1. Vika tue ku tambuila vimamuna kaha omo lia vika tu vose tua tondeka vimamuna viaco?

 TU VOSE, tue ku tondeka vimamuna ku sua kumo. Vintsimbu vimo, yetu vene tue ku vundila vimamuna viaco. Vintsimbu vikuavo co, umo muanetu ua tu haka seho a hasa ku tu suena na ku tu mamuna ngecize tuli na ku ila ‘mu njila yeka.’ (Ngal. 6:1) Kaha mu ku manusuila, tu hasa ku tambula vimamuna nga tu na sevuka. Vimamuna via cifua eci tue ku vi sana nguetu, ku sungamesa. Vunoni mu njila yose-oyo i tu tambula vimamuna, tu lilongesenu ku vi halakana na ku vi niunga. Ku lingamo ca pua ca cili kuli yetu kaha ci hasa ku ohiela muono uetu!—Visi. 6:23.

2. Kuliya na Visimo 12:15, omo lia vika tua pande ku halakana vimamuna?

² Mukanda ua mutue ua cino cilongesa, ua tu kaniamesa ku “halakana mezi a vakua mangana.” (Visi. 22:17) Ka kua kele muntu na umo uahi a tantekeya viose, muomu kasi kue ku kala umo ua tu hiana ku mana ni ku vutongue. (Tandenu Visimo 12:15.) Ku halakana vimamuna, ce ku muesa ngecize tua pua va ku likehesa. Muomu ce ku muesa ngecize tua tantekeya ha lengela vuhasi vuetu kaha tua tondeka vukuasi vua vakuetu. Muangana ua mana Solomone ua sonekele ngueni: “Ku lana ca vakua zinguli [vakua ku mamuna] ci kaniama” ni nguetu, ce ku tuala viuma ku lutue.—Visi. 15:22.

3. Mu vinjila vika tu hasa ku tambula vimamuna?

³ Tue ku tambula vimamuna mu vinjila vivali. Via ku tu leka mpundu ni via ku nongonuena etu vavenia. Vika via pua vimamuna via ku linongonuena etu vavene? Via pua vize vi tue ku uana nga tu tanda Mbimbiliya ni mikanda yetu, kaha tu hilula vuino hali vize vi tu na tanda na ku vi ononoka, linga tu sungamese hose ha tondeka. (VaHe. 4:12) Kaha kua kala co vimamuna via ku tu leka mpundu. Evi via pua vimamuna vi tue ku tambula kuli umo  mukuluntu ni umo muanetu ueka ua ku-hia ku tuala ha viuma vi tua pande ku sungamesa mu muono uetu. Kaha nga muntu ua tu lema mu cifua ca ku linga evua na cizango ca ku tu mamuna na Lizi lia Njambi Mbimbiliya, tua pande ku muesa ku santsela cetu mu ku mu halakana na ku kava vize via tu mamuna.

4. Kuliya na Ekelesiaste 7:9, vika ka tua pandele ku linga nga va tu mamuna?

⁴ Ku handeka vusunga, vimamuna via ku tu leka mpundu, vikevio via pua via vikalu ku vi tava. Halumo vie ku tu huisa vene na matoto. Omo lia vika? Vutuhu tu tantekeya ngecize ka tua tantulukile, vunoni ci hasa ku tu puila ca cikalu ku tava cimamuna ca muntu a tu leka mpundu cimo cipenga ci tua kala naco. (Tandenu Ekelesiaste 7:9.) Tu hasa ku tonda mua ku sangulukila, ku takania vutumbe vua muntu na tu mamuna, ku ivua matoto omo lia cifua ca na tu mamuinamo, ni vene ku sembulula uze na tu mamuna nguetu: ‘Ikeye iya linga a nji mamune? Ku tuala ku via ku sevuka ni, nange neni tu vose combo ngulu!’ Kaha mu ku manusuila, nga ka tua lemene cimamuna ci va na tu hana, tu hasa ku ci sembulula ni ku ka tonda cimamuna ceka cize ci tu ya mu mutima.

5. Vika tu lilongesa mu cilongesa cino?

⁵ Mu cilongesa cino, tu simutuila imo mizimbu ya mu Mbimbiliya ya vamo va vianene vimamuna, na ya vamo va tavele. Kaha tu ka mona naua viuma vi hasa ku tu kuasa ku tava vimamuna na vukuasi vuka tu hasa ku uanaho.

