Nja semukile mu 1941, mu mbonge ya Paris, ku França. Visemi vange va puile vihutu. Nja lemene cikuma ku lilongesa. Aci singaniekenu vati nja livuile ku mutima mu nja vavalele tumbe tele njili na miaka 10! Vandotolo va nji lekele nji huime, ambe kuya ku sikola kuahi. Nja lisosomuene cikuma. Vunoni nja pangesele ntsimbu yaco, mu ku tanda imo dicionário na ku halakana ku cisandzi ca Sorbonne ca ku Universidade de Paris. Kaha omo ndotolo ua nji lekele ngueni nji na kanguka, citava nji pue na kuya ku sikola, nja vuahelele cikuma! Ngeci nguange: “Nkuma ca pua ca seho ku pua ndotolo!” Tunde oho, nja putukile ku kala na cizango ca ku pua ndotolo. Kaha ntsimbu yose i va kele na ku hula vatata nguavo, mu u ka kola u tonda ku ka pua iya, cikumbululo cange ntsimbu yose ca puile: “Nji tonda ku ka pua ndotolo.” Mukemuo mu nja putukile ku lema via ku saka.

Vusoko vuange vua puile vakua Katolika. Vunoni ange ka nja tantekeyele via vingi ku tuala hali Njambi, kaha nja kele na vihula via vingi. Mu nima ya ntsimbu nja ile ku sikola ya kama, kaha vi nja kele na ku lilongesako via nji hele vusunga ngecize muono va lingile ua ku tanga.

Nji vuluka litangua lia katete li nja muene viselula via imo ntemo mu microscópio. Nja komokele cikuma ku mona vati mitamba ya viselula viaco mu ye ku panga ha vintsimbu via masika na ntuima. Cikuavo naua, nja muene ngecize citoplasma ni nguetu (imo mitamba ya mu viselula viaco) nga i kovela muongua ye ku lisovotela, nga mu mema co ye ku zangumuka. Evi viselula na vikuavo via vingi via kalako vie ku panga kuliya na vintsimbu viaco. Kaha mu nja muene ku komouesa ca nkala selula,  nja kele na vusunga vua ku sula ngandza ngecize muono ka ua liizilile ukeuo vavene.

Mu muaka uange ua mu civali ku sikola, kuli vimo naua via solokelele, via nji hele vusunga ngecize Njambi kua kala mpundu. Mu tua lilongesele via muvila ua muntu, tua konkele ha cifua ci ye ku pangelamo mavoko etu linga tu hase ku kondoveka na ku olola. Cikomoueso cikuavo, ca pua cifua ci va nonekelamo misuni, vukekete, na matsipa. Ca ku muenako, nja lilongesele ngecize litsipa lia munie ua mu civali ku livoko, lia litepa havali, kaha eci ca lingisa matsipa a hite mu kati na kuya ku minie ikuavo. Kati ovio lika, na vukekete vua kuatesa matsipa aco ku vitsiha via minie. Mua vusunga nga evi kuahi, nga matsipa a pua a ngo kaha a ku oloka ngue mavalo. Eci ca nji muesele ha toma ngecize muvila ua muntu va u pangele kuli mukua mana a ku hiana.

Kaha mu nja putukile ku lilongesa via ku semuka ca kakeke, nja komokele cikuma mana a Sakatanga ku tuala ha cifua ci vie ku endelamo. Nja lilongesele ngecize kakeke nga a cili muzimo lia va naye, ue ku huimina ku hitila mu nkoua. Ngeci mukemuo mu kati ka masuli a kakeke mue ku kala vimo vi va sana nguavo alvéolos a ku lifua na mazuza. Kaha mu kue ku lisupa vimo visimano linga kakeke a semuke, muze mu kati ka mazuza a kala mu mampunga a kakeke mue ku soloka tumema. Kaha kakeke mue ku semuka ngeci, he ku lingika vimo vie ku komouesa cikuma. Mpako ye ku kala mu mutima ha kakeke, ye ku lipata kaha eci ce ku lingisa maninga ku ka heta ku mampunga. Ha ntsimbu yaco eyi, aze mema e ku kala muze mu kati ka alvéolos e ku vi vingilika ku likuata, oku vuasi-vuasi vi sula na mpundzi. Kaha ngue ku ku kavuka ca liso, ue ku putuka ku huima kua lika lieni.

