1-2. Vika ua lilongesele umo muanetu ku tuala ha ku mamuna?

 MIAKA ya ingi ku nima, vamo vakuluntu vavali va ka menekele umo ndumbuetu ka kale na ku soloka ku viuano mu imo ntsimbu. Kaha umo ua vaze vakuluntu ua tuamenene vungendzi vuaco, ua putukile ku tanda na ndumbuetu vinimbu via vingi via handeka ha seho ya ku kunguluka. Vunoni mu va salesele linga va hilukemo, uze ndumbuetu ua va lekele ngueni: “Visoti vi njili na ku lihita navio, ka mu vi tantekeya cipue kamandende vamuanetu.” Vaze vamuanetu, va mamuine uze ndumbuetu ca ku hona ku hula vitanga vika ua kele na ku pinda navio. Ngeci uze ndumbuetu ua livuile ngecize vimamuna viavo, ka via mu kuasele ku vitanga vieni.

² Mue ku singanieka ha litangua liaco, uze mukuluntu ua hele vimamuna viaco ngueni: “Ha ntsimbu ize, nja muene ndumbuetu ngue na nji muesa kasahuntu. Vunoni mu nja hiluileho vuino, nja muene ngecize nja tualele lika mana ku vinimbu via mu Mbimbiliya kati kuli ndumbuetu mpundu, muomu ka nja mu i huile cipue vene nguange: ‘Visoti vika muli navio?’ ‘Vati nji hasa ku mi kuasa?’” Uze mukuluntu ua lilongeseho viuma via seho ha vungendzi vuaco. Ngeci lelo lino, ua pua honi kaniungi uze ue ku lihaka mpundu mu cihela ca vampanga.

3. Veya va pande ku hana vimamuna?

 ³ Vakuluntu mu ku pua tuniungi, vakevo va kala na kapandi ka ku hana vimamuna ha ntsimbu i ve ku tondeka. Vunoni vintsimbu vimo, vamuanetu na vandumbuetu mu vikungulukilo navo va hasa ku hana vimamuna. Ca ku muenako, umo muanetu ni ndumbuetu a hasa ku hana kavusamba keni cimamuna ca mu Mbimbiliya. (Visa. 141:5; Visi. 25:12) Ni umo ndumbuetu ua ku kola a hasa ku mamuna umo ndumbuetu ua muhumbe ha vimpande  ngeci mua vize vi va tumbula ku Tito 2:3-5. Kaha vintsimbu via vingi, visemi ve ku tonda ku mamuna vana vavo na ku va sungamesa. Ngeci mukemuo, vutuhu cino cilongesa ci na tala cikuma ku vakuluntu va mu cikungulukilo, vunoni tu vose tu hasa ku lilongesaho via vingi. Tu hilula cifua ci tue ku hanenamo vimamuna linga tu mone nga tue ku lingamo mu njila ya cili kaha ize i hasa ku kuasa vakuetu na ku “zolesa mutima” uavo.—Visi. 27:9.

4. Vika tu simutuila mu cilongesa cino?

⁴ Mu cilongesa cino, tu simutuila ha vihula viuana ku tuala ha ku mamuna: (1) Vutumbe vuka tua pande ku kala navuo nga tu hana cimamuna? (2) Vuno cimamuna caco ci tondeka mpundu ni? (3) Iya na pande ku mamuna? (4) Vati mu hasa ku hana vimamuna via cili?

5. Vati ku kala na vutumbe vua cili ci hasa ku kuasa mukuluntu ku viukisa cimamuna ceni mu njila ize iya ku mutima? (1 Kolintu 13:4, 7)

⁵ Vakuluntu va lema vamuanetu na vandumbuetu vose. Vintsimbu vimo, ve ku muesa cilemo caco mu ku mamuna uze ali na ku ila mu njila yeka. (Ngal. 6:1) Vunoni ntsimbu kanda a ka handeke na muntu uaco, mukuluntu na pande ku hilula vifua via cilemo via tumbuile kapostolo Paulu. Ngueni: “Cilemo cili na lukakatela, ci li na ngozi”. . . . “Ci fuika viuma viose, ci tsiliela ku viuma viose, ci lavelela viuma viose, ci likolesa ku viuma viose.” (Tandenu 1 Kolintu 13:4, 7.) Ku hilula hali evi vinimbu via mu Mbimbiliya, ci hasa ku kuasa mukuluntu a ihilule vutumbe vu tonda ku mu lingisa ku ka mamuna muanaye na njila ya cili ya ku ka lingamo. Muomu nga muntu a ka tambula cimamuna caco, a nongonona ngecize mukuluntu uaco ua mu haka seho, citava a ka tava cimamuna caco.—Loma 12:10.

