Nja semukilile ku St. Paul, Minnesota, Estados Unidos mu 1954. Vusoko vuetu va puile vakua ka Katolika. Yange muana ua mu civali ha vana vatanu. Vutuhu nja kele na ku lilongesela ha sikola ya Katolika, kaha naua nja puile mukua ku kuasa patele, vunoni nja tantekeyele via vindende lika mu Mbimbiliya. Nja tsilielele ngecize Njambi kua kala, vunoni ambe ngoco, tele nja likela laza ku kulahela mu tembele ya Katolika.

Mu muaka ua katete u nja kovelele ha sikola ya kama ya William Mitchell mu ku lilongesa via masiko, Vakaleho va Yehova vezile ku ndzivo yange. Umo yala na mpueyeni vakevo vezileko kaha va nji uanene nji fuitangana mu ku kusa vuzalo, ngeci va likuminyine ku keza ntsimbu yeka. Kaha mu vezileko naua, va ku uanene nji na va viukisila vihula vivali: Ca ku livanga, Omo lia vika viuma via cili vie ku kala ku vikenia, ku vakua ngozi kuahi? Ca mu civali, Vika via tondeka linga muntu a yoye mu ndzolela? Kaha va nji hanene livulu A Verdade Que Conduz à Vida Eterna na Mbimbiliya ya Tradução do Novo Mundo ya vuntsompo, cikuavo naua nja tavele ku lilongesa Mbimbiliya. Ku lingamo ca nji tavuluile ha meso. Nja vuile ndzolela ya ku lilongesa ngecize Vuangana vua Njambi ikeyo lika nguvulu tangua i ka sika vantu mu ciyulo. Muomu nja muene ngecize vantu va na honoua ku lisika vakevo  vavene. Cikuavo naua va na vuezelela lika ku visoti via ha mavu ngeci mua tuyando, vuhenge na viyovo.

Nja lihanene kuli Yehova ku vuputukilo vua 1982 kaha kampe ku ntsongo yaco va nji mbatizile ku Ciuano ca Muhato ca mutue “A Verdade do Reino” ca hitilile ku civic center ya ku St. Paul. Kaha mu simano ya hateleko nja hilukile naua ku civic center, linga nji ka linge naua ceseko ca ku sikola ca ku pua honi ngazi. Ngeci ku vuputukilo vua Outubro, lizina liange lia tuhukile ngecize nji na hiti mu ceseko caco kaha nji na pu honi ngazi.

Ku Ciuano ca Muhato ca “A Verdade do Reino” nja ka liuaneneko na Mike Richardson, umo ua ku vusoko vua Mbetele ya ku Brooklyn. Kaha ua nji lekele ngecize haze ha cikota ca Vakaleho va Yehova va na sokololaho seketa ya tala via masiko. Kaha nja vulukile mezi a uze muata ua ku Etiopia a va soneka ku Vilinga 8:36. Ngeci nja lihuile nguange, Vika vi nji vindika ku lisonekesa linga nji ka pangele ku seketa yaco? Kaha nja lisonekesele ku ka pangela ha Mbetele.

Visemi ka va viukililile na ci hangula cange ca ku pua mukaleho ua Yehova. ngeci vatate va nji huile nguavo: Vungazi vuove u ka vu lingisa vika oko ku Mbetele ku uya, kaha nja va kumbuluile nguange nji ka linga cipanga ca vuana. Vunoni mu ngonde va ka pua na ku nji hanako kambongo ka ku likuasa nako lika, ka ve ku hana kuli vakua Mbetele.

Kaha mu ku linga tele nja uana laza cipanga kumo ku ndzango ya ku sompesa, ka nja hasele kuya ku Mbetele mu ntsimbu ize vene. Nja putukile lika cipanga ca Mbetele mu muaka ua 1984 ku Brooklyn, Nova York. Mu nja ka heteleko va nji hakele ku seketa ya tala via masiko. Kaha vutongue vu nja lilongesele ku ndzango ya masiko, vua ka nji kuasele mua kama ku Mbetele.