Nja tondele ku tantekeya ou ua tangele viuma via ku komouesa ngeci, kaha nja putuka ku tanda Mbimbiliya na vutumbe vuaco. Kaha nja komokele cikuma, mu nja muene masiko a hele Njambi ku vaIsaleli ku tuala ha ku lela imo miaka 3000 ku nima. Njambi ua hele vaIsaleli lisiko lia ku pua na ku sitika vihambuka, ku tana ntsimbu yose kaha uose ouo ua monekele ngue na kuata musongo ua ku litambuisa, ua pandele ku kala kua lika lieni. (Levi. 13:50; 15:11; Ndeu. 23:13) Mbimbiliya ya muesa laza vati misongo ye ku sanduoka. Vunoni vakua siensia, va vi tantekeyele lika mu nima ya miaka 150. Nja nongonuene naua ngecize masiko a mu livulu lia Levitiku ku tuala ha ku limona ku mivila, a kuasele ku cihindu ca cifuti cose ca Isaleli. (Levi. 12:1-6; 15:16-24) Ngeci nja muene ngecize Sakatanga ua hele aa masiko ku vaIsaleli, linga va yoye vuino kaha ua vezikisile vaze vose vononokele masiko eni. Ngeci nja hetele ha ku tava ngecize cili vene Mbimbiliya va huimina kuli Njambi. Kaha ntsimbu yaco oyo, ange tele Njambi uaco ka nji mu tantekeya.

Mu nja kele ku universidade mu ku lilongesa via vundotolo, nja tantekeyele umo muana mpuevo lizina lieni Lydie kaha nja mu handekeyele. Ngeci mu 1965 tua liambatele, tele nji endela ha kati ka vilongesa viange. Lelo lino, tua kala na vana 6, vunoni mu 1971 tele tu cili na vatatu lika. Mpueyange Lydie ue ku nji kuasa cikuma cipue vene mu vipanga viange via vundotolo ni mu ku niunga vusoko vuetu.

Nja pangele mu sipitali ya kama mu miaka itatu kaha mu nima yaco nja sokoluele kasipitali kange. Kaha mu nima ya ntsimbu, vamo va yala na  mpuevo vaze va nji na tumbuile ku vuputukilo, vezile ku sipitali yange omo lia cihindu. Kaha tele nji sonekela yala lipapelo lia vihemba, mpueyeni ua handekele ngueni: “Sukulukambu ndotolo kati u mu hakeleho vihemba via ku tundisa ku maninga.” Ngeci nja komokele na ku mu hula nguange: “Heua? Omo lia vika?” kaha uze mpuevo ngueni: “Tu Vakaleho va Yehova.” Ku ntsimbu ize tele kanda nji ci vueho via Vakaleho va Yehova ni cifua ci ve ku muenamo maninga. Uze mpuevo ua nji fuikilile Mbimbiliya na ku nji muesa cinimbu ca muesele omo lia vika va vianene ku va haka maninga. (Vili. 15:28, 29) Mu nima yaco, neni na yalieni va putukile ku nji muesa viuma vi vu ka puisamo Vuangana vua Njambi ngecize tangua vu ka manusulako lamba, ku vavala na kutsa. (Ku-So. 21:3, 4) Ngeci na ndzolela nja va lekele nguange: “Vi muli na ku nji leka vikevio vi nja lema ku linga tunde ku vunike!” Vikevio vi nji lilongesela via vundotolo linga nji tepulule lamba ya vantu. Vi tua simutuilile via nji ile cikuma ku mutima, ngeci tua simutuilile mu ola imo ya mutuntu na mutamba. Mu va nji sile vaze vampuevo na yala, mu mutima uange ku nja puile naua mukua Katolika. Kaha nja lilongesele ngecize Sakatanga uze u nje ku komoka mua kama, ua kala na lizina—ikeye Yehova!

Vaze vampuevo na yala, vezile ku sipitali yange lutatu luose kaha nkala ntsimbu I vezile, tua kele na ku simutuila ku putuka ha ola imo ku tuala kuilu. Nja va laniene ku ndzivo yange linga tu ka simutuile vuino via Mbimbiliya. Vutuhu mpueyange neni ua putukile ku lipandakana netu mu ku kavangeya cilongesa ca Mbimbiliya, vunoni ka kele na ku tava ngecize vimo vilongesa via ku Katolika vi tua tantekeyele tunde laza via puile via makuli. Ngeci mukemuo, nja laniene umo mukuluntu ua igreja yetu ku ndzivo. Kaha tua simutuilile ha vilongesa via igreja na mu kati ka vutsiki, mu ku pangesa lika Mbimbiliya. cize ku simutuila caco, cikeco ca tavesele mpueyange ngecize nkuma cili vene Vakaleho va Yehova ve ku longesa vusunga. Ngeci mukemuo, cilemo cetu kuli Yehova Njambi ca kolele, noho ha va tu mbatizilile mu 1974.

Vi nja lilongesele ku tuala ha vutumbe vua Njambi ku vantu, via aluluile cikuma viuma vi nje ku tuameka mu muono. Ngeci nange na mpueyange tua tuamekele ku pangela Yehova ku lutue lua viose mu muono. Tua lihakele kapandi ka ku lela vana vetu kuliya na vitume via mu Mbimbiliya. Tua longesele vana vetu ku lema Njambi na ku lema vakuavo vantu. Evi via lingisile vusoko vuetu ku likata cikuma.—Mat. 22:37-39.