6. Vika tua lilongesa ku viuma via lingile Muangana Lehovoame mua tambuile vimamuna?

⁶ Tu hilulenu ha lungano lua Lehovoame. Mu va mu hanguile ku pua muangana ua Isaleli, vantu va mu vuangana vueni, vezile mu ku mu vundila vimo. Va mu vundilile ehuise citeli ca va lundikile ise Solomone. Ha katete, Lehovoame ua lingile vuino, ua kehuile vakuluntu va mu Isaleli linga va mu mamune vati a kumbulula. Kaha vakuluntu va mu mamuine nguavo, nga a tava vize vi va na mu vundila vantu veni kaha vantu vaco va ka tualelelaho ku mu pangela. (1 Vam. 12:3-7) Vunoni ci moneka ngue cimamuna caco ka ca mu tovalele. Ngeci ua kehuile vakuavo vakuendze vaze va kolele hamo neni. Vaze vakuavo, citava halumo tele vendela ku miaka 40, ngeci mukemuo va keleko na vumo vutongue mu muono. (2 Miz. 12:13) Vunoni va mu hele cimamuna ca ku viha. Va mu mamuine a tualeleleho ku lemuuisa vantu. (1 Vam. 12:8-11) Mu ku linga ua tambuile vimamuna vivali via ku liseza, Lehovoame tele ue ku vundilile kuli Yehova na ku mu hula cimamuna cika a kava. Vunoni houe, ua lingile via mu mutue ueni na ku kava cimamuna ca mu tovalele cikuma, cize ci va mu hele vakua citso ceni. Ci mamuna caco, ca kokelele Lehovoame na Isaleli yose vitanga via vingi. Na vuno vene, kati tu lavelele ngecize vimamuna viose vi tu ka tu tovala. Vunoni nga vi na tundu mu Lizi lia Njambi tua pande ku vi tava.

7. Vika tu lilongesa ku muzimbu ua Muangana Uziya?

⁷ Muangana Uziya, ua vianene ku mu mamuna. Ua kovelele mu umo mutamba ua tembele kuze ku va pandele lika ku kovela vasasendote, kaha ua setekele ku linga cikombelo. Ngeci vasasendote va Yehova va mu lekele nguavo: “Ka ca ku pandamene, Uziya, ku lumbila Yehova vihemba, vunoni kuli vasasendote vana va Alone, vaze va va na kundika mu ku lumba vihemba.” Vati ua lingile Uziya? Nga ua halakanene cimamuna na ku tunda vuasi-vuasi mu tembele, halumo Yehova nga ua mu konekelele. Vunoni houe, Uziya ua tenukile. Vika ua vianenene ku mu mamuna? Halumo ua tenukile, muomu ua singaniekele ngecize mu ku pua muangana ua kele na mpoko ya ku linga viose-ovio via zangele. Vunoni Yehova ka muene viuma mu cifua oco. Omo lia ku ndungula ceni, Uziya va mu  vetele na mbumba kaha ua puile “mukua mbumba na ku litangua lia ku-tsa ceni.” (2 Miz. 26:16-21) Muzimbu ua Uziya u tu longesa ngecize ambe nga tua kala na mpoko hali vakuetu ni kuahi, nga tu viana vimamuna via mu Mbimbiliya Yehova a ka tu viana.

8. Vati ua lingile Yombi mu va mu mamuine?

⁸ Mu ku litepa na vaze va vianene vimamuna va tu na simutuila, Mbimbiliya ya tumbula naua vamo va puile lungano lua cili mu ku kava vimamuna kaha va tambuile vivezikiso via vingi. Umo uavo Yombi. Vutuhu ua puile mukua ku vuila Njambi liova, vunoni ka puile ua ku tantuluka. Kaha omo lia ku hita mu visoti via vingi cikuma, ua handekele vimo kati vikevio. Ngeci Elihu na Yehova, va mu mamuine ca ku hona ku mu ongoloka. Vati ua lingile Yombi? Ua likehesele na ku tava vimamuna viaco. Ivene ngueni: ‘Nji na liveye mezi a nji na handeka na ku lialuluisa ku mutima kaha nji li mbila mu mpumputa na mu muto.’ Ngeci Yehova ua vezikisile Yombi omo lia ku likehesa na ku tava vimamuna.—Yombi 42:3-6, 12-17.

9. Lungano luka ua tu sila Mosesa ku tuala ha ku tava vimamuna?

⁹ Mosesa ua pua lungano lua cili ku tuala ha ku tava vimamuna na ku sungamesa. Tangua limo ua sevukile mu ku tenuka na ku honoua ku hana vumpahu kuli Yehova. Cisevuka caco ca mu lingisile kati va mu tave ku ka kovela mu Cifuti ca Cikulaheso. (Num. 20:1-13) Omo Mosesa ua setekele ku liniengela kuli Yehova linga a alulule kasitiku kaco, Yehova ua mu lekele ngueni: “Kunahu kuli ove, kati u nji tumbule naua lizi eli.” (Ndeu. 3:23-27) Mosesa ka kele na nkulundundu. Vunoni ua tavele cihangula ca Yehova, kaha ua tualeleleho ku mu pangesa mu ku tuamenena Isaleli. (Ndeu. 4:1) Ngeci mukemuo Yombi na Mosesa, va pua lungano lua cili kuli yetu ku tuala ha ku tava vimamuna. Yombi ua aluluile cifua ca kele na ku muenamo viuma, ka tondele mua ku sangulukila. Kaha Mosesa co, ua muesele ngecize na tava cimamuna ca Yehova, mu ku tualelelaho ku muesa lukakatela vutuhu ka kele naua na civezikiso ca lavelelele cikuma.