Mu Novembro ya 1983, Mbetele ya landele lipela lia Stanley ku Jersey City, New Jersey. Kaha Mbetele ya tumine mukanda ku Nguvulu ya New Jersey mu ku vundila linga va tungulule vintsambo via tuhia tua vunengu na miyengo ya mema ya mu lipela lia Stanley. Kaha mu tua ile ku seketa ya mu mbonge yaco, vamuanetu va lomboluele vaze vakua Nguvulu nguavo, tu tonda ku pangesa lipela lia Stanley mu ku pua lipela lia viuano via muhato via Vakaleho va Yehova. Eci ca puile citanga. Muomu masiko a ize mbonge, a tavesele lika ku tungila vitembele ku vihela vi ve ku tunga vindzivo via vantu kati mu kati ka mbonge mpundu. Ngeci mukemuo, va vianene vutumbe vuetu, muomu lipela lia Stanley lia kele mu mbonge mpundu ku cihela ca vivenda na vindzivo vikuavo via mingoso. Ngeci vamuanetu va vundilile vakua Nguvulu va hilule lueka naua cihangula cavo, vunoni kasi va vianene vene.

Vunoni, mu simano ya katete i njezile ha Mbetele, Mbetele ya tualele cimpande caco ku ndzango ya ku sompela. Mu ku linga tele nji na hiti laza mu ceseko ca miaka ivali ca ku pua ngazi ku St. Paul, Minnesota, nja tantekeyele vuino vinguli vi va kele ku pangesa  vangazi va mu ndzango ize. Umo ua vangazi vetu ua handekele ngueni: “Mu lipela lia Stanley va kele na ku hitisilamo viuano via mbunga via ku liseza-seza ngeci mua ku talelamo vifilme, ku imbilamo miaso na vikuavo. Ambaco omo lia vika honi masiko a vindikile ku lingilamo viuano via ku lemesa? Ngeci ndzango ya hiluile naua vuino ha cimpande caco na ku muesa ngecize vakua Nguvulu ya mbonge ya Jersey City, va pokuele masiko mu ku tu vindika ku lemesa mu ciyulo. Ngeci vakua ndzango va sikile vakua nguvulu ya mbonge yaco ngecize, va tu hane mapapelo a tondekele mu ku puisamo vutumbe vuetu. Ku ntsimbu ize nja muene honi vati Yehova ua kele na ku vezikisa lukungulukilo lueni ku hitila mu seketa ya masiko i lua sokoluele ku cikota cetu. Ngeci nja limuene ngecize nja vezikile cikuma mu ku pua mukua seketa yaco.

Mbetele ya putukile cipanga ca kama ca ku tungulula lipela liaco, kaha ku linoneka ca sikola ya vu 79 ya Ngileande, ca hitilile mu lipela liaco lia ku Jersey City, lia 8 ya Setembro ya 1985. Na muaka ka ua puilemo tunde ha ca putukilile cipanga ca ku tungulula. Nja livuile ku vezika mu ku kuasa vipanga via Vuangana linga viye ku lutue ku seketa ize ya tala via masiko. Ndzolela i nja kele nayo ya tuvakanene na ize i nja kele nayo, mu nja kele na ku pangela ku ndzango ya masiko, tele kanda nji ize ku Mbetele. Kaha ka nja tantekeyele ngecize Yehova ua nji tulikilile vivezikiso vikuavo ku lutue.

Ku miaka ya 1980, vandotolo na visipitali ka va kele na ku tava vihangula via Vakaleho va Yehova va ku kola, via ku va saka ca ku hona maninga. Vampuevo vakua mivila ivali va kele na ku hita mu visoti via kama. Muomu vangazi vintsimbu via vingi va kele na ku singanieka ngecize vampuevo ka va kele na mpoko ya ku viana ku va haka maninga. Nguavo, muomu nga kafumbakazi a viana ku mu haka maninga kaha atsa, a ka seza muanantsiua mu ngoco.

Lia 29 ya Dezembro ya 1988, Ndumbuetu Denise Nicoleau ua hitile maninga a engi mu nima ya ku sulumuna. Hemoglobina yeni ya tepulukile na ha 5.0, ngeci ndotolo yeni ua mu ihuile nga citava a mu hake maninga. Ndumbuetu Nicoleau ua vianene. Lia mukuavo cimene, vakua sipitali va ile ku ndzango ya masiko va ka tambule lisesa lia ku mu haka maninga. Kaha ngazi ua va hanene lisesa liaco ca ku hona ku simutuila na muvezi cipue yalieni.