Mu tue ku hilula ha muono uetu, nange na mpueyange tue ku zola mua kama ku tuala ha ku litombola ci va kele na ku mona vana vetu ha kati kange na mpueyange. Vana vetu va tantekeyele  ngecize cimamuna ca Yesu ca “Eyo yetu ku pua eyo naua na “Houe, houe” cikeco ca kele na ku tuamenena ndzivo yetu. (Mat. 5:37) Ca ku muenako, umo munetu ua mpuevo ua miaka 17, ua tondele kuya mu kueha na vakuavo vampuevo, vunoni mpueyange ka mu tavesele. Ngeci umo mukuavo ua mu lekele ngueni, nga vanoko uavo, pinga kuli va iso. Vunoni munetu ua va kumbuluile ngueni: “Nevi nji lisinina viahi. Vakevo ni ve ku litombola mu viose.” Eyo, vana vetu vose vene va muene ngecize nange na mpueyange tua litombuele ku tuala ha vitume via mu Mbimbiliya. Lelo lino tue ku santsela mua kama kuli Yehova omo lia ku hetesa vusunga ku cingi ca va vusoko vuetu.

Vutuhu viuma vi nja tuamekelele mu muono via alulukile, vunoni kasi nja tondele ku pangesa cizango cange ca ku pua ndotolo mu ku kuasa vangamba va Njambi. Ngeci nja li hanene mu ku pua ndotolo ua vakua Mbetele ya mu Paris. Kaha cipue mu va nungulukilile ku Louviers, nja tualeleleho ku kuasa mu cifua eci. Nje kuya mu ku pangela ku Mbetele mu miaka 50 honi. Mu ntsimbu yaco eyi, nja likuata vusamba vua kama na vamo vakua Mbetele, vamo vendela honi ku miaka 90. Tangua limo nja komokele na ndzolela mu nja uanene umo mukua Mbetele ua muha. Muomu ua nji lekele ngueni, yange nja puile cifunguizi ca vanaye mua semukile.

Mu ku hita ca miaka, cilemo cange kuli Yehova ca livuezelela mua kama, mu nje ku mona cifua ce ku tuamenenamo vangamba veni ku hitila mu lukungulukilo lueni na ku va niunga. Ku vuputukilo vua 1980, Civunga ca Vantuamena ca tumbikile programa ya ku kuaselamo vandotolo na visipitali, vevuisise vihangula vi ve ku linga Vakaleho va Yehova ku tuala ha maninga.

Kaha mu 1988, Civunga ca Vantuamena ca sokoluele imo seketa ya iha ha Mbetele I va lukile nguavo, Seketa ya Mizimbu ya Visipitali. Ha katete, seketa yaco ikeye ya kele na ku tuamenena Vivunga via Tala via Visipitali (COLIH) vi va tumbikile ku Estados Unidos mu ku kuasa Vakaleho va Yehova va va sake vuino. Omo vutumbe vuaco, va vu sanduele mu mavu ose, va sokoluele viCOLIH ku França. Nja komokele cikuma mu ku mona vati lukungulukilo lua Yehova lue ku kuasa vamuanetu na vandumbuetu nga vavala.

Tunde ku vunike nja lemene mua kama ku pua ndotolo. Vunoni mu nima ya ku hilula ha viuma vi nje ku tuameka, nja muene nguange ca seho ya kama ca pua ku saka vantu mu lutsilielo ni nguetu ku va kuasa va lihambe na Ndundzi ya muono, Yehova Njambi. Ngeci mukemuo, mu nima ya ku lembuka ha vipanga, nange na mpueyange tua kele na ku pangesa viola via vingi mu nkala ngonde mu ku ambulula muzimbu ua cili ua Vuangana mu ku pua vapioneiro va ntsimbu yose. Na lelo lino kasi tue ku lihakela kapandi ka kama ka ku ambulula ou muzimbu ue ku alulula miono ya vantu.

Nje ku tualelelaho ku saka vantu, vunoni nja nongonuene ngecize cipue vene ndotolo ua lilongesa mua kama, ka hasa ku kanguisa mavezi ose ni ku vindika ku-tsa. Ngeci nja lavelela mua kama omo ku vavala na kutsa ka vi ka kalako naua. Mu mavu a aha, aze ali na ku suena mu hiehi vuasi-vuasi, nji ka yoya miaka yose linga nji ka lilongese via Sakatanga uetu hamo lika na cifua ca ku komouesa ca tangelelemo muvila ua muntu. Cili vene cizango cange ca ku vunike ca lipuisamo mu mutamba lika. Kaha njili na vusunga vuose ngecize tangua ci ka lipuisamo mu vutuntu ku lutue!