10. (a) Vika ya handeka Visimo 4:10-13, ku tuala ha vukuasi vua kala ha ku tava vimamuna? (b) Lungano luka lua cili va muesa vamo ku tuala ha ku tava vimamuna?

¹⁰ Ku tambuluisa malungano a cili a va tu sila vamala va lutsilielo, ngeci mua Yombi na Mosesa ce ku tu kuasa cikuma. (Tandenu Visimo 4:10-13.) Vamo vamuanetu na vandumbuetu, vikevio vene vi ve ku linga. Halakanenu via handekele umo muanetu ua lizina Emmanuel ua mu Congo, ku tuala ha cimamuna ca tambuile. Ngueni: “Vamo vamuanetu va ku hia va mu cikungulukilo cetu, va muene ngecize lutsilielo luange lu tonda ku vombela, ngeci va nji ohielele. Nja kavele vimamuna viavo kaha via nji kuasele ku liniunga ku visoti via vingi.” * Kaha co umo ndumbuetu ua pua pioneiro ku Canada, ngueni: “Vimo vimamuna vi nje ku tambula kati vikevio vi nje ku tonda ku ivua, vunoni vikevio mpundu via tondeka kuli yange.” Kaha co muanetu Marko ua ku Croácia ngueni: “Vutuhu cimo cisevuka cange ca nji lingisile va nji tambule cimo citeli, vunoni mu nje ku hilulaho, nje ku mona ngecize ku tambula cize ku mamuna ca nji kuasa ku sungamesa lutsilielo luange.”

11. Vika ua nongonuene Muanetu Karl Klein ku tuala ha ku tava vimamuna?

¹¹ Lungano lukuavo lua ku tava vimamuna lua pua lua Muanetu Karl Klein, uze ua puile mukua Civunga ca Vantuamena. Mu muzimbu ueni ua ku yoya, ua handekamo ngueni, ntsimbu imo muanetu Joseph F. Rutherford, uze ua puile kavusamba keni, ua mu hanene cimo cimamuna ca kama. Muanetu Klein ngueni ha katete ca mu kaluuilile ku tava cimamuna caco. Ivene ngueni, “Lia mukuavo mu tua liuanene Muanetu Rutherford ua nji menekele  na ndzolela ngueni: “Muli vati va Klein! Kaha mu ku linga tele njili na matoto, nja mu tavelele kuintsi-kuintsi. Kaha muanetu Rutherford ngueni: “Muanetu Klein zangameni! Satana a tonda ku mi sevuisisa! Ngeci nja vuile ntsoni na ku mu kumbulula nguange, ha muanetu Rutherford viose vili vuino. Vunoni ua tantekeyele ngueni ku viesi vuino. Ngeci ua hilukililemo cimamuna ceni ngueni: “Ambe mukemuo muane. Vunoni Satana a tonda ku mi sevuisisa, zangamenu neni.” Muanetu Rutherford ua handekele vusunga! Nga tu kala na nkulundundu ya umo muanetu cikuma-kuma nga na handeka viuma via na kele na mpoko ya ku handeka, tue ku sila Satana vukovelelo vua ku tu eseka.” * (Efe. 4:25-27) Muanetu Klein ua tambuile cimamuna ca muanetu Rutherford kaha vusamba vuavo ka vua tsile.

12. Vati ku likehesa ci hasa ku tu kuasa ku tava vimamuna? (Visamo 141:5)

¹² Vika vi hasa ku tu kuasa ku tava vimamuna? Tua pande ku pua va ku likehesa na ku vuluka ngecize ka tua tantulukile kaha vintsimbu vimo tue ku sevuka mua kama. Ngue mu tu na simutuilile laza, Yombi ua muene viuma mu njila ya ku henga. Vunoni mu nima ya ntsimbu ua sungamesele cifua ca kele na ku muenamo viuma, kaha Yehova ua mu vezikisile. Omo lia vika? Muomu Yombi ua puile ua ku likehesa. Ku likehesa ceni, ca lisoluele ha toma mua tavele cimamuna ca mu hele Elihu, vutuhu Elihu ua puile kanike cikuma kuli ikeye. (Yombi 32:6, 7) Ku likehesa ce ku tu kuasa naua ku tava cimamuna, ambe nga tu ivua ngecize cimamuna caco ka ca tondekele ni muntu na tu hanaco kanike kuli yetu. Umo mukuluntu mu cikungulukilo ua ku Canada ngueni: “Mu ku linga ka tu hasa ku limona etu vavene ngue mu ve ku tu muenamo vakuetu, vati tu hasa ku kola mu lutsilielo nga nou a tu mamuna uahi? Iya ha kati ketu ke ku tualelelaho ku pangela ha mihako ya sipilitu ni ha cipanga ca ku ambulula?—Tandenu Visamo 141:5.