Ngeci lia 30 ya Dezembro, vakua sipitali va hakele ndumbuetu Nicoleau maninga vutuhu ivene, yalieni na vavusoko va keleko via vianene. Ku cinguezi ca tangua lize, vavusoko vavengi va ndumbuetu Nicoleau na vakuluntu vavali va mu cikungulukilo va va kuatele kuli vakua nguvulu muomu va zengelekele muhela ua ndumbuetu Nicoleau linga vandotolo kati va mu hake maninga. Lia Sapalalo, ku cimene ca 31 ya Dezembro muzimbu ua ndumbuetu Nicoleau ua tuhukile mu mizimbu, ngeci mua visandzi na televizau via mu Nova York.

Kaha Lia mu Cimo ku cimene, nja ka handekele na ntuamena ya vangazi, Milton Mollen. Nja mu lomboluelele cimpande cose, na ku tsindika nguange ngazi ua tavesele vakua sipitali va hake muntu maninga ca ku hona ku simutuila na muvezi uaco. Kaha muata  Mollen ua nji lekele linga nji ye ku seketa yeni ku cinguezi caco vene, tu ka simutuile ha cimpande caco na masiko a likuata naco. Muanetu ua puile ntuamena ua seketa ya masiko, ua ile nange kuli muata Mollen, tangua lize vene ku cinguezi. Uze ngazi ua laniene naua mukua ku hakuila sipitali, linga neni a ku kale ku ciuano caco. Ku simutuila caco ca himpukile honi ngue hoi-hoi, havueni muane. Muanetu Brumley ua nji tumine kamesaje ngueni: “Kokololenuko ku lizi.” Mu nje ku singaniekaho nje ku mona ngecize ua nji hele cimamuna ca cili, muomu nja kele na ku kanieka cikuma lizi, mu ku seteka ku viana uze mukua ku hakuila sipitali.

Kaha mu tua lingile ngue tu puisa ola ya mutuntu mu ku simutuila caco, muata Mollen ua handekele ngueni cimpande caco ci kale mu poto, mene cikeco ci tua ku vangelela. Mu tua tuhukile mu seketa muata Mollen, ua lekele uze mukua ku hakuila sipitali ngueni “imene u ka kala mu tuhia.” Aa mezi a lombolokele ngecize, ce ku puile ca cikalu kuli uze mukua ku hakuila sipitali, a lombolole nga sipitali ya kele na mpoko ya ku kakateya ndumbuetu ku tava ku mu haka maninga. Evi via nji lingisile ku mona nguange, Yehova ali na ku tu hana vusunga ngecize yetu tu ka vula cimpande caco. Ca nji komouesele ku mona ngecize Yehova ua kele na ku pangesa yetu vantu va ngoco mu ku puisamo vutumbe vueni.

Ngeci tua fuitanganene na ku vutsiki, mu ku livuahesela vinguli vi tu ka sompa navio lia mukuavo cimene. Mu ku linga ndzango ya ku sompela ya kele ku hiehi na Mbetele ya mu Brooklyn, kampe vamuanetu vose va mu seketa ya masiko va ileko ha mikono. Mu nima ya vangazi 4 ku halakana ku vinguli vietu, vemikile lize lisiko lia ku haka ndumbuetu Nicoleau maninga. Ndzango yose ya hakuilile ndumbuetu Nicoleau na ku handeka nguavo ca pua ku tsiha masiko a vuntu, ku sinala lipapelo lia ku tavesa ku haka muntu maninga ca ku hona ku simutuila neni ha katete.

Kaha ndzango ya kama ya mu Nova York ya handekele ngecize, ndumbuetu Nicoleau ua kele na mpoko ya ku mu saka ca ku hona maninga. Eci ca puile cihangula ca katete ha vihangula viuana ku tuala ha maninga, vi va lingile mu vindzango via kama via mu Estados Unidos. Kaha nange nja kele na civezikiso ca ku kala mu vimpande viaco mu ku hakuila vamuanetu. (Talenu mu cikasa “ Vimpande vi tua Vulile mu Ndzango ya Kama.”) Kaha nja pangele naua hamo lika na vamo vamuanetu va puile vangazi ku Mbetele, mu ku sompa vimpande ngeci mua, ku-tsa ca malo, iya a lela vana mu nima ya ku-tsa ca vulo, kaha na masiko a tala via ku pangesa vihela, vindzivo na vupite vukuavo.