6. Lungano luka lua cili ua tu sila kapostolo Paulu?

⁶ Kapostolo Paulu ua sila vakuluntu lungano lua cili. Ca ku muenako, mu ku pua mukuluntu mu cikungulukilo, Paulu mua muene ngecize vamuanaye va ku Tesalonika va tondekele ku va mamuna, ka likanuuelele ku lingamo. Vunoni mu mikanda ya va sonekelele, Paulu ua livangele ku handeka via lutsilielo luavo, cilemo cavo mu ku pangela Njambi, na lukakatela luavo. Kaha naua, ua tualele mana ku visoti viavo, mu ku handeka ngueni, va kele na ku hita mu visoti kaha va kele na ku va luisa. (1 Tes. 1:3; 2 Tes. 1:4) Kaha ua hetele vene na ku leka vamuanetu vaco ngueni, va puile lungano lua cili ku vakuavo Vakua Kilistu. (1 Tes. 1:8, 9) Mua vusunga, visangala via Paulu via va vuisile ndzolela ya kama! Ngeci ka ha kele vimpata ngecize Paulu ua va lemene cikuma. Ngeci vimamuna via va hele mu mikanda yose ivali, via hasele ku va kuasa cikuma.—1 Tes. 4:1, 3-5, 11; 2 Tes. 3:11, 12.

7. Vika vi hasa ku lingisa muntu ku viana ni ku sembulula cimamuna?

⁷ Vika vi hasa ku soloka nga ka tu hana vimamuna mu njila ya cili? Umo muanetu ua pua mukuluntu mu miaka ya ingi, ua handekele ngueni: “Vamo ve ku viana ni ku sembulula cimamuna kati muomu cimamuna cikeco cili na vitanga, vunoni muomu mukua ku ci hana ka lingilemo na cilemo. Vika tu lilongesaho? Cimamuna ce ku pua ca casi ku citava nga tu ci hana na cilemo kati na matoto.

8. Vika na pande ku vuluka mukuluntu nga a tonda ku ka mamuna umo muanetu?

⁸ Vakuluntu ka va pandele ku linga kose-oko vene ku mamuna, houe. Ca ku muenako, nga umo mukuluntu a tonda ku mamuna, ha katete na pande ku lihula ngueni: “Vuno ci tondeka vene ku handekaho? Vunoni njili na vusunga vene ngecize cili vene ou muanetu na sevuka? Vuno kuli limo lisiko lia mu Mbimbiliya lia na tsihi ni? Ni ali na ku linga lika viuma  mu njila ka ya litombuele na ize i nji ne ku lingilemo yange? Ngeci mukemuo, mukuluntu ue ku muesa mana nga ka “pupuluka na mezi eni.” (Visi. 29:20) Kaha nga kesi na vusunga, nga cili vene na pande ku mamuna muanetu ni kuahi, citava a ci ke hule mukuavo mukuluntu linga a mone nga ci tondeka mpundu ku mamuna muanetu uaco ni kuahi.—2 Tim. 3:16, 17.

9. Vika tu lilongesa kuli Paulu mu ku mamuna vamuanetu ku tuala ha vizalo? (1 Timoteo 2:9, 10)

⁹ Tu hilulenu cimo vimueso. Aci singaniekenu nga umo mukuluntu na lisosomua na zalesi ya umo muanetu. Mukuluntu uaco na pande ku lihula ngueni: ‘Vuno kuli vumo vusunga vua mu Mbimbiliya vu nji lingisa ku ka handeka neni ni?’ kaha linga kati ka hane vimamuna via ku litendela, a hasa ku simutuila na umo mukuluntu mukuavo ni mukua ku ambulula ueka ua ku hia linga va hilule hamo lika vimamuna via Paulu ku tuala ha zalesi. (Tandenu 1 Timoteo 2:9, 10.) Paulu handekele mpundu ha imo zalesi, vunoni ua hanene vimo vitume vi va hasa ku kava Vakua Kilistu vose ku tuala ha ku zala na kasingimiko, ku hona ku hianesamo, kaha na liano. Paulu ka tumbikile mukanda ua vize via na pande ni vize ka pandele ku zala Mukua Kilistu houe. Muomu ua tantekeyele ngecize nkala mukua Kilistu ua kala na mpoko ya ku lihanguila vizalo vi na mu i ku mutima, ca kama lika nga ka lingimo mu njila ize i liluisa na Mbimbiliya. Ngeci mukemuo, nga vakuluntu vali na ku singanieka nga ci tondeka ku mamuna umo muntu ni kuahi, ha katete va na pande ku hilula nga zalesi yeni ye ku muesa ku lipokuesa na liano.