13. Vati tua pande ku muenamo vimamuna vi tue ku tambula?

¹³ Puenu na ku mona vimamuna ku pua cimueso ca cilemo ca Njambi. Yehova ua tonda tu pue vantu va ku vezika mu muono. (Visi. 4:20-22) Ngeci mukemuo, mue ku tu mamuna ku hitila mu Lizi lieni Mbimbiliya, mu mikanda yetu ni muli umo muanetu ua ku hia, ue ku tu muesa cilemo. VaHevelu 12:9, 10 nguayo: “Ue ku lingamo omo vuino vuetu” ni nguetu, ua tonda tu yoye vuino.

14. Ku vika tua pande ku tuala mana nga vali na ku tu mamuna?

¹⁴ Tualenu mana ku muzimbu mpundu, kati ku cifua ci va na u handekelamo. Vintsimbu vimo, tue ku livua ngecize mukua ku tu mamuna ka handekele vuino. Nkala muntu a tonda ku handekela  mukuavo, na pande ku handeka mu cifua cize ci asiuila uze mukuavo ku tava cimamuna ceni. * (Ngal. 6:1) Vutuhu ngoco, ce ku pua ca cili nga etu va vali na ku mamuna tu tuala mana etu ku muzimbu mpundu, kati ku cifua ci va na tu mamuinamo. Tu hasa ku lihula nguetu: ‘Ambe nga ka nja lemene cifua ci va na nji mamuinamo, vuno na handeka vusunga ni? Vuno citava nji hake ku mukulo visevuka via mukua ku mamuna na ku tuala mana ku muzimbu mpundu ni?’ Mua vusunga, ku linga cose mangana mu ku nonaho vimo ha nkala cimamuna ci tue ku tambula, ca pua ku muesa mana.—Visi. 15:31.

15. Omo lia vika tua pande ku vundila vimamuna?

¹⁵ Mbimbiliya ya tu kaniamesa ku vundila vimamuna. Visimo 13:10 nguayo: “Mana a li kuli vaze ve ku tonda vimamuna.” Aa mezi aco a vusunga! Vaze ve ku tonda vimamuna ve ku kola vuasi mu lutsilielo ku hiana vaze ve ku linga via ku lavelela lika. Ngeci mukemuo, kalenu na vukatuisi vua ku vundila vimamuna.

16. Ha vintsimbu vika tua pande ku vundila vimamuna?

¹⁶ Ha vintsimbu vika tua pande ku vundila vimamuna? Tu hilulenu vimo vintsimbu. (1) Umo ndumbuetu ua laza mu cipanga ca ku ambulula, a hasa ku vundila ndumbuetu ua muha, linga a mu kave ku cilongesa ca kendesa. Kaha mu nima yaco, uze ndumbuetu ua muha a hasa ku vundila uze ua laza vimamuna via vati a hasa ku pua mutongue. (2) Umo ndumbuetu ua pua muzike a tonda ku landa vimo vizalo, a hasa ku vundila umo ndumbuetu ua kuhia a mu leke mu vusunga nga cizalo ca tonda ku hangula ca cili ni kuahi. (3) Umo muanetu a ka hana cimpande ca mbunga lua katete. Kaha a vundila umo muanetu mukuavo ua pua mutongue linga a mu halakane vuino omo a hita mu cimpande ceni na ku mu mamuna. Vunoni ambe muanetu ua sua laza ku hana vimpande, ci ka pua ca cili nga a pua na ku vundila vakuavo va sua laza va mu mamuine kaha na ku kava vimamuna vi va mu leka.

17. Vati tu hasa ku uana vukuasi ku vimamuna?

¹⁷ Mu visimano na vingonde vi hatako, tuli na vusunga nguetu tu vose tu ka tambula vimamuna. Ambe via ku tu leka mpundu ni via ku linongonuena etu vavene. Ngeci mukemuo, tu ka lihakelenu kapandi ka ku vuluka viuma vi tua lilongesa mu cilongesa cino. Ngeci mua ku likehesa, ku tuala mana ku muzimbu kati kuli mukua ku mamuna na ku kava vimamuna vi tu ka tambula. Na umo ue ku semuka na mana uahi. Vunoni Mbimbiliya ya tu kulahesa nguayo: “Halakana ku zinguli, kaha tambula via ku longesa, tu ka kala na mangana.”—Visi. 19:20.