Mu nja tantekeyele ndumbuetu Dawn tele va mu lukulula, kaha ue ku lela vana vatatu lika lieni. Ua kele na ku tonda mua ku lisukila na vana veni, oku a linga vupioneiro. Ua kele mu lamba ya kama, kaha nja komokele cikuma-kuma kapandi ka kele na ku lihakela mu ku pangela Yehova. Mu 1992, tua ile ku ciuano ca muhato ca mutue “Portador da luz” mu Nova York, ngeci nja ka mu vundilile nga citava tu putuke ku li tantekeya. Kaha mu nima ya muaka umo tua liambatele. Ku kala na mpuevo ue ku tuameka via Yehova vunoni ua lema naua ku livuisa ndzolela, ca pua vuana vua nji hana Yehova. Cili vene, mpueyange Dawn ua nji lingila via cili matangua ose a muono uetu.—Visi. 31:12.

Mu tua liambatele vana va mpueyange va kele na miaka ya ku liseza-seza, ua ku livanga 16, ua mu civali 13, kasulantsongo 11. Kaha nja tondele ku pua cisemi ua cili kuli vakevo. Ngeci mukemuo, nja kele na ku lihakela kapandi ka ku tanda na ku niunga vimpande viose via tuhula mukuamanda, ku tuala ha visemi ve ku lela vana va ku uanaho. Mu ku hita ca miaka, tua pinda na visoti via ku liseza-seza, vunoni nje ku ivua ndzolela ya ku mona ngecize mu nima ya ntsimbu, vaze vana va nji tavele honi mu ku pua kavusamba ua kama na iseavo ua cilemo. Ntsimbu yose, tua kele na ku tambula vavusamba va vana vetu na mavoko avali. Kaha ha vintsimbu vi va kele na ku iza, tua lemene cikuma ku kala na ndzivo ya ku sula ya vakuendze.

Mu 2013, nange na mpueyange tua nungulukilile ku Wisconsin mu ku niunga vatate kaha na visemi va mpueyange, omo lia ku kulupa cikuma. Vunoni, nja komokele cikuma muomu vipanga viange ha Mbetele ka via huile. Na lelo lino, kasi ve ku nji lania-lania ha Mbetele, nji ka kuase ku sompa vimo vimpande vie ku kuata ku lukungulukilo.

Mu Setembro ya 2018, nja muene ngecize nji li na ku komba-komba ha mbimbi ni ha milivu ku sua kumo. Kaha ndotolo yetu ua nji hiluile, vunoni ka hasele ku nongonona citanga caco. Mu nima ya ntsimbu, umo ndotolo mukuavo ua nji lekele ngueni nji tonde ndotolo ua tala via vuongo. Mu Janeiro ya 2019, uze ndotolo ua tala via vuongo ua nji lekele ngueni, na nji uana na vuvezi vua paralisia supranuclear progressiva (PSP). Vuvezi vuaco vua pua vua vukalu, kaha ka vua lisalele cikuma.

Mu nima ya matangua atatu, tele tuli na ku linga vumo vueho vu nja lema cikuma, nja uile na ku pokoka livoko. Mu ku linga vueho vuaco tele nja vu linga kampe mu muono uange uose, kaha nja pua nji mutongue cikuma ku vueho vuaco, mu nima ya cize kuua, nja muene ngecize kuli vimo ka viesi vuino. Kaha cili vene, nja putukile ku nongonona ngecize, ka njesi naua na ku hasa ku pangesa muvila uange muze mu nayi cizango cange. Vuvezi vuange vua livuezelela mu njila ya ku komouesa cikuma. Mu ntsimbu ya yindende, ku handeka, kuenda na ku minisa viuma via putukile ku nji kaluuila cikuma-kuma.

Nje ku livua ku pua muntu ua ku vezika cikuma, omo lia Yehova ku nji tavesa ku pangesa vungazi vuange mu ku tuala ku lutue cipanga ca kama ca Vuangana vueni. Kaha naua nja kala na civezikiso ca kama ca ku soneka mikanda ya yingi, i ve ku tanda vandotolo, vangazi na vakuavo. Cikuavo naua, nja kala na civezikiso ca ku lizenga mu vifuti via vingi, mu ku hakuila mpoko i va kala nayo vangamba va Yehova, ya ku hangula ku va saka cipue ku va tavula ca ku hona ku va haka maninga. Vutuhu ngoco, nje ku limona ngue mu ua handeka mukanda ua Luka 17:10, nguauo: ‘Nji mukuamanda ua ngoco; nji na lingi evi vi nja pandele ku linga.’