10. Vika tua pande ku singanieka ku tuala ku vihangula via muntu ku muntu?

¹⁰ Ca pua ca seho ku vuluka ngecize Vakua Kilistu vavali va hasa ku linga vihangula via ku liseza, vunoni eci ka ca lombolokele ngecize kuli umo na sevuka mukuavo co kuahi, houe. Ka tua pandele ku kakateya vamuanetu vizango vietu ku tuala ha vika via cili na vika via ku viha.—Loma 14:10.

11-12. Nga ci tondeka mpundu ku mamuna, vihula vika na pande kuli linga mukuluntu kaha omo lia vika?

¹¹ Mu nima ya ku nongonona ngecize ci tondeka mpundu ku mamuna umo muanetu, mukuluntu na pande ku lihula ngueni: Iya honi na pande ku mamuna muanetu uaco? Ca ku muenako, ntsimbu kanda a ka mamune umo ndumbuetu ua somboka ni umo muana, mukuluntu na pande ku livanga ku hilula mutue ua ndzivo. Muomu halumo a hasa ku ka tondeka ku ka lingamo ikeye ivene. * Ni halumo mutue ua ndzivo a hasa ku vundila ngecize neni a ka kaleko. Kaha ngue mu ci na muesele  cinanga 3, vintsimbu vimo ce ku pua ca cili cikuma ku pangesa umo ndumbuetu ua ku kola mu ku mamuna ndumbuetu ua muhumbe.

 ¹² Vunoni kuli vikuavo naua vi va na pande ku hilula vakuluntu. Mukuluntu a hasa ku lihula ngueni: ‘Vuno kuli ueka a hasa ku hana cimamuna caco ku hiana yange ni?’ ca ku muenako, umo muanetu ue ku pinda na visinganieka vua ku livua vungoco, a hasa ku halakana vuino ku cimamuna ca mukuluntu ua hitamo kati ca uze kanda a ci hitemo. Muomu mukuluntu ua hitamo, a hasa ku lihaka vuino mu cihela ca uze yali na ku mamuna kaha cimamuna ceni ci hasa ku heta vuasi ku mutima ua muntu uaco. Vunoni, vakuluntu vose va kala na kapandi ka ku kaniamesa vamuanaye linga va sungamese viose vitondeka kuliya na Mbimbiliya. Ngeci mukemuo, ca seho ya kama ku hana cimamuna. Kati nga uze ali na ku ci hana ua hitamo ni kuahi.

13-14. Vika ca puila ca seho kuli mukuluntu ku pua mukua ku halakana?

¹³ Tu Liviukisilenu ku halakana. Nga umo mukuluntu ali na ku liviukisila ku kaka mamuna, na pande ku ka lihula ngueni: ‘Vika nji tantekeya ku tuala ha cisoti ca muanetu? Vika ali na ku lihita navio mu muono? Vuno ali na ku lihita mu vimo visoti ka nji tantekeya ni? Vika a tondeka cikuma mu ntsimbu ino?’

¹⁴ Mua vusunga, citume ca ku Tiango 1:19, ca kuata ku vose ve ku hana vimamuna. Citume caco nguaco: “vantu vose va zangule mu ku ivua, va livandeke mu ku handeka, va livandeke ku vutenu.” Umo mukuluntu a hasa ku singanieka ngueni a tantekeya visoti viose via muanetu, vuno a vi tantekeya vene ni? Visimo 18:13 ya tu vuluisa nguayo: “Uze a kuania te kanda evua, cikeco vuheve na ntsoni kuli ikeye.” Cili ku lutue ku tambula muzimbu kuli muntu uaco mpundu. kaha eci, ca tondeka ku livanga ku halakana ntsimbu kanda mu hane cimamuna. Vulukenu via lilongesele uze mukuluntu u tu na tumbuile ku vuputukilo vua cino cilongesa. Ua nongonuene ngecize tele ka pandele ku putuka vungendzi vueni na cimpande ca liviukisilile, vunoni ku i hula ndumbuetu vihula ngeci mua: “Vitanga vika mue ku pinda navio? Vati nji hasa ku mi kuasa?” Nga vakuluntu va pua na ku lihakela kapandi ka ku tantekeya mizimbu yose, kaha ci ka va puila ca casi ku kuasa na ku kaniamesa vamuanaye.

