuye Yehova ku mutima. Tu na simutuila ha vimo vinimbu via tu muesa viuma via cili vi tua pande ku linga na vize ka tua pandele ku linga. * Visoneka via ciNgelengu via muesa ngecize lelo lino, Yehova kasi ua tonda tu niunge evi vitume mu muono uetu. Vunoni kapostolo Petulu, ua vuezako vikuavo.

¹⁸ Vutuhu tue ku linga viuma via ku liseza-seza via mu lutsilielo, na vipanga via ku liseza-seza, vunoni Petulu ua tsindikileho cimo. Ntsimbu kanda a tu kaniamese ku pua va ku lela mu vilinga vietu viose, Petulu ua tu mamuna naua “ku lizitika ku zintungi zia visinganieka vietu.” Ni nguetu, tu vuahese visinganieka vietu ku vipanga. (1 Pet. 1:13, 15) Vipanga vika? Petulu ua handekele ngecize Vakua Kilistu va ku vuavesa, va pande ‘ku tembesa vuviuke vua ku hiana vua uze ua va sanene.’ (1 Pet. 2:9) Lelo lino, Vakua Kilistu vose, va kala na civezikiso ca ku linga eci cipanga ca seho ya kama, ce ku kuasa vantu ku hiana nkala vukuasi vueka vu tu hasa ku va hana. Mua vusunga, ca pua ku vezika ca kama kuli etu vantu va ku lela va Njambi ku ambulula na ku longesa vantu vusunga na ntuima! (Mako 13:10) Mu tue ku lihakela kapandi ka ku niunga vitume via ku Levitiku kapitulu 19, tue ku muesa ha toma ngecize tua lema Njambi na vakuetu. Kaha tue ku muesa ngecize tu tonda “ku pua va ku lela” mu vilinga vietu viose.