15. Vati vakuluntu va hasa ku pangesa citume ca ku Visimo 27:23?

¹⁵ Lihakelenu kapandi ka ku tantekeya vutanga. Ngue mu tu na handekele ku vuputukilo, ku hana cimamuna ca cili ka ca lengelele lika ha ku tanda vimo vinimbu via mu Mbimbiliya ni ku handeka vimo vi hasa ku kuasa houe. Vamuanetu va na pande ku nongonona ngecize tua va haka seho, tue ku vevuisisa kaha tu tonda ku va kuasa. (Tandenu Visimo 27:23.) Vakuluntu va pande ku linga cose mu ku likuata vusamba vua kama na vamuanaye mu cikungulukilo.

16. Vika vi ka kuasa vakuluntu ku hana vimamuna vi heta ku mutima?

¹⁶ Ca pua ca seho kuli vakuluntu ngecize kati va muese kuli vamuanaye ngecize va kala na  via vingi via ku linga, kaha ku simutuila na vamuanaye noho kuli vimo. Vunoni, va pande ku simutuila-simutuila ku sua kumo na vamuanaye, ku va haka ku seho na ku haka seho ku visoti viavo. Umo muanetu ua pua mukuluntu mu miaka ya ingi ngueni: “Nga mu lingamo, mu ka likuata vusamba navo. Kaha ha vintsimbu vi ci ka tondeka ku va mamuna, ci ka mi puila ca casi ku lingamo.” Cikuavo naua, vaze va mu ka mamuna, naco ci ka va puila ca casi ku tava cimamuna cenu.

17. Ha vintsimbu vika ce ku tondeka mua kama kuli mukuluntu ku muesa lukakatela na ngozi?

¹⁷ Muesenu lukakatela na ngozi. Lukakatela na ngozi, vie ku tondeka cikuma nga muntu a viana ku kava cimamuna. Mukuluntu na pande ku linga cose linga kati evue matoto nga muntu a sembulula cimamuna ni a viana ku ci kava. Mbimbiliya ya polofetele via Yesu nguayo: “Lihongo lia ku sanioka lintsa ka ka pokola, Na vuanda vua ku tsima vuntsa ka ka zimi.” (Mateo 12:20) Ngeci mukemuo, mu vivundilo vieni, mukuluntu na pande ku vundila Yehova a kuase muntu ya na mamuna, evuisise vutumbe vua cimamuna ca na tambula na ku ci kava. Muanetu na tambula cimamuna, halumo ue ku tondeka ntsimbu ya ku hilula ha cimamuna caco. Nga mukuluntu a muesa lukakatela na ngozi, uze ya ali na ku mamuna kaka tuala mana ku cifua ci vali na ku mamuinamo, vunoni ku cimamuna caco mpundu. Kaha Lizi lia Njambi likelio lia pande ku pua luvula lua vimamuna viose.

18. (a) Nga tuli na ku hana cimamuna, vika tua pande ku vuluka? (b) Ngue mu ci na muesa cikupulo na cikasa, vika vali na ku simutuila visemi?

¹⁸ Lilongesenu ku visevuka vienu. Mu ku linga ka tua tantulukile, ka tu ka hasa ku kava vimamuna via mu cilongesa cino mu vutantuluke. (Tia. 3:2) Vintsimbu vimo tu ka sevuka vene, vunoni nga tua sevuka, tu puenu na ku lihakela kapandi ka ku lilongesela ku visevuka viaco. Nga vamuanetu va nongonona ngecize tua va lema, kaha ci ka va puila ca casi ku tu ecela, nga tua va sevukila mu vihandeka ni mu vilinga.—Talenu naua cikasa “ Muzimbu ku Visemi.”

19. Vati tu hasa ku vuisa ndzolela mitima ya vamuanetu?

¹⁹ Ngue mu tua mono, ku hana cimamuna ci heta ku mutima ka ca puile ca casi. Ka tua tantulukile kaha vaze va tue ku mamuna navo ka va tantulukile. Puenu na ku vuluka vitume vi tua simutuila mu cilongesa cino. Puenu na ku hana vimamuna na vutumbe vua cili. Cikuavo naua, puenu na ku talesesa vuino nga cimamuna caco ci tondeka mpundu kaha naua yenu mua fuila ku ci hana. Ntsimbu kanda mu mamune muntu, puenu na ku linga vihula na ku mu halakana vuino linga mu hase ku ivuisisa visoti vi ali na ku lihita navio. Puenu na ku seteka ku mona viuma mu cifua ca ali na ku muenamo ikeye. Puenu va ku votsika kaha likuatenu vusamba na vamuanoko mu cikungulukilo. Kaha vulukenu ngecize vutumbe vuenu, kati lika ku hana cimamuna ci heta ku mutima, vunoni naua cize ci “zolesa mutima.”—Visi. 27:9.